સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/લલિતકુમાર શાસ્ત્રી/અડધો કલાક બીજા માટે જીવીએ!: Difference between revisions

← Older edit

સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/લલિતકુમાર શાસ્ત્રી/અડધો કલાક બીજા માટે જીવીએ! (view source)

Revision as of 09:02, 28 September 2022

580 bytes added , 09:02, 28 September 2022

no edit summary

KhyatiJoshi

26,604

edits

@@ Line 1: / Line 1: @@
 {{Poem2Open}}
-{{space}}
-વાતઅગત્યનીહતી, મોટાસોદાનીહતી. ત્યાંઅનિલભાઈઊઠ્યાઅનેબોલ્યા : “ટપુભાઈ, તમેથોડીવારવિચારો. એટલીવારમાંએકકામકરીનેઆવુંછું.”
-“પણઆપણુંહવેપતવામાંજછેનેતમેક્યાંજાઓછો..?તમારેમાટેઆકામઅગત્યનુંનથી..?”
+વાત અગત્યની હતી, મોટા સોદાની હતી. ત્યાં અનિલભાઈ ઊઠ્યા અને બોલ્યા : “ટપુભાઈ, તમે થોડી વાર વિચારો. એટલી વારમાં એક કામ કરીને આવું છું.”
-“અગત્યનુંછે… પણહુંજેકામમાટેજઈરહ્યોછુંતેએનાકરતાંપણમહત્ત્વનુંછે.”
+“પણ આપણું હવે પતવામાં જ છે ને તમે ક્યાં જાઓ છો..? તમારે માટે આ કામ અગત્યનું નથી..?”
-અનિલભાઈતોવધુવાતકરવારોકાયાવિનાસડસડાટત્યાંથીચાલ્યાગયા, અનેટપુભાઈજમીનનોનકશોજોતાજરહ્યા. પૂરાપોણાકલાકપછીઅનિલભાઈપાછાફર્યાત્યારેટપુભાઈનુંમોઢુંચઢેલુંજહતું.
+“અગત્યનું છે… પણ હું જે કામ માટે જઈ રહ્યો છું તે એના કરતાં પણ મહત્ત્વનું છે.”
-અનિલભાઈએખુરશીમાંજગ્યાલેતાંકહ્યું : “બોલો, પછીતમેશુંનક્કીકર્યું?”
+અનિલભાઈ તો વધુ વાત કરવા રોકાયા વિના સડસડાટ ત્યાંથી ચાલ્યા ગયા, અને ટપુભાઈ જમીનનો નકશો જોતા જ રહ્યા. પૂરા પોણા કલાક પછી અનિલભાઈ પાછા ફર્યા ત્યારે ટપુભાઈનું મોઢું ચઢેલું જ હતું.
-ખીજવાયેલાટપુભાઈએકહ્યું : “હુંઅહીંથીચાલ્યોગયોહોતતોસોદોસોદાનેઠેકાણેરહ્યોહોત.”
+અનિલભાઈએ ખુરશીમાં જગ્યા લેતાં કહ્યું : “બોલો, પછી તમે શું નક્કી કર્યું?”
-“પણઆસોદોતોથવાનોછે, એવાતઈશ્વરનેમંજૂરછેએટલેતમેગયાનહીં. નહીંતોહુંઅહીંહાજરહોતતોપણસમજૂતીનથઈશકીહોત.”
+ખીજવાયેલા ટપુભાઈએ કહ્યું : “હું અહીંથી ચાલ્યો ગયો હોત તો સોદો સોદાને ઠેકાણે રહ્યો હોત.”
-તેપછીથોડીજમિનિટોમાંટપુભાઈઅનેઅનિલભાઈવચ્ચેએકજમીનનોસોદોનક્કીથઈગયો. ટપુભાઈજમીનલે-વેચકરતાઅનેઅનિલભાઈમોટાંબાંધકામકરતા.
+“પણ આ સોદો તો થવાનો છે, એ વાત ઈશ્વરને મંજૂર છે એટલે તમે ગયા નહીં. નહીં તો હું અહીં હાજર હોત તોપણ સમજૂતી ન થઈ શકી હોત.”
-બધુંપતીગયાપછીટપુભાઈએપૂછ્યું : “અનિલભાઈ, એવુંતેશુંહતુંકે, તમેસોદોથવાનીતૈયારીમાંહતોછતાંમનેમૂકીનેચાલ્યાગયા?”
+તે પછી થોડી જ મિનિટોમાં ટપુભાઈ અને અનિલભાઈ વચ્ચે એક જમીનનો સોદો નક્કી થઈ ગયો. ટપુભાઈ જમીન લે-વેચ કરતા અને અનિલભાઈ મોટાં બાંધકામ કરતા.
-“એમારીઅંગતબાબતછે. જાણીનેશુંકરશો?”
+બધું પતી ગયા પછી ટપુભાઈએ પૂછ્યું : “અનિલભાઈ, એવું તે શું હતું કે, તમે સોદો થવાની તૈયારીમાં હતો છતાં મને મૂકીને ચાલ્યા ગયા?”
-“તમનેવાંધોનહોયતોકહો. મનેજાણવાનીજિજ્ઞાસાછે.”
+“એ મારી અંગત બાબત છે. જાણીને શું કરશો?”
-“વાતમારાબાપાજીથીશરૂથાયછે. એમનોપણમારીમાફકબાંધકામનોજધંધો. કામખૂબરહે, પણરોજરાતેબીજાઓમાટેટિફિનભરીનેભાખરીનેમગલઈજાય. રિક્ષામાંજાયનેરિક્ષામાંઆવે. લગભગએકાદકલાકેઘેરઆવે, પછીજશાંતિથીજમે. એકવારતેઓટિફિનભરીનેરિક્ષામાંબેઠાત્યાંસિમેન્ટનોએકવેપારીઆવ્યો. તેવખતેસિમેન્ટનીખૂબતંગીહતી. મારાબાપુજીએસિમેન્ટનાવેપારીનેકહ્યું : તમેબેસો, હુંહમણાંઆવુંછું. અથવાતમારેબીજુંકોઈકામહોયતોપતાવીનેઆવો. હુંકલાકમાંતોપાછોઆવીજઈશ.
+“તમને વાંધો ન હોય તો કહો. મને જાણવાની જિજ્ઞાસા છે.”
-‘મારેબીજેકશેજવાનુંનથી.’
+“વાત મારા બાપાજીથી શરૂ થાય છે. એમનો પણ મારી માફક બાંધકામનો જ ધંધો. કામ ખૂબ રહે, પણ રોજ રાતે બીજાઓ માટે ટિફિન ભરીને ભાખરી ને મગ લઈ જાય. રિક્ષામાં જાય ને રિક્ષામાં આવે. લગભગ એકાદ કલાકે ઘેર આવે, પછી જ શાંતિથી જમે. એક વાર તેઓ ટિફિન ભરીને રિક્ષામાં બેઠા ત્યાં સિમેન્ટનો એક વેપારી આવ્યો. તે વખતે સિમેન્ટની ખૂબ તંગી હતી. મારા બાપુજીએ સિમેન્ટના વેપારીને કહ્યું : તમે બેસો, હું હમણાં આવું છું. અથવા તમારે બીજું કોઈ કામ હોય તો પતાવીને આવો. હું કલાકમાં તો પાછો આવી જઈશ.
-‘તોથોડીવારબેસો… ચા-નાસ્તોકરો. હુંઆવીપહોંચુંછું.’ સિમેન્ટનાએવેપારીપણમારાબાપુજીપરધુંઆપુંઆથતાબેસીરહ્યા. પોણાકલાકપછીબાપુજીપાછાઆવ્યાઅનેબંનેવચ્ચેનીસિમેન્ટનીખરીદીપૂરીથઈ.
+‘મારે બીજે કશે જવાનું નથી.’
-“સિમેન્ટનાએવ્યાપારીગયાપછીમેંમારાબાપુજીનેકહ્યું :‘બાપુજી, તમેજાણોછોકેઆપણનેસિમેન્ટનીકેટલીજરૂરછે, છતાંતમેએમનેબેસાડીરાખીનેગરીબોનેરોટલાઆપવાગયા?’
+‘તો થોડી વાર બેસો… ચા-નાસ્તો કરો. હું આવી પહોંચું છું.’ સિમેન્ટના એ વેપારી પણ મારા બાપુજી પર ધુંઆપુંઆ થતા બેસી રહ્યા. પોણા કલાક પછી બાપુજી પાછા આવ્યા અને બંને વચ્ચેની સિમેન્ટની ખરીદી પૂરી થઈ.
-“ ‘દીકરા, ચોવીસકલાક-આખોદિવસતોહુંમારામાટેજજીવુંછું. પણએચોવીસકલાકમાંથીમાત્રઅડધોકલાકશુંબીજાઓમાટેનરાખું? વેપાર-ધંધોતોઆખીજિંદગીથવાનોછે! આપણાનસીબમાંથીકોઈચોરીજવાનુંનથી! હવેએકવારનિયમબનાવ્યોએટલેબનાવ્યો. આપણાસ્વાર્થખાતરએમાંવિલંબકેબાંધછોડનચાલે! તનેપણકહુંછુંકે, ધંધામાંભલેલાખોરૂપિયાકમાય, પણચોવીસકલાકમાંચોવીસમિનિટતોએવીનક્કીકરીરાખજેકેજેબીજાઓમાટેહોય! એચોવીસમિનિટનેકારણેજઆપણેચોવીસેકલાકઊજળાફરીશકીશું…’ ટપુભાઈ, મારાબાપુજીએમનેવારસામાંતોઘણુંબધુંઆપ્યુંછે, પણઆજેવાતવારસામાંઆપીછેએનુંમારેમનમોટુંમૂલ્યછે. અત્યારેપણહુંટિફિનલઈનેભૂખ્યાંનેભોજનઆપવાજગયોહતો. મારાબાપુજીરિક્ષામાંજતાહતા, ઈશ્વરકૃપાથીહુંકારમાંજાઉંછું. અનેએકસાચીવાતકહીદઉં : આબધુંભૂખ્યાનેભોજનઆપવાનું, વસ્ત્રોઆપવાનું, ક્યારેકપૈસાકેબીજીવસ્તુઆપવાનું, એહુંપરલોકનુંપુણ્યકમાવાનથીકરતો, કેમારાધંધાનાંકાળાં-ધોળાંધોવાનથીકરતો, પણમાત્રમારાજીવનાઆનંદખાતરકરુંછું. એટલેમહેરબાનીકરીનેમારીઆઅંગતટેવનીવાતતમેકોઈનેકહેશોનહીં. એનેલીધેકીર્તિનોખોટોફુગાવોથાયછે.”
+“સિમેન્ટના એ વ્યાપારી ગયા પછી મેં મારા બાપુજીને કહ્યું : ‘બાપુજી, તમે જાણો છો કે આપણને સિમેન્ટની કેટલી જરૂર છે, છતાં તમે એમને બેસાડી રાખીને ગરીબોને રોટલા આપવા ગયા?’
-એટલામાંઅનિલભાઈનાંપત્નીઆવીચડ્યાં. જ્યારેએમણેચર્ચાનીવાતજાણીત્યારેકહ્યું : “ટપુભાઈ, તમેહજુઆમનેઓળખતાનથી, એપણમારાસસરાજીજેવાજછે. નિયમમાટેતોલાખોરૂપિયાનોસોદોપણજવાદે. એતોઠીકછે, પણઅમારાલગ્નનીરાતેપણતેવરાનુંજમવાનુંમાણસોપાસેઊંચકાવીનેજાતેજવહેંચવાગયાહતા. એટલુંસારુંહતુંકેએમણેએમનાઆનિયમનીવાતમનેપહેલેથીકહીરાખીહતી; એટલેએબાબતમાંગેરસમજથઈનહિ. અનેખરુંકહું? શરૂઆતમાંતોમનેઆકામમાંકંઈખાસરસનહોતો. પણઆજેમનેપણએકામગમવામાંડ્યુંછે, એટલેટિફિનભર્યાવગરમનેચેનપડેજનહીં.”
+“ ‘દીકરા, ચોવીસ કલાક-આખો દિવસ તો હું મારા માટે જ જીવું છું. પણ એ ચોવીસ કલાકમાંથી માત્ર અડધો કલાક શું બીજાઓ માટે ન રાખું? વેપાર-ધંધો તો આખી જિંદગી થવાનો છે! આપણા નસીબમાંથી કોઈ ચોરી જવાનું નથી! હવે એક વાર નિયમ બનાવ્યો એટલે બનાવ્યો. આપણા સ્વાર્થ ખાતર એમાં વિલંબ કે બાંધછોડ ન ચાલે! તને પણ કહું છું કે, ધંધામાં ભલે લાખો રૂપિયા કમાય, પણ ચોવીસ કલાકમાં ચોવીસ મિનિટ તો એવી નક્કી કરી રાખજે કે જે બીજાઓ માટે હોય! એ ચોવીસ મિનિટને કારણે જ આપણે ચોવીસે કલાક ઊજળા ફરી શકીશું…’ ટપુભાઈ, મારા બાપુજીએ મને વારસામાં તો ઘણું બધું આપ્યું છે, પણ આ જે વાત વારસામાં આપી છે એનું મારે મન મોટું મૂલ્ય છે. અત્યારે પણ હું ટિફિન લઈને ભૂખ્યાંને ભોજન આપવા જ ગયો હતો. મારા બાપુજી રિક્ષામાં જતા હતા, ઈશ્વરકૃપાથી હું કારમાં જાઉં છું. અને એક સાચી વાત કહી દઉં : આ બધું ભૂખ્યાને ભોજન આપવાનું, વસ્ત્રો આપવાનું, ક્યારેક પૈસા કે બીજી વસ્તુ આપવાનું, એ હું પરલોકનું પુણ્ય કમાવા નથી કરતો, કે મારા ધંધાનાં કાળાં-ધોળાં ધોવા નથી કરતો, પણ માત્ર મારા જીવના આનંદ ખાતર કરું છું. એટલે મહેરબાની કરીને મારી આ અંગત ટેવની વાત તમે કોઈને કહેશો નહીં. એને લીધે કીર્તિનો ખોટો ફુગાવો થાય છે.”
-ટપુભાઈજમીનનોસોદોપાકોકરીનેઅનિલભાઈનેત્યાંથીનીકળ્યાતોખરા, પણઅનિલભાઈનુંપેલુંવાક્ય : ‘આખાદિવસમાંથીખાલીઅડધોકલાકપણબીજાઓમાટેનરાખીશકીએતોજીવ્યાનોશોઅર્થ?’-મનમાંઘૂંટાતુંગયું… ઘૂંટાતુંજગયું.
+એટલામાં અનિલભાઈનાં પત્ની આવી ચડ્યાં. જ્યારે એમણે ચર્ચાની વાત જાણી ત્યારે કહ્યું : “ટપુભાઈ, તમે હજુ આમને ઓળખતા નથી, એ પણ મારા સસરાજી જેવા જ છે. નિયમ માટે તો લાખો રૂપિયાનો સોદો પણ જવા દે. એ તો ઠીક છે, પણ અમારા લગ્નની રાતે પણ તે વરાનું જમવાનું માણસો પાસે ઊંચકાવીને જાતે જ વહેંચવા ગયા હતા. એટલું સારું હતું કે એમણે એમના આ નિયમની વાત મને પહેલેથી કહી રાખી હતી; એટલે એ બાબતમાં ગેરસમજ થઈ નહિ. અને ખરું કહું? શરૂઆતમાં તો મને આ કામમાં કંઈ ખાસ રસ નહોતો. પણ આજે મને પણ એ કામ ગમવા માંડ્યું છે, એટલે ટિફિન ભર્યા વગર મને ચેન પડે જ નહીં.”
+ટપુભાઈ જમીનનો સોદો પાકો કરીને અનિલભાઈને ત્યાંથી નીકળ્યા તો ખરા, પણ અનિલભાઈનું પેલું વાક્ય : ‘આખા દિવસમાંથી ખાલી અડધો કલાક પણ બીજાઓ માટે ન રાખી શકીએ તો જીવ્યાનો શો અર્થ?’-મનમાં ઘૂંટાતું ગયું… ઘૂંટાતું જ ગયું.
 {{Right|[‘સુવિચાર’ માસિક]}}
 {{Poem2Close}}