ઋણાનુબંધ/મૅટ્રિમોનિયલ્સ
આજે ઑગસ્ટની બીજી તારીખ. બે મહિના પછી ઑક્ટોબરની બીજી. ગાંધીજયંતી. પ્રભાના અવસાનને એ દિવસે ત્રણ વર્ષ થશે. પાર્ટીમાં જવા માટે પહેરવાનાં સૂટ અને શર્ટને ઇસ્ત્રી કરતાં કરતાં ડ્રેસિંગટેબલ પર પ્રભાએ ગોઠવેલાં ને હજી એમ ને એમ રાખેલાં શ્રીનાથજીની છબી, ઘરેણાંનો ડબ્બો, ‘શનેલ નંબર ફાઇવ પર્ફ્યુમ’, હૅરબ્રશ વગેરે વગેરે જોતો જોતો નિરંજન વિચારતો હતો. એને વિધુર થયે ત્રણ ત્રણ વર્ષ થઈ ગયાં હતાં. અને પ્રભા વિના વિતાવેલાં વર્ષો એણે કેમ કાઢ્યાં હતાં એ તો એનું જ મન જાણે છે. રીના હવે બાર વરસની થઈ અને રુચિર ચૌદનો. ટીન એજર્સને અમેરિકામાં ઉછેરવાનાં હતાં.
ઇસ્ત્રી કરી નિરંજને દાઢી કરવા માંડી. એ દાઢી કરવા માંડે ત્યારે જ પ્રભાને હાથ ધોવા હોય. બાજુમાં બીજું સિન્ક હતું એમાં નહિ પણ નિરંજન ઊભો હોય એ જ સિન્કમાં. નિરંજનને નાની નાની બાબતોમાં હેરાન કરવાનું પ્રભાને ખૂબ ગમતું. નિરંજન આજે એકલો એકલો ઊભો રહીને દાઢી કરતો હતો. એને પ્રભાના અવસાનનો કારમો ગુરુવાર યાદ આવી ગયો. માથાના અસહ્ય દુખાવાને કારણે પ્રભા એ ગુરુવારે વહેલી ઘેર આવી હતી. દાખલ થતાં મેઈલબૉક્સમાંથી ટપાલ લઈને જ ઉપર આવી હતી. ટાયલેનોલની બે ગોળી લીધી હતી. પછી નિરંજનને ફોન કર્યો હતો. વાત કરતાં કરતાં ઓવન ચાલુ કર્યું હતું, ફ્રિજમાંથી ઑરેન્જ જ્યૂસ કાઢ્યો હતો. સફરજન અને ચપ્પુ રકાબી પર મૂક્યાં હતાં. બીજી ટપાલને હડસેલી ‘ઇન્ડિયા અબ્રૉડ’ ખોલ્યું હતું. પાનાં ફેરવી એને ગમતી મૅટ્રિમોનિયલ કૉલમનાં પાનાં ટેબલ પર પ્રસાર્યાં હતાં. નિરંજન સાથેની વાત પતી એટલે સફરજન સમાર્યું હતું, ટેબલ પર પસારેલું છાપું વાંચતાં વાંચતાં સફરજનની ચીરી ખાઈ રહી હતી. એકાએક એ ખુરસી પરથી ફર્શ પર પડી ગઈ. કલાકેક પછી રુચિર આવ્યો ત્યારે પ્રભા હજી ફર્શ પર જ પડી હતી. સફરજનની અડધી ખાધેલી ચીરી હજી એના મોંમાં જ હતી. એણે રુચિરને ઇશારાથી ચાલુ ઓવન બંધ કરવાની સૂચના આપી હતી. રુચિર ખૂબ ગભરાઈ ગયો હતો. એણે તરત નિરંજનને ફોન કર્યો ને નિરંજન દોડતો આવ્યો હતો. એ આવ્યો ત્યારે પણ પ્રભા ફર્શ પર હતી. સમારેલા કાળા પડી ગયેલા સફરજનની રકાબી નીચે છાપું ખુલ્લું પડ્યું હતું. એણે ઍમ્બ્યુલન્સ માટે ફોન કર્યો. ચાર કલાક પછી પ્રભા અવસાન પામી. વિચારમાં ને વિચારમાં દાઢી સહેજ છોલાઈ. લોહી ધસી આવ્યું. નિરંજને નૅપ્કિન લઈ લોહી પર દાબી દીધો. પહેલાં કોઈ વાર દાઢી છોલાતી તો પ્રભા નૅપ્કિન લઈ દોડી આવતી.
નિરંજને શાવર ખોલ્યો. પ્રભા સાથે લીધેલા શાવર યાદ આવ્યા.
ગુરુ-શુક્રવારની ટપાલમાં સાપ્તાહિક છાપું આવ્યું હોય. આગામી કાર્યક્રમોની જાહેરાત પર નજર ફેરવી છેલ્લે પાને આવતી મૅટ્રિમોનિયલ્સમાં પ્રભાને ભારે રસ. આ મૅટ્રિમોનિયલ્સ એ ધ્યાનથી જુએ. કેટલીક જાહેરખબર લાલ પેનથી માર્ક કરે. રાતે એ ને નિરંજન લાલ પેનથી માર્ક કરેલી જાહેરખબરની ચર્ચા કરે. આ સ્ત્રી-પુરુષો કોણ હશે? કેવાં હશે? વિધવા, વિધુર, છૂટાછેડા લીધેલી વ્યક્તિઓ. પ્રભા અને નિરંજન વિચારે કે એ જાહેરખબરમાંથી એમને કોણ ફિટ થાય છે. પ્રભા પુરુષોની કૉલમ જુએ અને નિરંજન સ્ત્રીઓની. જરૂરિયાત પ્રમાણે જવાબ તૈયાર કરે. એકબીજાના જવાબ વાંચે અને પછી બંને ખડખડાટ હસે. આ એમની વર્ષોની અંગત રમત હતી. આ રમતની વાત સાવરમાં પણ થતી. આજે એને પાર્ટીમાં જવાનું છે, અશોક અને સુનીતાને ત્યાં.
આ જ અશોક અને સુનીતાએ એમનાં લગ્નની પચ્ચીસમી એનિવર્સરીની પાર્ટી કરેલી. ખૂબ ધામધૂમથી, નવેસરથી લગ્ન કરીને. નિરંજન અને પ્રભા જેવાં અનેક દંપતીઓની સાથે ઉષાને પણ બોલાવેલી. ઉષાએ થોડા સમય પર છૂટાછેડા લીધા હતા. પાર્ટીમાં લોકો એની સામે અવનવા ભાવથી જોતા હતા. જમતી વખતે ઉષા પ્રભા અને નિરંજન સાથે બેઠી હતી. પ્રભાએ એની સાથે વાતો કરી. ક્યારેક એમને ઘેર આવવાનું નિમંત્રણ આપ્યું. નિરંજને આગ્રહ કર્યો. ફોન કરીને દિવસ નક્કી કરવાની વાત સાથે એ લોકો છૂટાં પડ્યાં.
એનિવર્સરીની પાર્ટીમાંથી ઘેર જતાં નિરંજને પ્રભાને કહ્યું કે બીજાં દસ વરસ પછી એ લોકોએ પણ પચ્ચીસમી એનિવર્સરી આવી રીતે ઊજવવી જોઈશે.
‘ઉષા ત્યારે એકલી જ હશે કે પરણી ગઈ હશે?’
‘આટલી હોશિયાર ભણેલીગણેલી ને કમાતી છોકરી થોડી જ કુંવારી રહેવાની હતી? અત્યારેય કેટલા પુરુષો એની પાછળ હશે કહેવાય નહિ.’
થોડી વાર કોઈ બોલ્યું નહિ.
‘આપણે ઘેર આવે ત્યારે પૂછીએ તો કેમ?’ પ્રભા બોલી.
‘અને કોઈ સાથે નક્કી ન કર્યું હોય તો આપણાં છાપાંનો ઢગલો એની પાસે ખડકી દેવાનો.’ નિરંજનને લાલ પેનથી માર્ક કરેલી જાહેરખબરો આંખ સામે આવી.
નિરંજનનો શાવર પતી ગયો. એને વિચાર આવ્યો આજની પાર્ટીમાં ઉષા હશે? એકલી આવી હશે? પ્રભાના ફ્યુનરલ વખતે ઉષા આવી હતી.
નિરંજન ગ્રે સૂટમાં તૈયાર થઈ સાંજની ગાર્ડન પાર્ટીમાં ગયો. એક હાથમાં ડ્રિંક અને બીજે હાથે મગફળી અને કાજુ ખાતાં ખાતાં કેટલાક પુરુષો રાજકારણની ચર્ચા કરતા હતા. કેટલીક સ્ત્રીઓ ઘરકામની અને છોકરાંઓની વાતો કરતી હતી. એ કોઈ પણ ગ્રૂપમાં ભળી શકે એમ હતું. બધાંને કેમ છો, કેમ છો, પૂછી રસોડામાં આંટો મારી આવ્યો. ત્યાંથી ઉપર બાથરૂમમાં ગયો. એના વાળ બરાબર છે કે નહિ એ અરીસામાં ચેક કરી લીધું.
બાથરૂમમાંથી નીચે આવ્યો ત્યારે એક ક્ષણ માટે સોપો પડી ગયો હતો. એનું કારણ ઉષા હતી. ઉષા એના સફેદ અને કાળા સલવાર-કુર્તા-દુપટ્ટામાં સજ્જ હતી. ખભે કાળી પર્સ હતી. પગમાં કાળા શૂઝ. મોં પર આછો મેકઅપ, આંખમાં બદામી આકારને સતેજ કરતું કાજળ. હોઠ પર ગુલાબી લિપસ્ટિક.
ઉષા આવી એ નિરંજનને ગમ્યું.
‘શું ડ્રિંક પીશો?’ નિરંજને ઉષાને પૂછ્યું.
‘જિન ઍન્ડ ટૉનિક.’
નિરંજન એને માટે ડ્રિંક લઈ આવ્યો. ઉષાએ એના, બાળકોના ખબર પૂછ્યા.
‘જમતી વખતે તમે મારી સાથે જ બેસજો.’
‘કેમ?’ ઉષાએ પૂછ્યું.
‘તમને એકલું ન લાગે ને!’
જમતી વખતે નિરંજન ખુશમિજાજમાં હતો. ઉષાનું ધ્યાન રાખતો હતો. ખૂબ બોલતો હતો.
‘તમને હું ડ્રન્ક તો નથી લાગતો ને?’
‘મને મજા આવે છે.’ ઉષા બોલી.
‘હું તમને ફોન કરી શકું?’
‘હા.’
ખોળા પર મૂકેલા નૅપ્કિનને હાથમાં લઈ, મોં લૂછવાનો ચાળો કરી, એના પર પોતાના ઘરનો નંબર લખી ધીરેથી ઉષાના ખોળા પર મૂક્યો.
‘ઇચ્છા થાય તો ફોન કરજો.’
અઠવાડિયા પછી નિરંજને જ ફોન કર્યો.
‘ઉષા, હું નિરંજન.’
‘કેમ છો તમે?’
‘બિઝી તો નથી ને?’
‘ટીવી જોઉં છું.’
‘પછી ફોન કરું?’
‘હા, દસ વાગ્યે.’
દસ વાગ્યે નિરંજને ફોન કર્યો.
‘હવે તો બિઝી નથી ને?’
‘ના.’
‘ગયા શનિવારે પાર્ટીમાં તારી સાથે મજા આવી. તમને ‘તું’ કહું તો વાંધો નથી ને?’
‘પણ હું તમારાથી મોટી છું.’ ઉષાએ ગપ્પું માર્યું.
‘કેટલી મોટી?’
‘બાર વરસ.’
‘પણ તું લાગે છે માંડ પાંત્રીસની. હાઉ ઇઝ લાઇફ?’
‘કોઈ ફરિયાદ નથી.’ ઉષાએ બીજું ગપ્પું માર્યું.
‘એકલું નથી લાગતું?’
‘મારા કામમાંથી પરવારું પછી એવો વિચાર કરું ને?’ ત્રીજું ગપ્પું.
‘ઇન્ડિયામાં હોય તો આમ સવારથી જ સાંજ કામ કર્યાં કરે?’
‘ઇન્ડિયાની તો વાત જ જુદી છે.’
‘મારી અંગત વાત કરું તો વાંધો નથી ને?’
‘વાંધો શો?’
‘બહુ એકલું વાગે છે. આઈ મિસ પ્રભા વેરી મચ. પ્રભા હતી ત્યારે બીજી સ્ત્રીનો વિચાર પણ ન આવે.’
‘અને હવે?’
‘ઇટ્સ અ ન્યૂ ગેઈમ.’
‘ગેઈમ એટલે?’
‘આવી રીતે અંગત વાત ન કરી હોય એટલે ઑક્વર્ડ ફીલ થાય.’
‘તમારાં ભાઈ અને બહેન અહીં જ છે ને?’
‘પણ એમની સાથે અંગત વાત થોડી થાય?’
‘તો પરણી કેમ નથી જતા?’
‘એ કાંઈ થોડું સહેલું છે?’
‘તમે મળો છો કોઈને?’
‘હા, એક બંગાળી ફ્રેન્ડ છે.’
‘તો તો બરાબર, નહિ?’
‘છોકરી સારી છે પણ ઑલ ધ ટાઇમ ઇંગ્લિશમાં બોલવું પડે.’
‘તો પછી કોઈ ગુજરાતી છોકરી શોધી કાઢો.’
‘તું ઓળખે છે કોઈને?’
‘અત્યારે તો ખ્યાલમાં નથી. તમે અહીં કોઈ છાપું મંગાવો છો?’
‘વર્ષો સુધી પ્રભા ને હું છાપાંની મૅટ્રિમોનિયલ્સ વાંચીને ખૂબ હસતાં હતાં. મને કલ્પના નહિ કે મારે જ એ સિચ્યુએશન આવશે.’
‘કદાચ બધાં જ મૅરિડ કપલ્સ સિંગલ્સ પર હસતાં હશે.’
‘એ લોકોને સિંગલ સ્ત્રીપુરુષની કલ્પના જ નહિ હોય. મને પણ હવે જ ખ્યાલ આવે છે.’
‘તમે જોયું તે દિવસે પાર્ટીમાં?’ ઉષાએ પૂછ્યું.
‘શું?’
‘પરણેલી સ્ત્રીઓને થાય કે આ છોકરી એકલી છે, દુ:ખી છે તો અમારા વરને છીનવી જશે.’
‘અને પુરુષોને?’
‘પુરુષોને અડપલાં કરવાનું મન થાય.’
‘તારી અમેરિકન ફ્રેન્ડ્ઝ?’
‘એ લોકોમાં તો “સિંગલ વુમન ઈઝ અ લેપર.”
‘સૉરી, ઉષા! મારો બીજો ફોન આવે છે. પછી ફોન કરીશ.’
ઉષાને થયું કે નિરંજન હજી પ્રભાના જ પ્રેમમાં છે.
થોડા દિવસ પછી પાછો નિરંજને ઉષાને ફોન કર્યો.
‘હં, તો શું વાત કરતાં’તાં આપણે?’
‘હું કહેતી હતી કે એકલી રહેતી સ્ત્રીની દશા બૂરી હોય છે.’
‘મારી દૃષ્ટિએ પુરુષની વધારે બૂરી હોય છે. તારી જેમ તારી બહેનપણીઓ પણ એકલી રહેતી હશે ને?’
‘મારી ચાર ઇન્ડિયન ફ્રેન્ડ્ઝ ડિવૉર્સ્ડ છે.’
‘બધી ગુજરાતી?’
‘ના.’
‘કદાચ પ્રોફેશનલ વીમેન હશે. ચાલ, વાત બદલીએ. હું તને બોલાવું તો તું આવે?’
‘ક્યાં?’
‘એક સાંજે જમવા. બીજી ઑક્ટોબરે શનિવાર છે. તને ફાવે?’
‘ના, એ સાંજે તો મારે બહાર જવાનું છે.’
‘તો રાતે કૉફી પીવા જઈએ.’
કૉફી પીધા પછી નિરંજન ‘ગુડ નાઇટ કિસ’ આપીને જશે કે અંદર આવશે? અંદર આવીને કહેશે ‘આઈ વોન્ટ ટુ મેઇક લવ ટુ યુ’ તો? તો હા પાડવી? અને હા પાડું તો એ પ્રેમ મને કરશે કે પ્રભાને? ઉષા વિચારતી હતી.
બીજી ઑક્ટોબરે નિરંજન ફોન પર સમય નક્કી કરી ઉષાને લેવા આવ્યો.
‘તું ક્યાં સુધી આમ એકલી જીવ્યા કરીશ?’
‘તમારી પેલી બંગાળી મિત્રનું શું?’
‘મળીએ છીએ વન્સ ઇન અ વ્હાઇલ.’
‘હં.’
‘તને લાગે છે આપણું ક્લિક થાય?’
‘કદાચ.’
‘અને ન થાય તો ફોન પર વાત કરીશ ને મળીશ તો ખરી ને?’
‘આજની જેમ?’
‘હા.’
મૂવીની, પુસ્તકોની વાત કરીને ઉષા અને નિરંજન કૉફી શૉપની બહાર નીકળ્યાં. ગાડી પાસે નિરંજને કહ્યું:
‘આજે પ્રભાની ડેથ એનિવર્સરી છે.’
ગાડીમાં કોઈ બોલ્યું નહિ. નિરંજને ઉષાનો હાથ પંપાળ્યા કર્યો.
ઉષાનું ઘર આવી ગયું.
‘ફરી ક્યારે મળીશ?’ નિરંજને હાથ લંબાવ્યો.
‘અત્યારે જ. ચાલો અંદર.’
અંદર દાખલ થઈને ઉષા બારણું બંધ કરે એ પહેલાં જ બારણાને અઢેલીને ઊભેલો નિરંજન ઉષાને વળગી પડ્યો. નિરંજન ઉષાને પ્રેમ કરતો હતો કે પ્રભાને? ઇટ જસ્ટ ડિડ નૉટ મૅટર.