કોડિયાં/પાપી

પાપી

કોટિ કોટિ નિહારિકા ઘૂમે,
          કોટિ પ્રકાશના ગોળ:
          કોટિ પ્રકાશના ગોળ;
નવલખ તારલા લોકવાણીના,
          સૂરજ રાતા ચોળ:
                   એવું અંતરીખ તણાયું,
                   અનન્તનું ગેબ ચણાયું!
ટમટમે ઘર-દીવડા જેવો
          સૂરજ આપણો એક:
          સૂરજ આપણો એક;
આભ-અટારીના એક ખૂણામાં,
          એક ખૂણામાં છેક:
                   વળી એનું મંડળ મોટું,
                   ગુરુ-શનિ આઠનું જોટું!
આઠ ગ્રહોનાં આઠ કૂંડાળાં,
          એમાં કૂંડાળું એક:
          એમાં કૂંડાળું એક;
પૃથ્વીનો મારગ પાંચમો ને આડા
          ચાંદના ચાંદ અનેક:
                   એમાં પાંચ ખંડ સમાણા,
                   પાંચેનાં અલાયદા થાણાં!
પાંચમાં તો જરી એશિયા મોટું,
          એમાંય હિન્દુસ્થાન:
          એમાંય હિન્દુસ્થાન;
હિન્દમાં મુંબઈ એક ઈલાકો,
          વાણિયાઓનું ધામ:
                   ઈલાકે ગુર્જર વાડી,
                   દારૂ ઓછો, ઝાઝી તાડી!
ગુજરાતમાંય કચ્છની પાંખમાં,
          આવ્યો કાઠિયાવાડ:
          આવ્યો કાઠિયાવાડ;
એમાંયે વળી એક ખૂણામાં,
          શેતરૂંજાના પહાડ:
                   એમાં એક ગામ સંતાણું,
                   એનું મારે કરવું ગાણું!
શેતરૂંજાના ડુંગરા ડોલે,
          વચમાં ગાંભુ ગામ:
          વચમાં ગાંભુ ગામ;
કાળા ભગતની લીમડીનું ઠૂંઠું,
          આંગળી ચીંધે તમામ:
                   મોટી મોટી વાતમાં મારું,
                   નાનું ગાણું લાગશે ખારું!
શેતરૂંજીનાં નીર વહ્યાં જાય,
          ગાંભાની કોર ઘસાય:
          ગાંભાની કોર ઘસાય;
ગામને પાદર રામદુવારે;
          સાંજના આરતી થાય:
                   ફળીમાં લીમડી લૂમે,
                   લીંબોળીનાં લૂમખાં ઝૂંમે!
એક દી’ને સમે વાત રહી ગઈ,
          ધાર્યું ધણીનું થાય:
          ધાયું ધણીનું થાય;
મારનારો ઉગારનારો બધું
          એ જ; કશું નવ જાય:
                   કે’તાં જીભ તાળવે ચોંટે,
                   વહે લોહી દિલમાં દોટે!
સાવ હતો દિન ઊજળો ને હતો
          ધોમ ધખેલ બપોર:
          ધોમ ધખેલ બપોર;
ગરમી! ગરમી! યોગ્ય હતું ટાણું
          કાંધ જો મારવો ચોર:
                   બેઠું’તું રામદુવારે,
                   હરિજન એકાકારે!
નવ હતા બેઠા ભાવિક, વચ્ચે
          બાવાજી વાંચે પાઠ:
          બાવાજી વાંચે પાઠ;
એક ખૂણામાં ગોદડી નાખી
          વાળી અદબ પલાંઠ
                   અગ્યારમા કાળુ ભાભા,
                   મૂછો જાણે રૂના ગાભા!
કેમ થયું એ તો રામજી જાણે,
          છૂટ્યા વા બારેબાર:
          છૂટ્યા વા બારેબાર;
આભમાં મેઘાડંબર ગાજ્યો
          વરસે મુશળધાર:
                   ડોળું ડોળું આભ ડોળાયું,
                   નદી મહીં ઘોડલું ધાયું!
સનન સનન વીજ ઝબૂકે
          કાન ફૂટે કકડાટ:
          કાન ફૂટે કકડાટ,
કોઈનાં ઊંચે છાપરાં ઊડતાં,
          કોઈનાં ઊડતાં હાટ:
                   માળામાં કાગ કળેળે,
                   ઝીંકાઝીંક ડાળીઓ ખેલે!
કડડ કરતા થાય કડાકા,
          વીજ ઝઝૂમે શિર:
          વીજ ઝઝૂમે શિર;
પડી કે પડશે, મરશું બાપલા!
          મૂંઝાયા ધારણધીર:
                   અગ્યારેયે આંકડા ભીડ્યા,
                   એવામાં બાવાજી ચીઢ્યા!
પાપીને માથે વીજ ઝઝૂમે!
          (એમ)લોકની વાણી ગાય:
          લોકની વાણી ગાય;
અગ્યારેને મારવા કરતાં
          સારું જો એકને ખાય.
                   બાવાજીએ સાફ સુણાવ્યું,
                   કોઈનેયે મન ના ભાવ્યું!
સાંભળો સાચનાં વેણ સાધુજન!
                   સૂચવું એક ઉપાય:
                   સૂચવું એક ઉપાય;
સામી ફળીમાં ડોલતી લીમડી,
          પંચ એ પાપણી થાય:
                   જઈ જઈ હાથ અડાડો,
                   પાપી શિરે વીજનો ખાડો!
એક પછી એક લોક ઊઠે, ને
          સર્વના ધ્રૂજતા પાય:
          સર્વના ધ્રૂજતા પાય;
અડ્યા કે ના અડ્યા એમ કરીને
          ચટકે પાછા ધાય:
                   આવીને ‘હાશ!’ કરંતા,
                   સહુ સાથે બાથ ભીડંતા.
નવ જણાએ હાથ અડાડ્યા
          જીવ્યા નવેના નવ:
          જીવ્યા નવેના નવ;
કાળો ભગત તો ઘરડું માણસ!
          બાવો કે’ જાવા ન દઉં.
                   લીમડીએ હાથ અડાડ્યો,
                   બાવોયે પાછો આવ્યો!
કાળું કરો તમ મુખડું, કાળા!
          ફટ રે ભગત નામ!
          ફટ રે ભગત નામ!
પાપી તમે નક્કી, વારો તમારો,
          નામ જેવાં તમ કા!
                   સહુ ફિટકાર વહાવે,
                   ભગતને મન ન આવે!
ડૂલતા, ધ્રૂજતા, ભગત ઊઠ્યા,
          પોં’ચ્યા એ લીમડી પાસ:
          પોં’ચ્યા એ લીમડી પાસ;
કડડ કરતો થાય કડાકો,
          સહુના અધ્ધર શ્વાસ:
                   ભગતના રામ રમ્યા શું?
                   પાપી કેરું પારખું તો થ્યું!
સનન કરતી વીજળી આવી,
          દશને લીધા બાથ:
          દશને લીધા બાથ;
કાળા થઈને કોલસા કેરા,
          સહુના પગ ને હાથ:
                   જીવ્યો કાળો લીમડી કેડે,
                   માર્યા દશ રામજી-મેડે!
જાવ જદિ કોઈ પાન્થ, મુસાફર!
          શેતરૂંજીને તીર:
          શેતરૂંજીને તીર;
ગાંભાને પાદર રામદુવારે
          થામજો ભાઈ લગીર,
                   કદી કો બાળને જાચો!
                   બતાવશે થાનક સાચો.