સુદામાચરિત્ર/શબ્દાર્થ અને ટિપ્પણ
કડવું ૧
કડી
૬ અશન – ભોજન
૭ મુન્ય – મુનિ(સુદામા)
૧૫ ઘરસૂત્ર – ઘરસંસાર
કડવું ૨
૪ પુરમાં પછે અન્ન જડતું રહ્યું –ગામમાં તો જે અન્ન મળી આવતું (જડતું) એ હવે અટક્યું. હવે બીજે જવું પડશે
૧૦ ગવનિકા – ગોગ્રાસ, ગાયો માટેનું ઘાસ
૧૩ મારે વાગલાં – વલખાં મારે
૧૪ રક્ષાની ઘટા – માથું ધૂળથી ભરાઈ જવું
કડવું ૩
૧ ભાવઠ –ઉપાધિ
૧ ગોમતી-મજ્જન – ગોમતી નદીમાં સ્નાન
૧૦ જોડવા પાણિ....... – હાથ જોડવા, ગરીબડી વાણી બોલવી,
એથી ચહેરો ફિક્કો પડી જાય
૧૦ માગ્યા પે રૂડું મરણ – માગવા/યાચવા કરયાં મરવું સારું
૧૨ મામ – સ્વમાન, આબરુ
કડવું ૪
૨ વૃદ્ધિહાણ – ચડતી-પડતી
૩ સુકૃત-દુષ્કૃત – પાપ-પુણ્ય
૧૦ નિર્મુખ વાળિયા – ખાલી હાથે પાછા વાળ્યા
૧૧ હુતશેષ ન કીધો આહાર – યજ્ઞમાં હોમ્યા પછી જે શેષરહે તે આહાર
કડી
૨૦ સપ્તઋષિ સેવે કામધેનુને – સપ્તર્ષિ જેવાને પણ કામધેનુ
(સ્વર્ગની ગાય)ની સેવા કરવી પડે છે.
૨૪ ધોશે ધરણીધર તતખેવ – ધરતીને ધારણ કરનાર (ઈશ્વર)
તરત દરિદ્રતા દૂર કરશે
કડવું ૫
૭ કાંગવા – છોડાં કાઢ્યા વિનાના તાંદળા (તંદુલ)
૯ છોવાય – ઢોળાય
૧૬ ઉપાન.... – પગના જોડા. અ ફાટેલા હોવાથી જે ધૂળ(રેણુ)
ઊડતી હતી એનાથી જાણે આકાશ છવાઈ ગયું!
૧૭ જેષ્ઠિકા – ચાલવામાં ટેકો રહે એવી લાકડી
૧૯ શુકજી – શુકદેવ : વ્યાસના પુત્ર. એમણે પરીક્ષિતને
‘ભાગવત’ સંભળાવ્યું હતું. સુદામા-કથા
દશમસ્કંધમાંની કથા છે.
૧૯ નરપતિ – રાજા. અહીં પરીક્ષિત : કુરુવંશનો રાજા,
અર્જુનનો પૌત્ર, અભિમન્યુ-ઉત્તરાનો પુત્ર
કડવું ૬
૨ કોઠા કોશીસાં શોભે પર્મ – કોઠા પરની (દ્વારકાની)
કમાનો બહુ (પર્મ, પરમ) શોભતી હતી
૪ નથી મુક્તિપુરીમાં મણા – મુક્તિપુરી(દ્વારકા)માં કશાનીઉણપ(મણા) નથી
૬ એને રૂપે હાર્યા કેશવ-રામ – સુદામાના રૂપ આગળ તો કૃષ્ણ
અને બલરામ પણ જાણે ઝાંખા પડી ગયા! (એવો કટાક્ષ)
૧૦ મયા – માયા, કૃપા
૧૫ ઉપંગ – એક વાદ્ય
કડવું ૭
૨ યક્ષકર્દમ સત્યા સેવે રે – યક્ષોને પ્રિય એવો સુગંધિત લેપ સત્યભામા કૃષ્ણને લગાડે છે
૨ અગર ઉસેવે – અગરુનો સુગંધિત ધૂપ (પેલા લેપ પર) આપે છે
૩ બીડી – પાન, તાંબુલ
૧૧ વામદેવ – વામનદેવ
૧૨ અત્રિ – ઐક ઋષિ
૧૨ પત્રી – પત્ર, ભલામણ-ચિઠ્ઠી
કડવું ૮
૪ જેના નાભિકમળમાંથી......... – કૃષ્ણસ્તુતિ : કૃષ્ણ/વિષ્ણુનીનાભિના કમળમાંથી પ્રગટેલાબ્રહ્માએ પળવારમાં સૃષ્ટિનું સર્જન કર્યું, બાળકૃષ્ણે માતા યશોદાને મુખમાં બ્રહ્માંડ બતાવેલું
૫ પાદોદક – ચરમુક્તિપુરીણામૃત
૮ ઘૃતપક્વ – ઘીમાં પકવેલાં
કડવું ૧૦
૪ અરિષ્ટ – સૂર્ય
૧૨ પંચાનન શંખ – પંચ-મુખના આકારનૌ શંખ
કડવું ૧૨
૯ નિર્મુખ – ખાલી હાથે