|
|
| (7 intermediate revisions by 2 users not shown) |
| Line 7: |
Line 7: |
| }} | | }} |
|
| |
|
| {{Center block|width=23em|title=<big><big>{{color|red|અર્પણ:}}</big></big>| | | |
| {{Poem2Open}}
| | {{Box |
| <center><big>{{color|blue|પ્રિયકાન્ત, હસમુખ અને નલિનને }}</big></center>
| | |title = પ્રારંભિક |
| {{Poem2Close}}
| | |content = |
| | * [[૩૩ કાવ્યો/‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ|‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ]] |
| | * [[૩૩ કાવ્યો/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]] |
| | * [[૩૩ કાવ્યો/સર્જક-પરિચય|સર્જક-પરિચય]] |
| | * [[૩૩ કાવ્યો/કૃતિ-પરિચય|કૃતિ-પરિચય]] |
| }} | | }} |
| | <br> |
|
| |
|
| == હાથ મેળવીએ == | | {{Box |
| | | |title = અનુક્રમ |
| <poem>
| | |content = |
| લાવો તમારો હાથ, મેળવીએ
| | * [[૩૩ કાવ્યો/હાથ મેળવીએ|1 હાથ મેળવીએ]] |
| (કહું છું હાથ લંબાવી)!
| | * [[૩૩ કાવ્યો/ઘર|2 ઘર]] |
| કહો શું મેળવી લેવું હશે મારે? તમારા હાથમાં તો કેટલુંયે –
| | * [[૩૩ કાવ્યો/પથ્થર થરથર ધ્રૂજે|3 પથ્થર થરથર ધ્રૂજે]] |
| ધન હશે, સત્તા હશે, કીર્તિ હશે...
| | * [[૩૩ કાવ્યો/ટગર ટગર|4 ટગર ટગર]] |
| શું શું નથી હોતું તમારા હાથમાં?
| | * [[૩૩ કાવ્યો/અજાણ્યું એકે ના|5 અજાણ્યું એકે ના]] |
| મારે કશાનું કામ ના,
| | * [[૩૩ કાવ્યો/મુખ અને મહોરું|6 મુખ અને મહોરું]] |
| ખાલી તમારો હાથ...
| | * [[૩૩ કાવ્યો/શું ધૂણો?|7 શું ધૂણો?]] |
| ખાલી તમારો હાથ?
| | * [[૩૩ કાવ્યો/ભવ્ય એકલતા|8 ભવ્ય એકલતા]] |
| ના, ના, આપણા આ બે ય ખાલી હાથમાંયે કેટલું છે!
| | * [[૩૩ કાવ્યો/રિલ્કેનું મૃત્યુ|9 રિલ્કેનું મૃત્યુ]] |
| આપણા આ હાથમાં ઉષ્મા અને થડકો,
| | * [[૩૩ કાવ્યો/પૂર્ણાંક|10 પૂર્ણાંક]] |
| અરે, એના વડે આવો, પરસ્પરના હૃદયનો ભાવ ભેળવીએ,
| | * [[૩૩ કાવ્યો/પુનશ્ચ|11 પુનશ્ચ]] |
| અને બિનઆવડત સારું નઠારું કેટલુંયે કામ કરતા
| | * [[૩૩ કાવ્યો/આ પાનખરમાં|12 આ પાનખરમાં]] |
| આપણા આ હાથ કેળવીએ!
| | * [[૩૩ કાવ્યો/માઘની પૂર્ણિમા|13 માઘની પૂર્ણિમા]] |
| અજાણ્યા છો? ભલે!
| | * [[૩૩ કાવ્યો/દેશવટો|14 દેશવટો]] |
| તોયે જુઓ, આ હાથ લંબાવી કહું,
| | * [[૩૩ કાવ્યો/સંવાદ|15 સંવાદ]] |
| લાવો તમારો હાથ, મેળવીએ!
| | * [[૩૩ કાવ્યો/ભીડ|16 ભીડ]] |
| | | * [[૩૩ કાવ્યો/મેદાનમાં|17 મેદાનમાં]] |
| {{સ-મ|૩–૧૨–૧૯૫૬}} <br>
| | * [[૩૩ કાવ્યો/બે કૌંસ વચ્ચે|18 બે કૌંસ વચ્ચે]] |
| </poem>
| | * [[૩૩ કાવ્યો/બે પાય ધરવા જેટલી|19 બે પાય ધરવા જેટલી]] |
| | | * [[૩૩ કાવ્યો/આ વસંત|20 આ વસંત]] |
| == ઘર ==
| | * [[૩૩ કાવ્યો/આ નગરની ભીંત પર|21 આ નગરની ભીંત પર]] |
| | | * [[૩૩ કાવ્યો/ઘૂમે વંટોળિયો|22 ઘૂમે વંટોળિયો]] |
| <poem>
| | * [[૩૩ કાવ્યો/બ્રિટાનિયા!|23 બ્રિટાનિયા!]] |
| ઘર તમે કોને કહો છો?
| | * [[૩૩ કાવ્યો/આવો અગર ન આવો|24 આવો અગર ન આવો]] |
| જ્યાં ટપાલી પત્ર લાવે,
| | * [[૩૩ કાવ્યો/ટેકરીની ટોચ પર|25 ટેકરીની ટોચ પર]] |
| શોધતા વણશોધતા મિત્રો અને મહેમાન જ્યાં આવી ચડે,
| | * [[૩૩ કાવ્યો/પૂંઠે પૂંઠે|26 પૂંઠે પૂંઠે]] |
| ક્યારેક તો આવી પડે;
| | * [[૩૩ કાવ્યો/હું ને –|27 હું ને –]] |
| જેનું બધાને ઠામઠેકાણું તમે આપી શકો
| | * [[૩૩ કાવ્યો/નિન્દું ન હું|28 નિન્દું ન હું]] |
| તેને તમે શું ઘર કહો છો?
| | * [[૩૩ કાવ્યો/ચાલ, ફરીએ|29 ચાલ, ફરીએ]] |
| તો પછી જ્યાં જ્યાં તમે પગથી ઉતારીને પગરખાં,
| | * [[૩૩ કાવ્યો/ફરવા આવ્યો છું|30 ફરવા આવ્યો છું]] |
| ભાર – ટોપીનોય – માથેથી ઉતારીને,
| | * [[૩૩ કાવ્યો/સદ્ભાગ્ય|31 સદ્ભાગ્ય]] |
| અને આ હાથ બે પ્હોળા કરીને ‘હાશ’ ક્હો;
| | * [[૩૩ કાવ્યો/વિદાયવેળા|32 વિદાયવેળા]] |
| જ્યાં સર્વનાં મુખ જોઈ તમને સ્હેજમાં મલકી ઊઠે
| | * [[૩૩ કાવ્યો/આ હાથ|33 આ હાથ]] |
| ત્યાં ત્યાં બધે ક્હો શું તમારું ઘર નથી?
| | }} |
| તે ઘર તમે કોને કહો છો?
| | <br> |
| | | {{HeaderNav2 |
| {{સ-મ|૪–૧૨–૧૯૫૬}} <br>
| | |previous = |
| </poem>
| | |next = ‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ |
| | | }} |
| == પથ્થર થરથર ધ્રૂજે ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| :::::પથ્થર થરથર ધ્રૂજે!
| |
| હાથ હરખથી જુઠ્ઠા ને જડ, પથ્થરની ત્યાં કોણ વેદના બૂઝે?
| |
| :::::પથ્થર થરથર ધ્રૂજે!
| |
| :::અનાચાર આચરનારી કો અબળા પર, ભાગોળે,
| |
| :::એક ગામના ડાહ્યાજન સૌ ન્યાય નિરાંતે તોળે;
| |
| ‘આ કુલટાને પથ્થર મારી, મારી નાખો!’ એમ કિલોલે કૂજે!
| |
| :::એક આદમી સાવ ઓલિયો વહી રહ્યો’તો વાટે,
| |
| :::સુણી ચુકાદો ચમક્યો, થંભ્યો, ઉરના કોઈ ઉચાટે;
| |
| હાથ અને પથ્થર બન્નેને જોઈ એનું દિલ દયાથી દૂઝે!
| |
| :::આ દુનિયાના શાણાઓ ના દુનિયાદારી જાણે,
| |
| :::ટોળા પર ત્યાં એમ હસીને બોલ્યો ટેવ પ્રમાણે :
| |
| :::::::‘જેણે પાપ કર્યું ના એકે
| |
| :::::::તે પથ્થર પ્હેલો ફેંકે!’
| |
| એકે એકે અલોપ પેલા સજ્જન, જ્યારે શું કરવું ના સૂઝે!
| |
| | |
| અબળા રહી ને રહ્યો ઓલિયો, એનું કવિજન ગીત હજીયે ગુંજે!
| |
| | |
| {{સ-મ|૧૮–૧૨–૧૯૫૬}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ટગર ટગર ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ::::ટગર ટગર હું જોતો રહું છું ટોળાં,
| |
| ::::અહીં તહીં ભટકે જે ભોળાં ભોળાં!
| |
| | |
| સ્વત્વ નહીં, વ્યક્તિત્વ નહીં, નહીં નામ અને નહીં રૂપ,
| |
| હાથ કોઈને આવે નહીં શું હોય હવામાં ધૂપ,
| |
| ગીત નહીં, ગુંજન નહીં, કિન્તુ ચીસ અગર તો ચૂપ!
| |
| ::::જીવતા જાણે હોય મૃત્યુના ઓળા!
| |
| | |
| લાખ ફૂલોના ઢગલાનાં હું રાતે જોતો સપનાં,
| |
| એની નીચે સાપ સરકતા નીરખું છાનાછપના,
| |
| ફૂલ ફૂલને કોરે કીડો; કેવળ આ ન કલપના!
| |
| ::::સોય સમા શા વીંધે મારા ડોળા,
| |
| ::::નગર નગર હું જોતો રહું છું ટોળાં!
| |
| | |
| {{સ-મ|૧૮–૧૨–૧૯૫૬}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == અજાણ્યું એકે ના ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| અહીં પૃથ્વીલોકે,
| |
| કશા હર્ષે શોકે,
| |
| મબલક મનુષ્યો સ્થળસ્થળે,
| |
| પથ, વિજન, જ્યાં ત્યાં નિત મળે;
| |
| અજાણ્યું એકે ના, પરિચિત બધાનાં મુખ મને; | |
| અરીસામાં જાણે નિજ મુખ નિહાળું, સુખ મને!
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦–૧૨–૧૯૫૬}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == મુખ અને મહોરું ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| તમારા મુખ પરે મહોરું
| |
| કશું રંગીન ને રસથી ભર્યું
| |
| નટની અદાથી છે ધર્યું,
| |
| કાં કે તમે માની લીધું છે કે અસલ મુખ સાવ છે કોરું!
| |
| ક્ષણે ક્ષણ કેટલી ચિંતા અને ભય
| |
| કે રખે સરકી જશે
| |
| ને સત્યનું મુખ સ્હેજમાં ફરકી જશે!
| |
| ક્યાંથી હશે સુખ જ્યાં જીવન છે છેક છલનામય?
| |
| કહો તેના ભલા, સમ ખાઈને કહું
| |
| કે હજુ એકે અસુન્દર મુખ નથી દીઠું.
| |
| હશે આ પૃથ્વી પર કંઈ મુખ સમું મીઠું!
| |
| હું તો મુખદર્શને નિત ધન્યતા લહું.
| |
| રે તમે એકાદ ક્ષણ માટે અસલ મુખ
| |
| સ્હેજ તો પ્રગટો! ભલા, નહીં હોય ત્યારે આટલું દુ:ખ!
| |
| | |
| {{સ-મ|૧૯૫૬}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == શું ધૂણો? ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| પ્રેમ! પ્રેમ! શું ધૂણો?
| |
| હે પ્રેમીજન, એકાદો તો ક્યાંક
| |
| :::::: હૃદયમાં ખાલી રાખો ખૂણો!
| |
| પ્રેમ! પ્રેમ! શું ધૂણો?
| |
| નોટબુકમાં પાને પાને લેખ
| |
| ::: પ્રેમનો તમે લખી છો નાખ્યો,
| |
| ક્યાંક સુધારા, ક્યાંક વધારા કાજ
| |
| ::: અગર જો હોય હાંસિયો રાખ્યો!
| |
| ભલે ભાવતાં ભોજન ચાખો!
| |
| ::: જરીક રાખો કોષ ઉદરનો ઊણો!
| |
| પ્રેમ! પ્રેમ! શું ધૂણો?
| |
| સૌ જાણીતા માનીતાથી ભર્યો
| |
| ::: હૃદયનો ખંડ તમે જો ખાસ્સો,
| |
| શું કરશો જ્યાં કોઈ અજાણ્યું
| |
| ::: આવી માગે એક રાતનો વાસો?
| |
| ગળાબૂડ છો ગરક પ્રેમમાં?
| |
| ::: ભલે ડૂબો તો! તમે બધિર, નહીં સુણો!
| |
| પ્રેમ! પ્રેમ! શું ધૂણો!
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૪–૧૨–૧૯૫૬}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ભવ્ય એકલતા ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ‘હું અટૂલો છું, અટૂલા છો તમે!’
| |
| – એ વાત,
| |
| વારંવાર એની એ જ બસ પંચાત
| |
| સૌને કેટલા રસથી
| |
| અને ક્યારેક તો કેવા ચડસથી
| |
| ગીતમાં ગાવી ગમે!
| |
| એથી ક્ષણેક્ષણ ચિત્ત કેવું યુદ્ધમાં રમતું રમે!
| |
| હું ને તમે સૌ સાથમાં –
| |
| આ આપણી સારીય માનવજાત
| |
| કે જે રાતદિન દિનરાત
| |
| આખા વિશ્વની નિર્જીવતામાં જીવતી ભમતી ભમે
| |
| તે એકલી.
| |
| ના કોઈ છે સંગાથમાં.
| |
| કેવી ભયાનક ભવ્ય એકલતા!
| |
| (અગર જો કે વિરલ ને ધન્ય પણ
| |
| સૌ આપણે એથી થતા!)
| |
| – એ વાત
| |
| એનો એક પણ આઘાત
| |
| તમને કે મને કે કોઈનેયે ના દમે!
| |
| ને તો પછી આ યુદ્ધ તે શાનાં શમે?
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૪–૧૨–૧૯૫૬}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == રિલ્કેનું મૃત્યુ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ગુલાબ અર્પ્યું નિજ પ્રેમપાત્રને
| |
| ને શૂળ કૈં કંટકની સહીને,
| |
| વાંછ્યું’તું જે મૃત્યુ મનુષ્યમાત્રને
| |
| તને મળ્યું ઈપ્સિત, એ લહીને
| |
| તેં હોંસથી દર્દ હશે જ માણ્યું!
| |
| તારે મુખે જે ગયું’તું ગવાઈ
| |
| તે સર્વનું સત્ય હશે પ્રમાણ્યું
| |
| શું આમ આ કંટકથી ઘવાઈ?
| |
| તારી સખી પાસ ગુલાબ જે રહ્યું
| |
| સુવાસ એમાં તવ પ્રેમની ભળી
| |
| (અસ્તિત્વનું શ્રેષ્ઠ પ્રતીક તેં કહ્યું!)
| |
| ને મૃત્યુનીયે સુરખી વળી ઢળી;
| |
| મ્હેકી રહ્યો જીવનનો જ અર્થ :
| |
| ના મૃત્યુ કોઈ કદી ક્યાંય વ્યર્થ!
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૭–૧૨–૧૯૫૬}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == પૂર્ણાંક ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| અપૂર્ણાંકોનું ના ગણિત કદીયે પ્રેમ ભણતો,
| |
| અને કોઈનુંયે હૃદય નહિ એ પૂર્ણ ગણતો;
| |
| પછી તો બીજાને નિજ હૃદય પોતે જ ધરવું!
| |
| નહીં તો જીતી લૈ અવરજનનું, પૂર્ણ કરવું!
| |
| | |
| {{સ-મ|૧૮–૧–૧૯૫૭}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == પુનશ્ચ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| સંસારનાં સકલ યુગ્મ પુનશ્ચ ધન્ય!
| |
| આ માનવીજગત જે લયતાલભગ્ન
| |
| એમાં તમે વરવધૂ! રચ્યું આજ લગ્ન,
| |
| સંવાદનું પુનિત પર્વ કશું અનન્ય!
| |
| | |
| {{સ-મ|૧૯૫૭}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == આ પાનખરમાં ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| આ પાનખરમાં (આપણા યુગમાં) પ્રભાતે | |
| સાવ સૂકાં પર્ણમાં સરતું
| |
| અને સુસવાટ કરતું
| |
| કોણ આ તે?
| |
| સૂર્યતેજે ઝગમગે આ નૂર
| |
| કોનું, જોઈ જેને આંખથી પાણી ઝરે?
| |
| છે કેટલું તો ક્રૂર!
| |
| અને કોની હશે આ તીક્ષ્ણ કાતિલ ધાર?
| |
| એ તો જંગલીની જેમ જે અહીં તહીં ફરે
| |
| તે આ પવનની કેડ પરની છે કટારી ઝૂલતી!
| |
| જો કોઈનીયે હૂંફનું પ્હેર્યું કવચ ના હોય ને
| |
| ::::: તો ના નીકળવું બ્હાર!
| |
| એ તો મૃત્યુની ઠંડક લઈ હૈયામહીં જૈ હૂલતી!
| |
| | |
| {{સ-મ|૧૯૫૭}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == માઘની પૂર્ણિમા ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| માઘની પૂર્ણિમારાત્રિનો ચન્દ્ર
| |
| શો ચાલતો મધ્યાકાશમાં મંદ મંદ!
| |
| ટાઢમાં થરથરે,
| |
| કિન્તુ કોને જઈ કરગરે?
| |
| બંધ સૌ બારી ને દ્વાર,
| |
| ર્હે કોણ તે આ સમે બ્હાર?
| |
| ને વૃક્ષ પર પર્ણના પુંજ જો હોત, એ ઓઢતો
| |
| ત્યાં ઘટામાં પડ્યો ર્હેત
| |
| :::: આ રાતભર ટૂંટિયું વાળીને પોઢતો!
| |
| કિન્તુ જ્યાં ક્ષિતિજ પરથી જરી
| |
| :::: ડાળ પકડી અને આભ ચડવા જતો
| |
| ત્યાં જ શા તીક્ષ્ણ વાગી ગયા ન્હોર,
| |
| :::: તે હજુય છે મુખ પરે નખક્ષતો!
| |
| શ્વેત હિમ ઓગળી ના રહ્યું, ચાંદની એમ ઢોળાય;
| |
| પણ જ્યાં પડે સાવ સૂકાં કડક પર્ણ પર, શાંતિ ડ્હોળાય!
| |
| આ હૃદયમાં હૂંફ છે, ચન્દ્ર જો ત્યાં વસે!
| |
| ચિત્ત આ સ્વચ્છ છે, ચાંદની જો રસે!
| |
| | |
| {{સ-મ|૧૫–૨–૧૯૫૭}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == દેશવટો ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| આ દેશની બ્હાર ગયા વિના જ
| |
| મળી શકે દેશવટો સદાયનો,
| |
| છો ત્યાં થકી દૂર થયા વિના જ
| |
| પ્રસંગ હા, પ્રાપ્ત થતો વદાયનો;
| |
| હૈયાથકી હેતભર્યો સર્યો છતાં
| |
| એ શબ્દનો જો પડઘો પડે ના,
| |
| પ્રસાદ હો કૈં રસનો ધર્યો છતાં
| |
| જો કોઈની અંગુલિયે અડે ના;
| |
| એકાંત ત્યારે અનિવાર્ય, જાણે
| |
| અજ્ઞાત કોઈ પરદેશ જેવું,
| |
| ને જાત સાથે વસવું પરાણે
| |
| જેની ન હો ઓળખ, ક્રૂર કેવું!
| |
| લખ્યો ન આ દેશવટો અનન્ય
| |
| લલાટ સૌને, કવિનેય, ધન્ય?
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૧–૨–૧૯૫૭}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == સંવાદ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| બે જણ મળ્યા,
| |
| વાતે વળ્યા,
| |
| ને કેટલાયે શબ્દ બસ મુખથી સર્યા, | |
| સૌ રસભર્યા;
| |
| ને જીભ જ્યાં થાકી, | |
| વળી લાગ્યું હવે કૈં ના રહ્યું બાકી;
| |
| અને શોધ્યા છતાં યે શબ્દ ના જ્યારે જડ્યા,
| |
| છૂટા પડ્યા.
| |
| શું શું પરસ્પરનું સુણ્યું? બહુ બહુ સ્મર્યું,
| |
| ત્યારે જ જાણ્યું અન્યનું એકેય તે ન્હોતું કશું
| |
| :::: કાને ધર્યું;
| |
| | |
| તો શું કર્યું?
| |
| હા, આત્મસંભાષણ નર્યું!
| |
| એકાંત હાવાં શાંત નિજનિજનું રચે,
| |
| સંવાદ ત્યાં સાચો મચે!
| |
| | |
| {સ-મ|૧–૩–૧૯૫૭{}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ભીડ == | |
| | |
| <poem>
| |
| અસહ્ય આ માનવની ન ભીડ?
| |
| રાતી થતી આંખ કદીક વાગતી
| |
| જો કોકની ઝૂંક જરીક, ભાંગતી
| |
| કૈં પાંસળી જો કદી પેસી જાય
| |
| કોણી, કદી તો ચગદાય પાય;
| |
| મેલી હવા, કેમ ભરાય શ્વાસ?
| |
| શું ખાનગી? ના પરદૃષ્ટિથી બચો!
| |
| કોલાહલે શું કવિતાય તે રચો?
| |
| અન્યોન્ય હૈયા પર હોય વાસ;
| |
| ત્યારે ચડે શું મનમાં ન ચીડ?
| |
| અસહ્ય આ માનવની છ ભીડ!
| |
| એકાંતમાં હોય રચ્યું જ નીડ...
| |
| ત્યાં શૂન્યતાની નહિ હોય પીડ?
| |
| અસહ્ય આ માનવની ન ભીડ!
| |
| | |
| {સ-મ|૮–૩–૧૯૫૭{}} <br>
| |
| </poem>
| |
