ગુજરાતી ટૂંકીવાર્તાસંપદા/ગુલાબદાસ બ્રોકર/ઊભી વાટે: Difference between revisions

{{Center|'''ઊભી વાટે'''}}

આગળ કોઈ એક ભિખારણ હાથમાં નવસ્ત્રા એક બાળકને જેમ-તેમ ઉપાડી ઝડપબંધ ચાલી જતી હતી. તેને માથેથી ફાટેલ સાડલાનો છેડો નીચે ઢળી ગયો હતો. તેની આંખમાંથી દડદડ આંસુઓ વહ્યાં જતાં હતાં, અને શ્વાસ લેતી લેતી એ એ જોરથી બોલ્યે જતી હતીઃ

‘તારી તો પાઈએ ન ખપે, મારા બાપ, તારી તો ખોટી બદામ પણ મને ન ખપે.’

લોકો સ્તબ્ધ બની જાય તેમાં નવાઈયે નહોતી. વર્ષોથી કપૂરચંદ શેઠ ગામના મોટા વેપારી તરીકે પ્રખ્યાત હતા. લાખોનો વેપાર કરતા અને લાખો રળતા. પણ એક દિવસ પણ તેમણે કોઈની તરફ દયામાયા બતાવી હોય એવો એક પ્રસંગ ગામલોકોને શોધવા જવો હોય તો કપૂરચંદ જ્યારે શેઠ નહોતા પણ માત્ર કપૂરિયો જ હતા અને કોઈની દુકાને મજૂરી કરી, કોઈનાં ટોળટપ્પાં સહન કરી જેમતેમ કરીને ગુજરાન ચલાવતા – છેક તે સમય સુધી ચાલ્યાં જવું જોઈએ. પછી તો હમણાં હમણાં જ સત્યાગ્રહી તરીકે જેલમાંથી છૂટી આવેલા ગામના કોઈ ભણેલા જુવાને કહ્યું હતું તે જ કપૂરચંદ શેઠ વિશે ગામલોકોને સાચું લાગતું. તેણે બિચારાએ કોઈ એક વાતમાં એવું કંઈ વાંચ્યું હશે પણ તે કપૂરચંદ શેઠને એટલું લાગુ પડતું હતું કે ગામલોકોમાં એ વસ્તુ અત્યંત પ્રચલિત બની ઉખાણાં જેવી થઈ ગઈ હતી. વાત કરતાં કરતાં તેણે કહ્યું હતું કે દરેક માણસને બે હૃદય હોય છેઃ એક જીવન ટકાવી રાખનારું, જે શ્વાસોચ્છ્‌વાસ વ્યવસ્થિત કરે, લોહીને શરીરમાં ફેરવે, જે બંધ પડતાં માણસ મરી જાય, તે; અને બીજું જેને સામાન્ય રીતે આપણે બધાં હૃદય કહીએ છીએ તે – જે વડે આપણે ભાવનાઓ સેવીએ, કોઈનાં દુઃખે દુખી થઈએ, કોઈ આદર્શ માટે મરી ફીટવા ઇચ્છીએ, તે આ આપણા કપૂરચંદ શેઠ દળણાં દળનારીના દીકરા હોવા છતાં, અત્યારે, જેને આપણે હૃદય કહીએ છીએ તે ગુમાવી બેઠા છે. જેને ડૉક્ટરો હૃદય કહે છે તે જ માત્ર તેમને પાસે છે નહિતર તે છેક આવા કેમ હોય?

‘વેવલાવ, એવી એવી ગામની પંચાયતમાં પડવા જશો તો કેમે ઊંચા નહિ આવો. તમારી જાત સંભાળો ને!’

લોકો તો માનતા કે માત્ર એક હૃદયને રાખીને કપૂરચંદ શેઠે બીજા હૃદયને ઉખેડી ક્યાંય ફેંકી દીધું છે. ખરી રીતે તો તેમણે એ બીજા હૃદયને બળપૂર્વક બંધ કરી દીધું હતું. કોઈ કોઈ વાર ઊઘડવા મથે તો એને બમણા જોરથી બંધ કરતા. પણ એને ચપોચપ બંધ કર્યું હતું એટલું જ, નાખી કે નાશ કરી નાખ્યું નહોતું. ને ગમે તેટલું ચપોચપ બારણું બંધ કરો છતાં ક્યાંક ને ક્યાંક નાનામાં નાની, આપણી સ્થૂળ આંખોને તો દેખાય પણ નહિ એવી અવકાશ-રેખા તો રહી જ જવાની. કપૂરચંદ શેઠના હૃદયના એ ભીડીને બંધ કરેલાં બારણાંને પણ આવી સ્થૂળ આંખોથી – ગામની કે ઝાઝો ભાગ તો તેમની પોતાની પણ – ન દેખી શકાય એવી અવકાશરેખા હતી. એ રેખા જ તેમના રહસ્યનો ઉકેલ હતો. અને એવી રેખાનું અસ્તિત્વ પણ ન સ્વીકારનાર ગામલોકોને માટે એ ઉકેલ અશક્ય હતો.

એ તો ઊભા જ રહ્યા. ક્ષણ વારમાં તો એ ભિખારણને ભિખારણ તરીકે જોતા પણ એ બંધ થઈ ગયા. તેમની નજર આગળ આજ તો ત્રીસ-ચાળીસ વર્ષથી જેને પોતે જોઈ નહોતી એવી એક સ્ત્રીની મૂર્તિ ખડી થઈ ગઈ. તેના ગાલ બેસી ગયા હતા, તેની કાયા વાંકી વલી ગઈ હતી, તેના શરીરનું તેજ સુકાઈ ગયું હતું. માત્ર તેની આંખો અનર્ગળ અમી પોતા પ્રત્યે વર્ષાવી રહી હતી. એ મૂર્તિ ઓચિંતી જ જુવાન બની ગઈ. તેના હાથમાં પણ એક બાળક હતું. તે ભીખ નહોતી માગતી, નોકરી માગતી હતી. કોઈ કોઈ વાર દયા માગતી. બાળક માટે, ટાઢે ફડફડતા બળક માટે એકાદ ફાટ્યુંતૂટ્યું વસ્ત્ર માગતી હતી. આવા એક નહિ પણ અનેક ઠેકાણેથી તેને જાકારો મળતો જતો હતો. આ ભિખારણે પોતા તરફ વાળ્યાં હતાં એવાં જ આંસુભીનાં નેત્રો તે પેલા તિરસ્કાર કરનાર તરફ વાળી મૂંગી મૂંગી ચાલી જતી હતી.

‘તેં મારું પેટ વગોવ્યું, મારા વીરા, અને તારી પાઈએ ન ખપે.’