સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/પ્રકીર્ણ/જેમનાં કાવ્યો પૂજાય છે

અઢારમાસૈકાનાઉત્તરાર્ધમાંથઈગયેલાપ્રેમાનંદગુજરાતનાસર્વોત્તમકવિગણાયછે. તેમનાસમકાલીનકવિઓમાંશામળભટ્ટ, અખોભગતવગેરેજાણીતાછે.
પ્રેમાનંદનાંઘણાંખરાંકાવ્યોતોએકરીતેગુજરાતમાંપૂજાયછે, એમકહીએતોચાલે. એમનું‘સુદામાચરિત્રા’ શનિવારેઅને‘હૂંડી’ રવિવારેગાઈજવાનોએકકાળેહજારોનેનિયમહતો. ચૈત્રામાસમાંએનું‘ઓખાહરણ’ ગામેગામઊછળીજરહેતું. સુરતમાંદરેકસ્ત્રીનીઅઘરણીવખતેસાસરેનેપિયરપ્રેમાનંદનું‘મામેરું’ ગવરાવવું, એતોએકઆચારનોજભાગથઈપડ્યોહતો. ચોમાસાનાદહાડામાંત્યાંએકપણગામડુંએવુંમાલૂમપડતુંનહીંકેજ્યાંતેનો‘દશમસ્કંધ’ વંચાતોનહીંહોય. પ્રેમાનંદનાકાવ્યસમુદ્રમાંપર્વેપર્વેસ્નાનકરવાનેઆટલાબધાજીવધાઈનેઆવતાઅનેશુદ્ધ, કોમળતથાભક્તિમાનથઈનેસંસારમાંપાછાવળતા.
‘કુંવરબાઈનુંમામેરું’ એપ્રેમાનંદનુંઅત્યંતલોકપ્રિયઆખ્યાનછે. નરસિંહમહેતાનીપુત્રીનુંસીમંતઆવ્યુંત્યારે, આદેશનીરીતપ્રમાણેમોસાળુંતોકરવુંજજોઈએ. પણમહેતાજીપાસેતોફૂટીબદામપણક્યાંથીહોય? એસમયેભગવાનવણિકનારૂપેભરસભામાંઆવીમોસાળુંકરીગયાઅનેભક્તનીલાજરાખી. આખ્યાનમાંસઘળીકથાવાંચનારનીઆગળઆવીનેમૂર્તિમાનઊભીરહેછે. આપણેતેવાંચતાનથીપણજાણેજોઈએછીએ, એમલાગેછે.