સુન્દરમ્‌ની શ્રેષ્ઠ વાર્તાઓ/પની: Difference between revisions

મંદિરની ધજાને સૂરજ ભગવાનના હાથ સૌથી પહેલાં અડ્યા અને હાર પાઠાન્તર ‘ઢોલ' પણ હોય તો તેના ઉદાહરણ રૂપે રોજના કરતાં વિશેષ કડેડાટીથી મંદિરમાં નોબત વાગી. ધન્ય પ્રભુ!  

તુલસીદાસે રામનવમીએ ગાવાનું ગીત લખ્યું હોય તો તે શોધવા હું આશ્રમ ભજનાવલિ' લેવા ઘરમાં ઊપડ્યો. આવ્યું, આવ્યું હાથ.  

હું મોમાં દાતણ સાથે ગણગણવા લાગ્યો. ત્યાં દાદર પર ખખડાટ થયો. સાગરમાંથી નીકળતી લક્ષ્મી પેઠે પની દૂધનો વાટકો લઈ ઉપર ચડતી હતી. મને જોઈ તે ખમચાઈ, મલકી અને તરત જ પોતાના મરકતા હોઠને લૂગડાના છોડાથી ઢાંકી લઈ દાદરો ચડી રસોડામાં ચાલી ગઈ.  

આજે પર્વને દિવસે વિશેષ શુચિતા પ્રાપ્ત કરવા મેં પોણો-એક કલાક દાતણ ચલાવ્યું. સૂરજ નારાયણ ઠેઠ મંદિરને છાપરે ચડી આવ્યા. મંદિર અને અમારા ઘરની વચ્ચે આવેલા કૂવાની દોઢેક હાથની પાળ પર તેમનાં તેજ પથરાયાં. એકેક બબ્બે સ્ત્રીઓ પાણી ભરી ભરીને જતી હતી અને તેમનાં બેઢાનાં ખાલી પારણાંમાં પાણી નહિ પણ તેજથી ભરેલાં કચોળાં જાણે મૂકી જતી હતી.

‘અરે, ગમાર છો કે શું તમે? નહાવાનું બંધ રાખો કે હવે કચરો નાખું!’ કમળાનો છજામાંથી અવાજ આવ્યો ને આપણે ઝટ લઈને માથે ટુવાલ ઓઢી લીધો. કારણ કચરો પડ્યો તો મારે જાતે જ પાણી ખેંચીને તે સાફ કરવો પડે તેમ હતું.

અને રામનવમીના લગભગ નવ વાગ્યે હું, કમળા અને પની તુલસીપ્રતાપે પ્રાપ્ત થયેલા દૂધવાળી ચા પીવા બેઠાં. સોડિયામાંથી હાથ કાઢી પનીએ કપ લીધો. મારી સામે મલકી અને ટેવ પ્રમાણે લૂગડાથી હોઠ ઢાંકવા ગઈ; પણ એમ તો ચા પીવાનું અટકી પડશે જાણી વધુ મૂંઝાઈ. છેવટે તે હસીને મારી તરફ પૂંઠ કરીને બેઠી. એ પૂંઠ જોતાં મને આજે સવારમાં સૌથી પહેલાં સાંભળેલો અવાજ યાદ આવ્યો. હું કમકમી ઊઠ્યો. પણ પની પૂરી સ્વસ્થતાથી ચા પીતી હતી.

એક નાનકડા ગામમાં આમ દહાડા ગુજરે છે. આપણે ‘નેહાર્યો’માં ભણાવવા જઈએ છીએ. કમળા બેઠી બેઠી રોફ લગાવે છે. પની અમારું પાણીછાણી કરે છે. અમારા ઘરનો ધણી ભેંસ ઉપર દહાડા ગુજારે છે. સામે મંદિરમાં આરતી થાય છે. ઘર કને થઈને રસ્તા ઉપર આખા ગામનું લોક પસાર થાય છે અને ફળિયાની વચ્ચે આવેલા કૂવા ઉપર પાણી ભરનારીઓની ઠઠ જામે છે ને કવાની આસપાસ મઝાનો કાદવ તૈયાર થાય છે.

ગામડાગામમાં સૌથી વધુ આબરૂદાર કોઈ હોય તો તે નિશાળનો માસ્તર. પછી ભલેને તેનો પગાર પંદર કે પચીસ રૂપરડી હોય – એવા આબરૂદારની ધણિયાણી કમળા આમ ફળિયામાં કહો કે આંગણામાં કૂવો હોય છતાં કાંઈ જાતે પાણી ભરવા જાય? અમારા પાડોશમાં જ એટલે કે આ દખણાદા કરાની પાસે ઊભા કરેલા પતરાના ખોરડામાં રહેતા એક ઠાકરડાની વહુને અમે, ના ના કમળાએ કામ કરવા બાંધી. પણ એ નોકર હતી કમળાની, મારી નહિ. હું કંઈક કામ ચીંધું અને કમળાનો મિજાજ ઠેકાણે ન હોય તો તરત તેને હુકમ મળી જતો  ‘રહેવા દે પની. થશે એ તો. જા. આટલું કરી આવ.'  

ઝીણિયો લગભગ આધેડ હતો. કેડેથી જરા વાંકો વળેલો હતો. માટી જેવો રંગ અને કરડકણી આંખો અને પાતળી મૂછોમાં તેનો ચહેરો ઘણો અળખામણો લાગતો. તે એક મોટા બાગમાં રાતે રખેવાળીનું કામ કરતો અને દિવસે કનેના શહેરમાં જઈ વખત બગાડતો અને કારણ હોય કે ન હોય તોય બૈરીને મારઝડ કર્યા કરતો. સાંભળ્યું હતું કે તે ઘણો વહેમી હતો. તેની પહેલી વારની સ્ત્રી તેને મૂકીને નાસી ગઈ હતી. એટલે આ નબાપી, મામાએ પરણાવીને વેઠ ઉતારેલી, સોહામણી પની ઉપર તે બરાબર કબજો રાખવા મથતો હતો. રાતે તે ઘેર એક બે આંટા ખાઈ જતો અને પની પેશાબપાણી માટે ઘડી બહાર ગઈ હોય તોય વહેમાઈને મારતો.

પણ એ તો હોય. એમ જ ચાલે. શરીર પર સોટા પડે તે વાગે તો દરેકને જ. પણ ભગવાને જગતમાં હજી પૂરો સામ્યવાદ સ્થાપ્યો નથી તે સદ્ભાગ્ય છે. પનીની શક્તિ અજબની હતી. આ માર પણ ભૂખ પેઠે જ ભગવાને આપેલી વસ્તુ છે એમ માની તે શાંતિથી દહાડા કાઢતી હતી. આંખનાં આંસુ લૂછતી તે થોડી વારમાં જ કામે ચડી જતી અને મને જોતાં પહેલાંના જેવું જ પણ સહેજ વિષાદભર્યું સ્મિત કરતી.  

ઉનાળો ગયો. આષાઢ બેઠો. ચોમાસું આવ્યું. અને અમારા માથા પરનાં તથા પડોશના ઓરડાનાં છાપરાં પરનાં પતરાં પર વર્ષોનું તડાતડ સંગીત શરૂ થયું. પનીના છાપરાનાં પતરાં જૂનાં અને કાણાં પડેલાં હતાં. જેવી ઉપરથી વર્ષાની ધારાઓ પડતી તેવી જ એના ઓરડામાં પણ પડતી હતી. ચોમાસામાં પની મોટે ભાગે ભીંજેલી જ રહેતી. એના માથા પર ઓઢણું લગભગ ચોટેલું જ રહેતું. મોં પર આડાંઅવળાં બે-ચાર પાણીનાં ટીપાં બાઝેલાં જ હોય અને કાપડાની બહારના હાથ તથા પોયણા જેવી પાતળી ચામડીવાળું, ઘેરદાર ઘાઘરાના નેફામાં અર્ધી ઢાંકેલી અને અર્ધ ઉઘાડી નાભિવાળું તેનું પેટ પાણીથી ભીંજાઈને આછી ચળક માર્યા કરતાં.

કોણ જાણે કેમ. હમણાંહમણાંની મારઝૂડ ઓછી થઈ લાગતી હતી. મને કંઈ કારણ ન સમજાયું, એક દિવસ સાંજે જમી કરીને અમે બેઠાં હતાં ત્યારે કમળાએ વાત ઉપાડી.

‘જવાની, માસ્તર સા'બ!’ બહુ મંદ સ્વરે તે બોલી અને એક આછો નિસાસો તેના મોંમાંથી નીકળતો મેં સાંભળ્યો. તેનું મોં જોવા મેં મારું મોં ખુલ્લું કર્યું. પણ એટલામાં તો તે ઘરમાં ચાલી ગઈ હતી. કોક દૂર પ્રાંતમાં ખેચાઈ જતા પક્ષીના આર્ત અવાજ જેવો તેનો શબ્દ મારા કાનમાં રણકી રહ્યો.

‘જવાની!’

અને અમેય ધણીધણિયાણી જન્માષ્ટમીનો મેળો જોવા નીકળ્યાં. કમળાએ જરિયાન કોરની સાડી અને કબજો ચડાવ્યાં. કાને પેલાં લટકણિયાં અને કાંડે ઝગારા મારતા પાટલા ચડાવ્યા અને જગતને નવાજવા માટે દેવીજી નીકળી પડ્યાં.  

મેળો! માણસોમાં મેળો અને મેળામાં માણસો! મેળામાં માણસો જાય છે કે માણસોમાં મેળો આવે છે? હું કોક યુક્લિડની પ્રૌઢિથી ડગલાં ભરતો વિચાર કરી રહ્યો હતો.  

સામેના મંદિરમાં રોજની પેઠે આરતી શરૂ થઈ અને પ્રભુનાં નગારાં ગાજી ઊઠ્યાં. ધન્ ધન્ ધન્! કડડધન્! કડડધન્!  

આરતી ગાતા ભક્તોમાં બાવાજીનો અવાજ નોખો તરી આવતો હતો અને એ અવાજમાં સંત તુલસીદાસની બાની સંભળાતી હતી   

{{Right|[‘પિયાસી']}}

{{Poem2Close}}

<br>

{{HeaderNav2

}}