18,450
edits
સૌરાષ્ટ્રની રસધાર ભાગ-4/માણસિયો વાળો: Difference between revisions
Jump to navigation
Jump to search
સૌરાષ્ટ્રની રસધાર ભાગ-4/માણસિયો વાળો (view source)
Revision as of 07:03, 9 November 2022
, 07:03, 9 November 2022no edit summary
MeghaBhavsar (talk | contribs) (Created page with "{{SetTitle}} {{Heading|માણસિયો વાળો}} {{Poem2Open}} સોરઠના હૈયા ઉપર ભાદર વહે છે. સૂરજને અંજલિ છાંટતી જાણે કાઠિયાણી ચાલી જાય છે. કાળમીંઢ પથ્થરો વચ્ચે થઈને સૂરજનાં કિરણોમાં ઝલક ઝલક વહેતો એનો મસ્ત પ્રવાહ કાળ...") |
MeghaBhavsar (talk | contribs) No edit summary |
||
| (3 intermediate revisions by the same user not shown) | |||
| Line 3: | Line 3: | ||
{{Poem2Open}} | {{Poem2Open}} | ||
સોરઠના હૈયા ઉપર ભાદર વહે છે. સૂરજને અંજલિ છાંટતી જાણે કાઠિયાણી ચાલી જાય છે. કાળમીંઢ પથ્થરો વચ્ચે થઈને સૂરજનાં કિરણોમાં ઝલક ઝલક વહેતો એનો મસ્ત પ્રવાહ કાળા રંગના મલીરમાં ઢંકાયેલા ચંપકવરણા દેહ જેવો દેખાય છે. એક ચારણે જીવતી ચારણીઓના મોહ છોડી એ ભાદરની સાથે વિવાહ કરવાનાં વ્રત લીધાં હતાં. | સોરઠના હૈયા ઉપર ભાદર વહે છે. સૂરજને અંજલિ છાંટતી જાણે કાઠિયાણી ચાલી જાય છે. કાળમીંઢ પથ્થરો વચ્ચે થઈને સૂરજનાં કિરણોમાં ઝલક ઝલક વહેતો એનો મસ્ત પ્રવાહ કાળા રંગના મલીરમાં ઢંકાયેલા ચંપકવરણા દેહ જેવો દેખાય છે. એક ચારણે જીવતી ચારણીઓના મોહ છોડી એ ભાદરની સાથે વિવાહ કરવાનાં વ્રત લીધાં હતાં.<ref>પચાસ-સાઠ વર્ષ પૂર્વે કમરહંસ નામના ચારણે પોતાની સ્ત્રીનું અવસાન થયા પછી બીજી સ્ત્રી પરણવાની ના પાડી હતી અને વિધિપૂર્વક ભાદર નદી સાથે વિવાહ ઊજવી, ધુમાડાબંધ ગામ જમાડ્યું હતું. એનો ત્રુટક દુહો પણ બોલાય છે કે :<br> | ||
ભાદર જેસી ભામની, કમરહંસ જેસો કંથ; | |||
હંસલી જેસી હોય (તો) કમરહંસ વિવા કર | |||
</ref> | |||
એવી વંકી ભાદરની ભેખડ ઉપર ઊભો રહીને જેતપુરનો માણસિયો વાળો સમળાઓની સાથે ક્રીડા કરી રહ્યો છે. | એવી વંકી ભાદરની ભેખડ ઉપર ઊભો રહીને જેતપુરનો માણસિયો વાળો સમળાઓની સાથે ક્રીડા કરી રહ્યો છે. | ||
દયાધર્મના ધુરંધરો પારેવાંને ચણ નાખે, રૂપના આશકો મોરલા-પોપટને રમાડે છે, પણ માણસિયા વાળા દરબારનો શોખ હતો : પોતે જમીને પછી સમળાઓને રોટલા ખવરાવવાનો. | દયાધર્મના ધુરંધરો પારેવાંને ચણ નાખે, રૂપના આશકો મોરલા-પોપટને રમાડે છે, પણ માણસિયા વાળા દરબારનો શોખ હતો : પોતે જમીને પછી સમળાઓને રોટલા ખવરાવવાનો. | ||
| Line 24: | Line 27: | ||
“અને, મેરામણજીભાઈ! માણસિયાનેય સમદરમાં નાહવાની મોજ આવે છે; ખાડાખાબોચિયામાં ખૂબ નાયા.” | “અને, મેરામણજીભાઈ! માણસિયાનેય સમદરમાં નાહવાની મોજ આવે છે; ખાડાખાબોચિયામાં ખૂબ નાયા.” | ||
એટલું બોલીને માણસિયા વાળાએ લાંગની છાવણી પાસે થઈને પોતાની સવારી કાઢી. | એટલું બોલીને માણસિયા વાળાએ લાંગની છાવણી પાસે થઈને પોતાની સવારી કાઢી. | ||
{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
એક દાણ હલ્લાં કરી લાંક સામાં બકી ઊઠ્યા, | એક દાણ હલ્લાં કરી લાંક સામાં બકી ઊઠ્યા, | ||
ખેર ગિયાં લાંક મૉત નિશાણીકા ખેલ, | ખેર ગિયાં લાંક મૉત નિશાણીકા ખેલ, | ||
| Line 33: | Line 38: | ||
માણસી જેતાણી મૃત્યુકાળથી ઓઝપી જાવે, | માણસી જેતાણી મૃત્યુકાળથી ઓઝપી જાવે, | ||
(તો તો) પૃથ્વી પીઠ ઊંધા થાવે હો જાવે પેમાલ. | (તો તો) પૃથ્વી પીઠ ઊંધા થાવે હો જાવે પેમાલ. | ||
</poem> | |||
{{Poem2Open}} | |||
એવી રીતે માણસિયો વાળો જેતપુર આવ્યો. | એવી રીતે માણસિયો વાળો જેતપુર આવ્યો. | ||
<center>*</center> | |||
છેવટે પિત્રાઈઓની અદાવત ફાવી. સગાં-વહાલાંઓએ જ એ સિંહને પાંજરે નખાવ્યો. ‘ગાંડો! ગાંડો!’ કરીને પિત્રાઈઓએ માણસિયાને કાળા કોઠામાં કેદ કરાવ્યો. બંદીવાન ખાતો નથી, પીતો નથી, આસમાન સામે આંખો માંડીને બેઠો રહે છે. | છેવટે પિત્રાઈઓની અદાવત ફાવી. સગાં-વહાલાંઓએ જ એ સિંહને પાંજરે નખાવ્યો. ‘ગાંડો! ગાંડો!’ કરીને પિત્રાઈઓએ માણસિયાને કાળા કોઠામાં કેદ કરાવ્યો. બંદીવાન ખાતો નથી, પીતો નથી, આસમાન સામે આંખો માંડીને બેઠો રહે છે. | ||
ત્યાં તો ‘ક....ર...ર....ર...ર!’ એવો પ્રીતભર્યો સૂર એણે આભમાં ઊડતી સમળીની ચાંચમાંથી સાંભળ્યો. | ત્યાં તો ‘ક....ર...ર....ર...ર!’ એવો પ્રીતભર્યો સૂર એણે આભમાં ઊડતી સમળીની ચાંચમાંથી સાંભળ્યો. | ||
| Line 41: | Line 49: | ||
માણસિયાની નનામી નીકળી છે. આભમાં સમળીઓનાં ટોળાં ઊડે છે. પોતાનો પ્રિયતમ જાણે કે શયનમંદિરમાં પોઢવા પધારે છે એમ સમજીને સમળીઓ નીચે ઊતરી, શબને વળગી પડી, પોઢેલા સ્વામીનાથને પંખા ઢોળવા લાગી. લોકોએ વાંસડા મારી મારીને પંખીને અળગાં કર્યાં. | માણસિયાની નનામી નીકળી છે. આભમાં સમળીઓનાં ટોળાં ઊડે છે. પોતાનો પ્રિયતમ જાણે કે શયનમંદિરમાં પોઢવા પધારે છે એમ સમજીને સમળીઓ નીચે ઊતરી, શબને વળગી પડી, પોઢેલા સ્વામીનાથને પંખા ઢોળવા લાગી. લોકોએ વાંસડા મારી મારીને પંખીને અળગાં કર્યાં. | ||
ચિતાને આગ મેલાણી અને ચારણે મોઢું ઢાંકીને મરશિયા ઉપાડ્યા : | ચિતાને આગ મેલાણી અને ચારણે મોઢું ઢાંકીને મરશિયા ઉપાડ્યા : | ||
{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
ગરવરનાં ગરજાણ, ઊડી આબૂ પર ગિયાં, | ગરવરનાં ગરજાણ, ઊડી આબૂ પર ગિયાં, | ||
માંસનો ધ્રવતલ મેરાણ, ઢળિયો જેતાણા ધણી. | માંસનો ધ્રવતલ મેરાણ, ઢળિયો જેતાણા ધણી. | ||
[આજ ગિરનારનાં ગીધ પંખીઓ ઊડીને આબુ પહાડ ઉપર ચાલ્યાં ગયાં, કેમ કે એ પંખીડાંને માંસથી તૃપ્ત કરનાર શૂરવીર તો ઢળી પડ્યો છે.] | </poem> | ||
'''[આજ ગિરનારનાં ગીધ પંખીઓ ઊડીને આબુ પહાડ ઉપર ચાલ્યાં ગયાં, કેમ કે એ પંખીડાંને માંસથી તૃપ્ત કરનાર શૂરવીર તો ઢળી પડ્યો છે.]''' | |||
<poem> | |||
પંડ પર જાડી પસતોલ, ખાંભીનાં ભરવાં ખપર, | પંડ પર જાડી પસતોલ, ખાંભીનાં ભરવાં ખપર, | ||
(તેં) કપાળુંમાં કૉલ, માતાને આલેલ માણશી! | (તેં) કપાળુંમાં કૉલ, માતાને આલેલ માણશી! | ||
[હે માણસિયા, તું આજ આ રીતે કેમ મૂઓ? તેં તો તારા શરીર પર પિસ્તોલ મારીને લોહીથી દેવીના ખપ્પર ભરવાનો છૂપો કૉલ દેવીને દીધો હતો!] | </poem> | ||
'''[હે માણસિયા, તું આજ આ રીતે કેમ મૂઓ? તેં તો તારા શરીર પર પિસ્તોલ મારીને લોહીથી દેવીના ખપ્પર ભરવાનો છૂપો કૉલ દેવીને દીધો હતો!]''' | |||
<poem> | |||
ઉતાર્યાં આયર તણાં, ધડ માથાં ધારે, | ઉતાર્યાં આયર તણાં, ધડ માથાં ધારે, | ||
તોરણ, તરવારે, માંડવ વેસો, માણસી! | તોરણ, તરવારે, માંડવ વેસો, માણસી! | ||
[તેં તરવારની ધાર વડે આહીરોનાં માથાં વાઢ્યાં હતાં, અને તરવારોનાં તોરણ બાંધીને જાણે કે તારા વિવાહ ઊજવ્યા હતા, હે માણસિયા!] | </poem> | ||
'''[તેં તરવારની ધાર વડે આહીરોનાં માથાં વાઢ્યાં હતાં, અને તરવારોનાં તોરણ બાંધીને જાણે કે તારા વિવાહ ઊજવ્યા હતા, હે માણસિયા!]''' | |||
<poem> | |||
નાળ્યુંના ધુબાકા નૈ, ધડ માથે ખગ-ધાર, | નાળ્યુંના ધુબાકા નૈ, ધડ માથે ખગ-ધાર, | ||
કાંઉં સણીએ સરદાર, મરણ તાહળું, માણસી! | કાંઉં સણીએ સરદાર, મરણ તાહળું, માણસી! | ||
[હે માણસિયા વાળા, આ શું કહેવાય? આવું શાંત મૃત્યુ તારે માટે સંભવે જ કેમ? તું મરે ત્યારે તો બંદૂકોના ભડાકા હોય અને તારા શરીરને માથે તરવારની ધાર ઝીંકાતી હોય; એને બદલે તું છાનોમાનો શીદ મૂઓ, બાપ?] | </poem> | ||
'''[હે માણસિયા વાળા, આ શું કહેવાય? આવું શાંત મૃત્યુ તારે માટે સંભવે જ કેમ? તું મરે ત્યારે તો બંદૂકોના ભડાકા હોય અને તારા શરીરને માથે તરવારની ધાર ઝીંકાતી હોય; એને બદલે તું છાનોમાનો શીદ મૂઓ, બાપ?]''' | |||
<poem> | |||
ગઢ રાજાણું ગામ, (જે દી) મેડે ચડી જોવા મળ્યું, | ગઢ રાજાણું ગામ, (જે દી) મેડે ચડી જોવા મળ્યું, | ||
તે દી જેતપરા જામ, (તારે) મરવું હતું, માણસી! | તે દી જેતપરા જામ, (તારે) મરવું હતું, માણસી! | ||
[તારે તો તે દિવસે મરવું ઘટતું હતું. જે દિવસે રાજકોટમાં તું લાંગ સાહેબને મળવા ગયો હતો અને તારાં શૌર્ય નિહાળવા આખા ગામનાં નરનારીઓ માર્ગની બન્ને બાજુ મેડીએ ચડ્યાં હતાં.] | </poem> | ||
'''[તારે તો તે દિવસે મરવું ઘટતું હતું. જે દિવસે રાજકોટમાં તું લાંગ સાહેબને મળવા ગયો હતો અને તારાં શૌર્ય નિહાળવા આખા ગામનાં નરનારીઓ માર્ગની બન્ને બાજુ મેડીએ ચડ્યાં હતાં.]''' | |||
<poem> | |||
ચે માથે શકત્યું તણા, પાંખાના પરહાર, | ચે માથે શકત્યું તણા, પાંખાના પરહાર, | ||
ભ્રખ લેવા આવી ભમે, માટી તારી માણસી! | ભ્રખ લેવા આવી ભમે, માટી તારી માણસી! | ||
[તારી ચિતા ઉપર સમળીરૂપી શક્તિઓ આવીને પાંખોના પ્રહારો કરે છે. તારા સરખા શૂરવીરના માંસનું ભક્ષ કરવા એ સુંદરીઓનાં વૃંદ વળ્યાં છે.] | </poem> | ||
'''[તારી ચિતા ઉપર સમળીરૂપી શક્તિઓ આવીને પાંખોના પ્રહારો કરે છે. તારા સરખા શૂરવીરના માંસનું ભક્ષ કરવા એ સુંદરીઓનાં વૃંદ વળ્યાં છે.]''' | |||
માણસિયાનું મૃત્યુગીત | માણસિયાનું મૃત્યુગીત | ||
[ઘણું કરીને મૂળુભાઈ વરસડા નામના ચારણે આ રચ્યું છે. દગલબાજી અને ગોત્રહત્યાનાં દૃષ્ટાંતો રાજસ્થાનનાં તેમ જ સોરઠનાં રાજકુલોની તવારીખમાંથી તારવીને ચારણ આ ગીતમાં માણસિયાના પિત્રાઈઓને ફિટકાર આપે છે.] | '''[ઘણું કરીને મૂળુભાઈ વરસડા નામના ચારણે આ રચ્યું છે. દગલબાજી અને ગોત્રહત્યાનાં દૃષ્ટાંતો રાજસ્થાનનાં તેમ જ સોરઠનાં રાજકુલોની તવારીખમાંથી તારવીને ચારણ આ ગીતમાં માણસિયાના પિત્રાઈઓને ફિટકાર આપે છે.]''' | ||
1 | <poem> | ||
<center>1</center> | |||
કાંસા ફૂટ્યા કે ન ફૂટ્યા બાગા રણંકા હજારાં કોસ, | કાંસા ફૂટ્યા કે ન ફૂટ્યા બાગા રણંકા હજારાં કોસ, | ||
::: મીટે કાળ આગે ભાગા બચે કોણ મૉત, | |||
મીરખાને ખોટ ખાધી સવાઈ કમંધ માર્યા, | મીરખાને ખોટ ખાધી સવાઈ કમંધ માર્યા, | ||
::: ડોલી મારવાડ બાધી ટકાવે દેશોત. | |||
2 | <center>2</center> | ||
પેલકે પાંકડે ધીંગ દેવીસિંગ માર્યા પોતે, | પેલકે પાંકડે ધીંગ દેવીસિંગ માર્યા પોતે, | ||
::: મહારાજ ખૂટી ગિયા તીન ઘડી માંય, | |||
પાણીઢોળ કીધો આઠે મસલ્લાકો આણીપાણી, | પાણીઢોળ કીધો આઠે મસલ્લાકો આણીપાણી, | ||
::: જોધાણે ગળીકા છાંટા કે દિયે ન જાય, | |||
3 | <center>3</center> | ||
માન ગેલે ત્રીજી બેર વાટે પ્રાગજીકું માર્યા, | માન ગેલે ત્રીજી બેર વાટે પ્રાગજીકું માર્યા, | ||
::: ઓઠે વાળ્યા ઝાલા બાધા એકેથી અનેક, | |||
ઝાલારી ચાકરી કીધી માથે પાણીફેર જોજો | ઝાલારી ચાકરી કીધી માથે પાણીફેર જોજો | ||
::: હળોધકી ગાદીકું લગાડી ખોટ હેક. | |||
4 | <center>4</center> | ||
કાઠિયાવાડમાં હુવો અસો ન બૂરો કામો, | કાઠિયાવાડમાં હુવો અસો ન બૂરો કામો, | ||
::: દગાદારે દેખ્યા આગે ખૂનિયારો દેખ, | |||
સત તો બત્રીશ માંહી બેઠી ખોટ જગાં સુધી, | સત તો બત્રીશ માંહી બેઠી ખોટ જગાં સુધી, | ||
::: મંડી સાવ સોનાથાળી માંહી લુવા મેખ, | |||
5 | <center>5</center> | ||
એક દાણુ હલ્લાં કરી લાંક સામા બકી ઊઠ્યા, | એક દાણુ હલ્લાં કરી લાંક સામા બકી ઊઠ્યા, | ||
::: ખેર ગિયા લાંક મૉત નિસાણીકા ખેલ, | |||
તીન સો મકરાણીભેળા ચખાંચોળ મૂછાં તાણી, | તીન સો મકરાણીભેળા ચખાંચોળ મૂછાં તાણી, | ||
::: ઉબાણી તેગસું આયા ઘરાકું અઠેલ. | |||
6 | <center>6</center> | ||
થાહ સમંદરાં આવે, આભ જમીં એક થાવે, | થાહ સમંદરાં આવે, આભ જમીં એક થાવે, | ||
::: ફરી જાવે આંક તુર વિધાતાકા ફાલ, | |||
જેતાણી માણસી મૃત્યુકાળથી ઓઝપી જાવે, | જેતાણી માણસી મૃત્યુકાળથી ઓઝપી જાવે, | ||
::: (તો તો) પૃથ્વી પીઠ ઊંધા થાવે, હો જાવે પેમાલ. | |||
7 | <center>7</center> | ||
કોરવાસું ભીમસેન પાછા પાગ દેવે કેમ, | કોરવાસું ભીમસેન પાછા પાગ દેવે કેમ, | ||
::: રામદૂત બીવે કેમ રાખસાંકી રીડ, | |||
કાળભદ્ર જાતિવાળા તોછાં નીર પીવે કેમ, | કાળભદ્ર જાતિવાળા તોછાં નીર પીવે કેમ, | ||
::: કેદ કીધા જીવે કેમ શાદૂળા કંઠીર. | |||
8 | <center>8</center> | ||
તોપાંકા મોરચા માથે હલાતા હાકડા તાડે, | તોપાંકા મોરચા માથે હલાતા હાકડા તાડે, | ||
::: ફોજાંકા ફાકડા કરી જાતો ગજાફાડ, | |||
કાળઝાળ આવી પૂગી સાત હીં સમંદ્ર જાગી, | કાળઝાળ આવી પૂગી સાત હીં સમંદ્ર જાગી, | ||
::: કાઠિયાવાડરા ભાંગ્યા લોઢારા કમાડ. | |||
9 | <center>9</center> | ||
મૂળરાજ નાજાણી નોહોતા તો તો જાતી માથે, | મૂળરાજ નાજાણી નોહોતા તો તો જાતી માથે, | ||
::: હેઠું ઘાલી બેઠ બાધા પડ્યા ભોંય હાથ, | |||
જેતાણું ડોલતું રાખે ન જાણ્યું હરામજાદે, | જેતાણું ડોલતું રાખે ન જાણ્યું હરામજાદે, | ||
::: નીગમ્યો હરામજાદે જેતાણાકો નાથ. | |||
10 | <center>10</center> | ||
ગોત્રહત્યા ઊતરે ના હેમાળામાં હાડ ગાળ્યે, | ગોત્રહત્યા ઊતરે ના હેમાળામાં હાડ ગાળ્યે, | ||
::: જજ્ઞ ક્રોડ કર્યે ગોત્રહત્યા નહિ જાય, | |||
નશાં રવિમંડળમાં અવિચળ કરી નામો, | નશાં રવિમંડળમાં અવિચળ કરી નામો, | ||
::: માણસિયો ગિયો સુરાંપૂરાં લોક માંય | |||
</poem> | |||