સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/લલ્લુભાઈ મ. પટેલ/એવો એક ધોબીડો!
દક્ષિણઆફ્રિકામાંગાંધીજીનીઆગેવાનીનીચેહિંદીઓએસત્યાગ્રહનીલડતમાંડીહતી. મોટીસંખ્યામાંલોકોજેલમાંગયેલા. તેમાંનાકેટલાકએવાહતાકેપાછળએમનાકુટુંબનુંધ્યાનરાખનારકોઈહતુંનહીં. તેવાંકુટુંબોનેમાટેગાંધીજીનાઆશ્રમટોલ્સટોયફાર્મમાંવ્યવસ્થાકરવામાંઆવેલી. ગાંધીજીજેલમાંથીછૂટીનેઆવ્યાપછીખૂબકામમાંરહેતાહતા. છતાંસમયકાઢીએકુટુંબનીબહેનોનેમળવાનુંનેઆશ્વાસનઆપવાનુંચૂકતાનહીં. તેમનેઘરકામમાંપણકોઈકવારમદદકરતા. એકદિવસગાંધીજીપોતાનાંકપડાંધોવાનદીએજતાહતા. નાનાંનાનાંબાળકોવાળીમાતાઓનીમુશ્કેલીનોવિચારકરીનેતેમનીપાસેએગયાનેબોલ્યા : “આજેતમારાંસહુનાંકપડાંહુંધોઈઆપીશ. નદીઘણેલાંબેછે, અનેતમારેનાનાંછોકરાંસાચવવાનાંહોય. એટલેબાળકોએઝાડો-પેસાબકર્યાંહોયતેવાંકપડાંસુધ્ધાંમનેઆપીદો.” “અરે, ગાંધીભાઈનેતેકપડાંધોવાઅપાતાંહશે! એતોમોડાંવહેલાંઅમેજધોઈનાખશું.” પ્રેમઅનેસંકોચમિશ્રિતલાગણીસાથેબહેનોબોલી. પણગાંધીજીએમનમતુંજોખેતેવાનહતા. કપડાંલઈજવાનોઆગ્રહતેમણેચાલુરાખ્યો. બહેનોનાસંકોચનોતોપારનહોતો. પણઅંતેપ્રેમનોવિજયથયો. બધાંકપડાંનોએકમોટોગાંસડોબાંધ્યોઅનેતેનેપીઠપરનાખીનેગાંધીભાઈનદીતરફચાલીનીકળ્યા. ત્યાંજઈનેબધાંકપડાંપ્રેમપૂર્વકધોયાં, નદીનાતટપરસૂકવ્યાં, તેનીગડીકરી‘ફાર્મ’ પરલાવ્યાઅનેઘેરઘેરફરીબહેનોનેતેમનાંકપડાંપહોંચાડ્યાં. પછીએધોબીનાધોયેલાંવસ્ત્રોપહેરતાંબહેનોએકેવીકેવીલાગણીઓઅનુભવીહશે! લલ્લુભાઈમ. પટેલ
[‘લોકજીવન’ :૧૯૫૬]