સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/કાકા કાલેલકર/ચિઢ હી મર ગયી હૈ

          ભારત કે રાજ્ય-શાસન કા પુરાના રોગ હૈ ઘૂસખોરી. યહ રોગ ઈતના પુરાના હૈ કિ જનતા કો ઈસકી કહીં ભી ચિઢ નહીં હૈ. જબ પરાયા રાજ્ય થા ઔર લોગોં કી રાય કી શાસન કો ચિંતા હી નહીં થી, તબ લાચાર લોગ ઘૂસ દેકર હી અપના કામ નિકાલ લેતે થે. કિન્તુ અબ તો પ્રજા કા રાજ હુઆ હૈ, તો ભી ઘૂસખોરી બંદ નહીં હુઈ હૈ. ઈસ કા કારણ યહી હૈ કિ પ્રજા કે મન મેં ઘૂસખોરી કી ચિઢ હી મર ગયી હૈ. રોજમરા કે વ્યવહાર મેં રાજસત્તા હોતી હૈ જબરદસ્ત ઔર પ્રજા હોતી હૈ જેરદસ્ત, યાની દબી હુઈ. ઇસલિયે છોટે-બડે કર્મચારિયોં કો રાજી કિયે બિના ચારા હી નહીં રહતા. કિન્તુ ચુનાવ કે દિનોં મેં મત દેનેવાલે કા હાથ ઊંચા હોતા હૈ, ઔર અધિકાર માંગનેવાલોં કા હાથ નીચે રહતા હૈ. તબ ભી અગર મતદાતા જનતા વ્યવહારશુદ્ધિ કા આગ્રહ ન રખે, તો ઈસે જનતા કા આત્મઘાત હી કહના ચાહિયે. ચુનાવ કે દિનોં મેં જનતા ઔર લોકનેતા જિતની ઈમાનદારી બચાતે હૈં, ઉસસે અધિક ઈમાનદારી ખડી કરનેકી શક્તિ રાજ્યતંત્રા મેં આ નહીં સકતી. જો લોગ લાચારી સે ઘૂસ દેતે શરમાતે નહીં વે યદી ઘૂસ લેતે ભી શરમાયેંગે નહીં, તો કહના પડેગા કિ નમક હી અલૂના હો ગયા. યહ રોગ મિટાને કી બાત ન્યાયાલયોં ઔર શાસન કી શક્તિ સે પરે હૈ. પ્રજાવ્યાપી નૈતિક જાગૃતિ કે બિના ઔર જીવનશુદ્ધિ કે બિના યહ પુરાના ઔર દૃઢમૂલ રોગ મિટ નહીં સકતા. ચારિત્રય-શુદ્ધિ જૈસે વ્યક્તિ કે લિયે આવશ્યક હૈ, વૈસે હી સમાજ કે લિયે ભી આવશ્યક હૈ.