સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/ઝવેરભાઈ પટેલ/સચ્ચી સમાનતા

          સમાજ ચાહે સામ્યવાદી હો યા સર્વોદયવાદી, જબતક બહુસંખ્યક શ્રમજીવી સમુદાય બુદ્ધિહીન બના રહેગા તબ તક અલ્પસંખ્યક બુદ્ધિજીવી વર્ગ ઉસે દબાયેગા હી. માનવ કે અભ્યુદય કે લિયે સમાજ-સંગઠન કી મજબૂતી તથા વ્યક્તિ કી સાધના, યે દોનોં રાસ્તે પ્રમાણિત હૈં. દોનોં રાસ્તે એક-દૂસરે કે પૂરક હૈં. કોઈ ભી સામાજિક સંગઠન અપને આપ મેં ઈતના પરિપૂર્ણ નહીં હો સકતા કિ ઉસ સંગઠન કે આધાર પર હી હર વ્યક્તિ પરિપૂર્ણ બન જાય, યા ઉસે અપની સાધના કરને કી જરૂરત ન રહે. અચ્છા સમાજ-સંગઠન વ્યક્તિ કી સાધના મેં સહાયક હો સકતા હૈ — સાધના કા સ્થાન નહીં લે સકતા. ઉસી તરહ, યદિ કેવલ વ્યક્તિ કી સાધના અચ્છી ચલી, પર સમાજ-સંગઠન ખરાબ રહા, તો વહ સંગઠન સાધના મેં બાધક હો સકતા હૈ. ઇસલિયે અચ્છા સમાજ ભી ચાહિયે, ઔર વ્યક્તિ કી ઉત્કટ સાધના ભી ચાહિયે. અચ્છે સમાજ સે કાનૂની સમાનતા આતી હૈ, ઔર વ્યક્તિ કી સાધના સે બૌદ્ધિક સમાનતા આતી હૈ. આર્થિક સમાનતા કુછ હદ તક કાનૂની નિયંત્રણ સે સ્થાપિત કી જા સકતી હૈ, પર બૌદ્ધિક સમાનતા હી અસલી સચ્ચી ઠોસ સમાનતા હૈ.