યુગવંદના/ગાંધીદર્શન
અંતરની આહ
મને સાગરપાર બોલાવી, ઓ બ્રિટન!
આદરમાનભર્યાં દઈ ઇજન,
બાંધવતા કેરાં બાંધીને બંધન –
આખર આજ મતિ બિગડી:
રૂડી શ્વેત ધજા રગદોળી રહી!
અયિ! અમૃત ચોઘડિયાં ગડિયાં,
ત્યારે કેમ હળાહળ ઘોળી રહી?
મારા કોલ પળાવવા કારણીએ,
ખાંડ્યા ખેડૂતોને મેં તો ખાંડણીએ,
એનાં ધાન લીધાં કણીએ કણીએ;
‘ખપી જાઓ, વીરા મારા, નેકીને ખાતર!’
– એમ ઘૂમ્યો વીનવી વીનવી;
ત્યારે, વાહ સુજાન! ઇમાનદારી કેરી
વાત તારે તો નવી ને નવી!
હું ‘સુલેહ! સુલેહ! સુલેહ!’ રટ્યો,
નવ નેકીને પંથેથી લેશ હટ્યો,
દિલે તારેથી તોયે ન દંશ મટ્યો.
તું ‘ડરાવ! દબાવ! રિબાવ!’ વિના
બીજો દાવ એકેય શીખી જ નથી!
તુંને શું કહું, માનવની જનની!
વશ થાય પશુ પણ વા’લપથી!
મારા ખેડુને માર: મને તહીં મે’ફિલ!
આંહીં ગોળીબાર: ત્યાં કૂજે કોકિલ!
આંહીં કાળાં કારાગાર: ત્યાં મંજિલ!
ખૂબ સહ્યાં અપમાન, ગળ્યાં વિષપાન;
હવે મને રોકીશ ના!
મારાં સ્થાન માતા કેરી ઝૂંપડીએ:
મને મે’ફિલમાં, ઘેલી, ગોતીશ ના!
અહીં છે, અહીં છે – મુગતિ અહીં છે;
નથી ત્યાં, નથી ત્યાં, બીજે ક્યાં – અહીં છે:
પ્યારી મા-ભૂમિની ધરતી મહીં છે.
એને શોધીશ ના, દિલ! સાગરપારની
તેજભરી તકરાર વિષે;
એનો રાખીશ ના ઇતબાર હવે
બીજી વાર કો કોલ-કરાર વિષે!
વળી જાઓ રે વ્હાણ વિદેશ તણાં!
મારે હૈયે તો કોડ હતાય ઘણા
સારી સૃષ્ટિના સંત-સમાગમના;
મારે હોંશ તો ખાસ હતી મારા ખૂનના
પ્યાસી જનોના મિલાપ તણી;
મારે હામ હતી ભૂખ્યા સિંહોની બોડમાં
પેસીને પીઠ પંપાળવાની.
મહાસિંધુની ઓ લહરી લહરી!
તમ બિન્દુએ બિન્દુની જીભ કરી
વદજો સારા વિશ્વને તીર ફરી –
જગ-બાંધવતા કેરા વૈરીજનોને ન
ગાંધીનું પ્રેમ-પ્રયાણ ગમ્યું;
દારૂગોળાના વારસદારને નગ્ન
ફકીરનું નેત્રસુધા ન ગમ્યું.
૧૯૩૧