શાહજહાં/ચોથો પ્રવેશ1
Jump to navigation
Jump to search
ચોથો પ્રવેશ
અંક બીજો
સ્થળ : મુંગીરના દરબારગઢમાં. સમય : અજવાળી રાત.
[પિયારા ટેલતી ટેલતી ગાય છે.]
સુખને કારણ બાંધી મઢૂલી:
બાંધી ત્યાં આગ ક્યાંથી ઊઠી રે!
અમૃત-સાગરે સ્નાન કરંતાં,
વખડાં ક્યાંથી ભેળાણાં રે.
હું રે ચકોરી ગઈ ચંદ્રને ઝીલવા:
સૂરજ-તાપ ક્યાંથી તપિયા રે!
[સૂજા આવે છે.]
સૂજા : | તું આંહીં છો, પિયારા! હું તો તને ગોતી ગોતી થાક્યો. |
[પિયારાનું ગીત ચાલુ રહે છે.]
નીચાણ છોડીને ઊંચે ચડું ત્યાં
ઊંડેરાં નીરમાં બૂડી રે.
સૂજા : | પછી તો તારો સૂર સાંભળીને સમજ્યો કે તું આંહીં છો. |
[પિયારાનું ગીત ચાલુ રહે છે]
ધનની આશા જનમી આંતરે
નિરધન ત્યાં તો બની છું રે.
સૂજા : | વાત તો સાંભળ — આહ! |
[પિયારા ગાય છે.]
જલની પ્યાસે જોયું ગગનમાં:
વાદળથી વજ્ર વરસ્યાં રે
સૂજા : | નહિ સાંભળ ને! તો હું તો આ ચાલ્યો! |
[પિયારાનું ગીત ચાલે છે.]
કાનાની પ્રીતથી તો મૉત ભલેરું,
ભેદ્યા છે પ્રાણ જ્ઞાનદાસના રે.
સૂજા : | ઓહોહો! બહુ સતાવ્યો! ભલા થઈને કોઈ બીજી વાર શાદી કરશો મા! ભાયડાઓને તો ગાળી જ નાખે! તું પહેલીવારની હોત તો શું મારી એક વાત સાંભળવા માટે હું તને આટલો કરગત કે? |
પિયારા : | આ હા હા! આવું રૂપાળું કીર્તન ધૂળ મેળવી દીધું! ભલી થઈને કોઈ બીજવરને પરણશો મા. નીકર શું આવીને આવું ભજન ધૂળ મેળવે? આહા! તોબા પોકારી ગઈ! દિવસરાત લડાઈની જ વાતો સાંભળવી! અને વળી ન જાણે વ્યાકરણ. ન સમજે ગીત. તોબા, બાપ! |
સૂજા : | હું ગીત નથી સમજતો શી રીતે? |
પિયારા : | આ હા હા હા, કેવું ભજન! |
સૂજા : | વાહવા! પોતે ગાય અને પોતે જ મોહિત થાય! |
પિયારા : | ત્યારે શું કરું? તમે તો સમજો નહિ. એટલે પછી હું જ ગાનાર અને હું જ સાંભળનાર. |
સૂજા : | હવે સાંભળ. વાત જરા ગંભીર છે. તારી પાસે સલાહ લેવા આવ્યો છું. |
પિયારા : | એમ કે? ત્યારે ખમો. હું તૈયાર નથી થઈ. [ચહેરો અને પોશાક ઠીકઠાક કરી] બળ્યું! આંહીં તો એક ઊંચી બેઠક પણ ન મળે! બહુ સારું, ઊભી રહીને જ સાંભળીશ. ચલાવો, હું તૈયાર છું. |
સૂજા : | મને ખાતરી છે કે બાપુ મરી ગયા છે. |
પિયારા : | મને પણ ખાતરી છે. |
સૂજા : | ને જયસિંહે તે દિવસ મને બાપુના હસ્તાક્ષરનો જે કાગળ બતાવેલો, તે દારાએ બનાવટી કરેલો હતો. |
પિયારા : | હોય જ ને! |
સૂજા : | તું કબૂલ કરે છે? |
પિયારા : | કબૂલ-બબૂલ હું કાંઈ જ નહિ કરું. તમે તમારે બોલ્યે જ જાઓ. |
સૂજા : | બીજી લડાઈમાં ઔરંગજેબને હાથે દારાએ હાર ખાધી. સાંભળ્યું છે? |
પિયારા : | હા. |
સૂજા : | કોની પાસેથી સાંભળ્યું? |
પિયારા : | તમારી પાસેથી. |
સૂજા : | ક્યારે? |
પિયારા : | અબઘડી. |
સૂજા : | દારા આગ્રાથી પલાયન કરી ગયો છે. ઔરંગજેબે આગ્રામાં દાખલ થઈ બાપુને કેદ કર્યા છે, મુરાદને પણ બંદીખાને પૂરેલ છે. |
પિયારા : | બહુ સારું! |
સૂજા : | હવે ઔરંગજેબ મારી સાથે લડાઈમાં ઊતરવાનો. |
પિયારા : | ઊતરેય તે! |
સૂજા : | અને એ તો ખૂનખાર લડાઈ થવાની. |
પિયારા : | ખૂનખાર — ખરાખરીની ખૂનખાર. |
સૂજા : | મારે અત્યારથી જ સજ્જ થવું પડશે. |
પિયારા : | થાવું તો પડે જ ને! |
સૂજા : | પરંતુ — |
પિયારા : | મારો પણ એ જ અભિપ્રાય — પરંતુ... |
સૂજા : | તું શું બોલે છે તે જ હું સમજી શકતો નથી. |
પિયારા : | સાચું કહો તો હું પણ સમજી શકતી નથી. |
સૂજા : | જા, જા, તારી સાથે મસલત કરવી નકામી છે. |
પિયારા : | તદ્દન! |
સૂજા : | લડાઈની વાતમાં તું શું સમજે! |
પિયારા : | હા જ તો, હું શું સમજું? |
સૂજા : | પણ બીજી બાજુ વળી મુશ્કેલી છે. |
પિયારા : | કઈ જાતની? |
સૂજા : | મહમ્મદે મને ચોખ્ખું લખ્યું છે કે એ આપણી દીકરી સાથે હવે શાદી નહિ કરે. |
પિયારા : | એ તો શી રીતે કરે? |
સૂજા : | કેમ ન કરે? વેવિશાળ કાંઈ ફોક થાય? |
પિયારા : | એ તે કાંઈ ફોક થાય! |
સૂજા : | પણ હવે એ શાદી કરવા માગતો જ નથી. |
પિયારા : | ન જ માગે તો! |
સૂજા : | લખે છે કે મારા બાપના દુશ્મનની દીકરીને હું નહિ પરણું. |
પિયારા : | શી રીતે પરણે? |
સૂજા : | પણ તો તો મારી દીકરી બહુ દુઃખ પામશે. |
પિયારા : | તે તો પામે જ ને! કેમ ન પામે? |
સૂજા : | મારે હવે શું કરવું તેની ગમ પડતી નથી. |
પિયારા : | મનેય પડતી નથી. |
સૂજા : | હવે શું થાય! |
પિયારા : | હવે શું થાય! |
સૂજા : | તારી પાસે તો સલાહ માગવી જ નકામી! |
પિયારા : | ઓહો! સમજી ગયા ને શું? શી રીતે સમજી ગયા? અરે કહો તો ખરા, સમજી શી રીતે ગયા? વાહ, કાંઈ અક્કલ! |
સૂજા : | હવે હું શું કરું! એક તો ઔરંગજેબ સાથે લડાઈ, ને ઉપરાંત એનો બહાદુર બેટો મહમ્મદ પણ એની સાથે. ભારી વિકટ સમસ્યા. તારી શી સલાહ છે? |
પિયારા : | પ્યારા! મારી સલાહ સાંભળશો? સાંભળો તો કહું. |
સૂજા : | બોલ. હું સાંભળીશ. |
પિયારા : | તો સાંભળો. મારી સલાહ છે કે લડાઈની જ જરૂર નથી. |
સૂજા : | કેમ? |
પિયારા : | સલ્તનતને શું કરવી છે, નાથ? આપણે કઈ કમીના છે? આમ તો જુઓ, આ ધાન્યથી લચકતી, ફૂલોથી શોભતી ને હજારો ઝરણાંના રૂમઝૂમાટથી ગાજતી અમરાપુરી સમી બંગભૂમિ! આની પાસે શી વિસાત છે સલ્તનતની! અને મારા જે હૃદય-સિંહાસન પર મેં તમને બેસારેલા છે, તેની સામે શી વિસાત છે એ મયૂરાસનની? જે વખત આપણ બેઉ આ મહેલની અટારીએ ઊભી, હાથમાં હાથ રાખીને હૈયું દબાવી પંખીઓના કિલકિલાટ સાંભળીએ છીએ, દિગન્ત સુધી પથરાયેલો ગંગાનો પટ દેખીએ છીએ, આ અનંત આસમાની આકાશ ઉપર થઈને આપણી સંયુક્ત નજરની નૌકાને તરાવતાં તરાવતાં જ્યારે આપણે ચાલ્યાં જઈએ છીએ, અને એ આસમાન-સાગરના કોઈ એક ગુપ્ત પ્રદેશમાં કલ્પનાનો એક મનોહર શાંતિમય ટાપુ સરજીને એની વચ્ચે એક સ્વપ્નસુંદર કુંજમાં બેસી સામસામાં નજર મિલાવી પરસ્પરના પ્રાણને પીઈએ છીએ; તે વખતે શું તમને નથી લાગતું, પ્યારા, કે શી વિસાત છે આ સલ્તનતની! પ્યારા! આપણે આ યુદ્ધનું કામ નથી. એમાં તો કદાચ આપણું જે નથી તે પામશું નહિ ને ઊલટું આપણું જે છે તે ગુમાવી બેસશું. |
સૂજા : | વાહ, શું નવીન વિચારો આપ્યા! એક તો વિચાર કરી કરીને મારું માથું ગરમ થઈ ગયું છે, ને એના ઉપર — ના, ના, દારાની તાબેદારી તો કદાચ સ્વીકારી શકત, પણ આ ઔરંગજેબની — મારાથી નાનેરા ભાઈની — તાબેદારી કદી ન કબૂલું, મરી જાઉં તો પણ નહિ. |
[જાય છે.]
પિયારા : | તને ઉપદેશ દેવો વ્યર્થ છે. તું વીર નર છે. સલ્તનતને ખાતર નહિ તો ખુદ લડાઈને ખાતર જ તું તો લડે તેવો છે. હું તને બરાબર પિછાનું છું. લડાઈનું નામ પડતાં જ તું નાચી ઊઠે છે. |