વસુધા/પૂલના થાંભલાઓ

પૂલના થાંભલાઓ

અમે ઉપવને ઉગ્યા, જળભર્યા, કથ્યા કાવ્યમાં,
સુકોમળ સુચારૂસ્પર્શ, કદલી તણા સ્થંભ ના;
ન વા ભવન–ઓટલે લઘુક માળ બેચારનો
શિરે ધરત ભાર પૂતલીમઢ્યા વળી થાંભલા.

ન મસ્જિદ મહીં અનેક મળી એક ધાબું ધરી
શિરે મસૃણ ગાદલા સમું ઉભેલ સ્થંભો ઘણા;
ન વા દ્રવિડદેશ–મંદિર વિષે પુ દુ મં ડ પો
મહીં નખશિખાન્ત કામ્ય કલદેહ સ્થંભો અમે;

અમે ન ગિરિઅંગથી ખણીખુતી ગુફાઓ વિષે
ઉભા અસલરૂપ નામ બસ થંભનું ધારતા; ૧૦
ન કે શિર પરે જ ભાર ધરી માત્ર નિર્ભાર આ
મહા નભ તણો—તથા વિલય ક્યારના યે થયા
જનો ’મરની કીર્તિનો—અચલ કીર્તિસ્થંભો અમે.

અમે અગણ સ્થંભસૃષ્ટિ મહીં કો અનોખા સદા;
ફુટ્યા જલ ચુસી નથી, જડી લીધેલ કે ખાંભીએ
નથી, ખડકથી ખણેલ નહિ, કે ધરાપૃષ્ઠમાં
જરાક ધરબાઈ આ અચલ શા ઉભેલા અમે.
અમે સરલતા તણા નહિ ઉપાસકો એહવા!

સુચંચલ પ્રવાહમાં અચલતા તણી સાધના
અમારી; અતિ આર્દ્ર કોમલ સ્વરૂપનાં નીરની ૨૦
અકોમલ કઠોરતા સહ જમાવી સંઘટ્ટના
અમે ઉતરતા ઊંડે, તરલ વારિ–ઓઘો તણા
વહી જત છતાં સદા ટકત ઉગ્ર આઘાતની
પછીત પર ટેકવી ડગ જલોની નીચે વસ્યા!

સુપંક મહીં યે અકંપ ડગલે ધીરે ઊતરી
અને પછી કઠોર કૈં પડ ધરા તણાં વીંધતા
જઈ, મથીમથી મહા તસુતસુ જ જીત્યે જતા
અને અતલમાં ખુંતી સ્થિર થતા જ પાતાલમાં.

ચડી ઉતરવાનું નાસરલતાથી સંઘાડ પે,
ન કે તન સજાવવાનું મૃદુતાભર્યા ટાંકણે; ૩૦
પરંતુ ઉદરે ભરી પથર રેત સીસાં કંઈ
રહેવું બની ભીમના અચલ પાય જેવા સદા,
કણેકણ રચાવું, અંગ પ્રતિ અંગ સંધાડવાં
અને રિવટની નસેનસ સિવાઈ જાવું બધે!

અમારું વ્રત ઉગ્ર, એકલતણી નિરાંતો તજી
કરોકર ભિડાવી નિત્ય અવિયોજ્ય યુગ્મો બની,
કતાર મહીં થૈ ખડા, મગજ સંકળાવી બધાં,
તજી અલગતા, અડોઅડ—સુદૂર તો યે—થવું
અને ધરતીભારને વહત શેષ શો વિસ્તૃત
પ્રલંબ શિર ધારવો બૃહદ પૂલ દુર્ભાર કો! ૪૦

પરાર્ધ ટન બોજ શીશ, પગમાં પરાર્ધાશ્વનાં
પ્રચંડ વહનોની ચૂડ, ઉભયો મહીં સ્થૈર્યને
રહેવું નિત સાચવી, ન ખસવું, નહીં કંપવું,
અખંડ જગની સમસ્ત ગતિઓની કૈં ગંગને
રહી જ ઝિલવી જટા મહીં અનેક થૈ શંકર!

અહીં જનપદોની હેઠ અમ નિત્ય ચર્યા છતાં
અમે વિજનમાં વસ્યા; અમ પરે ન આંખો પડે
અમો પર પસાર થૈ જત તણી; અમોને નહિ
મનુષ્યકરસ્પર્શ, ના વિરહિણી અઢેલી ઉભે,
રમે ન શિશુ સાથ, ના દૃગ ઢળે કલાભક્તનાં, ૫૦
ન તૈલરસમર્દનો, કુસુમગંધનાં અર્ચનો!

અહીં છ ઘમસાણ નિત્ય, જલઓઘ ગાંડા થઈ
ધસી ઉમટતા સુદૂર થકી સૈન્યટોળાં લઈ;
અહીં મકરદંષ્ટ્ર ને જળચરોની જિહ્વા—ચુમી,
તુટેલ તટમાટી-મર્દન, તણાયલાં વૃક્ષની
સુકંટકની અર્ચના જ; અહીં પાળ થાતી વળી
મુવેલ પશુઓની, ને વમળની ઘણી વંતરી
અહીં નરતતી, પરંતુ દૃઢપાદ ઊભા અમે
ગણો શું શિવના ભયાનક ભૂતાવળોને વિષે!

અમારી સહુ સાધના અચલતાની, ઊંડાણની, ૬૦
જગદ્‌ભરઉઠાવ કેરી; અમ બંધુઓની મૃદુ
સુકોમલ સુરમ્ય જીવનકલા અમારે નહીં
ખપે; પરમતોષ આ જળ વિષે સદાના ખડા
તપશ્ચરણમાં બધી સફલતા અમારે અહીં
અનસ્ત અફળાટમાં, સરલ, સૌ ખુણાખાંચથી
વિમુક્ત અમ અંગ, ભંગ નહિ કામિનીકાય શા,
અમે પરમ દાઢર્યપૂર્ણ, જગ કેરી તોતીંગતા
ઉતારી અમમાં, ખડા પરમ વિશ્વચાંચલ્યનાં
તલો અતલમાં, અનંત પુરુષાર્થી તે ઇન્દ્રનાં
ભરાવી નખ બાઝિયાં અતુલ વજ્રનાં આંગળાં! ૭૦