સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/જવાહરલાલ નેહરુ/લડાઈ કા તજુર્બા

          પિછલે પચાસ બરસ મેં દુનિયા મેં દો બડી લડાઈયાં હુઈ. લેકિન યૂરોપ કે લોગોં ને, એશિયા કે કુછ લોગોં ને, કુછ અમેરિકા કે લોગોં ને ભી એક જાતિ તજુર્બા હાસિલ કિયા. કોઈ ઘર નહીં હૈ યૂરોપ મેં, કોઈ પરિવાર નહીં હૈ જિસ મેં સે કોઈ ન કોઈ રિશ્તેદાર, લડકા વગેરે લડાઈ મેં ન મર ગયા હો. કૌમ પર ઉસકા અપના અસર હુઆ. ઈસ કિસ્મ કા તજુર્બા હમેં જમાને સે હાસિલ નહીં હુઆ હૈ. અક્સર ઠોકર ખાકર હમ ગિરે, ફિર ઉઠે, ફિર ચલે. ઐસે કૌમેં બઢતી હૈં. લેકિન હિંદુસ્તાન કે લોગ વહ બાત પૂરી તરહ નહીં સમઝે, જો યૂરોપ ઔર અમેરિકા કે લોગ સમઝે હૈં. ક્યોંકિ ઉનકો ઉન બડી લડાઈયોં કા તજુર્બા હૈ. હમારે લિએ લડાઈ એક ઐસી ચીજ હૈ, જિસકે હમ કિસ્સે-કહાનિયાં પઢતે હૈં. લેકિન ઉસકા એક તજુર્બા હમારે ઉપર નહીં હુઆ હૈ. મુઝે કભીકભી એક કમી-સી નજર આતી થી કિ લોગ છોટીછોટી બાતોં મેં ફંસ જાતે હૈં, છોટે ઝગડોં મેં ફંસ જાતે હૈં, બહસેં હોતી હૈં; કભી કભી વહ ફિરકાપરસ્તી મેં ફંસ જાતે હૈં, કભી ભાષા પર ઝગડે હોતે હૈં. કિસ તરહ સે ઈસ મેં સે નિકલ કર હમ જરા અપને દિમાગ કો ફૈલાએં, દિલ કો ફૈલાએં, ઔર સારે હિંદુસ્તાન કો અપને સામને રખેં? અબ એક ઐસા ઈત્તફાક હમારે સામને આ ગયા કિ હમેં હથિયારબંધ હોના પડતા હૈ, હથિયારોં કો લેકર લડાઈ લડની પડતી હૈ. હિન્દુસ્તાન કે ઉપર એક જબરદસ્ત હમલા બહુત દિનોં બાદ હુઆ હૈ. શાયદ ઈસ સવાલ કે કાફી નુકસાનદેહ પહલૂ ભી હૈં. લેકિન યહ શાયદ અચ્છા ઔર મુફીદ હો કિ યહ હમારે લોગોં કો જરા જગા દે ઔર દિખા દે કિ કૈસી દુનિયા મેં હમ રહતે હૈં. યહ એક બેરહમ દુનિયા હૈ, સખ્ત દુનિયા હૈ, જો કમજોરોં કે લિએ નહીં હૈ. ઔર તાકત તભી આતી હૈ જબ કિ હમ લોગ એકદિલ હોકર, મિલકર એક કૌમ હો કે કોઈ બડા કામ કરેં. ઔર અગર હર વક્ત આપસ મેં ફૂટ હો ઔર છોટી છોટી બાતોં પર બહસેં કરેં, તો હમ કમજોર હોતે હૈં ઔર દૂસરે મુલ્ક હમે દબા સકતે હૈં. તો શાયદ હમેં ઈસ સે ફાયદા હો.