કાવ્ય-આચમન શ્રેણી – રામનારાયણ વિશ્વનાથ પાઠક ‘શેષ’/૪૧. ના ગમે: Difference between revisions

From Ekatra Wiki
Jump to navigation Jump to search
(+1)
 
({{SetTitle}})
 
(One intermediate revision by the same user not shown)
Line 1: Line 1:
<center><big>'''૪૦. ઉસ્તાદને!'''</big><br>
{{SetTitle}}
(શિખરિણી)</center>
<center><big>'''૪૧. ના ગમે'''</big><br>
{{Block center|<poem>કહે કેવી રીતે ફક્ત કરની અંગુલિ વડે
(પરંપરિત હરિગીત)</center>
ઋજુ તારોમાંથી અજબ સૂર ઉસ્તાદ! ગજવે?
{{Block center|<poem>ના ગમે, મને ના ગમે.
તવ સ્પર્શે સ્પર્શે – નવલ શિશુમાં માત નિજની
તંત્રી મહીં થઈ શિથિલ તાર પડી રહેવું ના ગમે.
કરે પંપાળંતાં અદભુત ઊંડા ભાવ વિલસે,
થઈ શિથિલ! જાણે ખૂંટી સાથે બંધ ના!
અને આખા દેહે અણવિકસિયા સૌ અવયવે
હા શિથિલ! જેને અંગુલિ શું સંબંધ ના!
ન માયે ચૈતન્ય પ્રસર્યું કુસુમે સૌરભ સમું!
જે સ્વયં કંપી ના શકે
યથા વા વ્હાલીના મધુર કરથી પ્રીતમ ઉરે
ને અન્યનો કંપેય ઝીલી ના શકે;
નવા કૈં સંસ્કારો અતલ ગહનેથી સ્ફુરી રહે –
જેને કશી નહિ ઝંખના
તવ સ્પર્શે તેવા બીન તણી અકેકી રણઝણે
જેને કશી નહિ પ્રેરણા ને નહિ મના;
લસે જાગે ચેતે મુજ દિલ નવા ભાવ ઊભરે! ૧૦
સાચો નહીં જુઠોય સ્વર કાઢે નહીં,
કહે ક્યાંથી આવે? મુજ દિલ ન પૂર્વે કદી કળ્યા?
જે કોઈની સાથે નહીં ને કોઈથી વાધે નહીં;
અને ક્યાં જાયે એ ફરી ક્યંઈ ન બીજે અનુભવ્યા? ૧૨
એ ના ગમે.
જગાડે રામાને પ્રિયતમ કરી કૈં અડપલું
તંત્રી મહીં થઈ શિથિલ તાર પડી રહેવું ના ગમે.
જગાડી તે રીતે તુજ બીન ધરે કંઠ પર તું!
હા, ગમે તારોમાં થઈ એકતાર ને રહેવું ગમે.
તને ત્યારે ભેટે હૃદયથી શું દેવી સ્વર તણી? –
હા ગમે, ખૂંટી ખેંચી તંગ કરે ગમે,
મીંચ્યાં નેત્રે ડોલે વિરલ ક્ષણ શું સ્પર્શસુખની?
ને અંગુલી ફરીફરી સંગ કરે ગમે.
ગ્રહીને શું તેના હૃદયગત ભાવો હૃદયથી
હે, અંગુલિ! તુજ કાઢવા સ્વર ખેંચ ખેંચ ભલે, ગમે.
ઉતારે સંગીતે હૃદય-બીન-અદ્વૈતમય થૈ?       ૧૮
હા, મીંડ લેતાં ખેંચ એવું અંગુલી!
(પૃથ્વી)
જનહૃદય કો અસ્પૃષ્ટ થાયે ગલગલી.
ઉપાડી હળવેથી બીન ધરીને નિજ સ્કંધપે
હા ખેંચ અંગુલિ મીંડ લે,
ઝીણા ઝણઝણાવતો તું મૃદુ તાર ધીમે ધીમે.
જ્યમ કસે નારી કેશ સુંદર મીંડલે,
તહીં સ્વર ઊઠે સુમન્દ, જ્યમ સુપ્ત આ વિશ્વમાં
જ્યમ પ્રિયતમાને ખેંચીને કોઈ વાત કર્ણે જૈ કરે,
જગત વિરચવા ઊઠે પ્રથમ શૂન્યમાંથી સ્વરો.
ઉરવલ્લિમાં દીઠાં-અદીઠાં પર્ણપર્ણે ફરફરે
અને પ્રથમ માતને ઉદર બાળ જેવું સ્ફુરે
હા ખેંચ અંગુલિ, ખેંચ, છો બંધાયલો ખૂંટી,
સ્ફુરે ત્યમ મૃદુ; નિતાન્ત જ્યમ નીતરી રાતમાં
તું મીંડની લહરીઓ લેતાં જાઉ હું તૂટી,
ધીમેથી જલવીચિઓ સરતી સામસામે તટે;
પણ તૂટતાં તૂટતાંય અદ્ભુત સ્વર કરી જાઉં,
ધીમેથી ત્યમ વ્યાપતા મૃદુ તરંગ ઉલ્લાસમાં
ઉલ્કા મૂકીને તેજરેખા તેમ ખરી જાઉં;
બધે દશ દિશે, નિશાન્ત જ્યમ ઘોર અંધારમાં
છો ને પછી મારી જગાએ તાર બીજો આવતો,
જરાક ઝીણી રંગહીન ઝળકન્તી પ્હેલાં દ્યુતિ,
એ અંગુલિપ્રેર્યો ભલે બીજા સ્વરો આલાપતો;
પછી વિવિધ ઊજળા અધિક ઊજળા ઊઘડે
છો પછી મુને નાંખતા ભંગારમાં
શું એક મહીંથી બીજા અજબ રંગ કૈં પૂર્વમાં!
ને અન્ય ધાતુ સાથ પીગળી જાઉં હું અંગારમાં;
ખરે જ તવ બીનમાંથી ત્યમ એકમાંથી બીજા
ને કોઈ સર્જક અંગુલી મુજને નવો દે ઘાટ,
સ્વરો નીકળતા, અને નીકળી વ્યાપતા વિશ્વમાં. ૩૨
પ્રેરાઉં બીજી વાટ,
મયંક જ્યમ પૂર્ણિમાની નિશ મધ્ય આકાશથી
પણ એક વાર હું તાર તો રહી તંગ ને ગાવું ગમે,
સ્વયં નિજ પ્રકાશ રેલી, નિજ કૌમુદીસાગરે
ના તંત્રીમાં નિષ્કંપ રહેવું, ના શિથિલ થાવું ગમે.
તરે સરલ, આત્મના સકલનાય ઉલ્લાસને;
૧૯૫૪</poem>}}
તું રેલી ત્યમ સૂરસાગર તરે તરંગો પરે!
અને ઉદધિ કોઈ વાર જ્યમ ભૂમિને કાનમાં
કરે હળવી વાત, કોઈ વળી વાર ધ્રુજાવતો
કરી ધ્વનિ પરે ધ્વનિ ઘૂમટ ઠેઠ આકાશનો;
તુંયે ત્યમ જુદા જુદા ધ્વનિ સુણાવતો બીનથી! ૪૦
ક્વચિત્ ધ્વનિ કરે પ્રચંડ ગિરિ ભેદતા વજ્રશો!
ક્વચિત્ ઝરણ પર્વતે પ્રથમ શોધતા માર્ગશો!
ક્વચિત્ તુમુલ યુદ્ધમાં નિબિડ ઝૂઝતાં લશ્કરો
તણા રવ પરે સવાર થઈ કો મહાવીરનો
સુણાય વિજયી સુઘોષ રણભેદી શંખધ્વનિ,
સુણાય ત્યમ ઘોષ અન્ય રવ સર્વ આરોહતો!
ક્વચિત્ વળી હલેતી મુગ્ધ શરમાળ બાળા તણા
ઉરે અણૂકલ્યા સુણાય જ્યમ મર્મરો કોડના!
ક્વચિત્ જ્યમ મહાન પર્વત પરે જતા યાત્રિકો
ચડી શિખર ઉપરે શિખર, કૂટ કૂટો પરે,
અચાનક જઈ ચડે ઊંચી કરાડ, જ્યાંથી નીચે
સપાટ ભૂંઈ દૂરની ધૂમ્મસ ગાઢમાંથી જરા
કળાય ન કળાય; તેમ તવ સૂર એકેકથી
ઊંચા પર ઊંચા ચડી, પછી અચિન્તવ્યા થંભતાં,
સુમન્દ્ર સ્વર ત્યાં સુણાય-ન-સુણાય એવા થતા. ૫૫
સમુદ્ર ભરતી મહીં જ્યમ અનંત આવ્યા કરે
તરંગથી તરંગ, કોઈ ભળી એક થાયે ક્વચિત્,
ક્વચિત્ અધવચે ત્રુટી ઘડીક દૂર સંધાય જૈ,
ક્વચિત્ વળી વિરુદ્ધ બે દિશથી આવીને આફળે,
મહાકવિ તણી અલૌકિક પુરાણ વાર્તા મહીં
ત્યજી ક્રમ ભવિષ્ય ભૂત વળી વર્તમાને મળે,
અનેક પ્રકૃતિ મિજાજ વળી શીલ ને વૃત્તિઓ
સ્વયં થઈ પ્રવૃત્ત નેય રચતાં કલા અદ્ભુત;
રચે ત્યમ સ્વરો સ્વયં અજબ આકૃતિ નર્તતા!
અને જ્યમ કથા સુણી અનુભવે નવું વિશ્વ કો
છતાં ન સમજે રચાયું નિજ અંતરે બાહ્ય વા;
હું એ ન સમજું જ કે ગહન તારું સંગીત આ
ઊઠે શું મુજ અંતરે અગર વિશ્વના ગર્ભથી! ૬૮
અને દિન બધો ઝડી ઉપર કો દી વર્ષી ઝડી
પ્રદોષ સમયે છવાય નભ માંહી આછાં ઘનો,
રચાય દિશ સર્વમાં વિવિધ રંગ રંગો પરે,
સરે વિવિધ રંગ જેમ વળી સામસામી દિશે,
ફરે ઘડી ઘડી અનંત પ્રગટાવવા કારણે,
પરંતુ નિજ યોજનાવશ અલક્ષ્ય કોઈ ક્રમે
વિલીન થતું જાય સર્વ સમ એક અંધારમાં;
તુજ સ્વર બધાય તેમ કરી વ્યક્ત આનન્ત્યને
ધીરી ગતિથી સંહરાય બસ કો રણત્કારમાં,
– અનન્ત વિરહોત્થ તીવ્ર અતિ આર્ત્ત નિ:શ્વાસ શા –
અરૂપ પછી જે અનંત જઈ શૂન્ય માંહી શમે! ૭૯
(અનુo)
અનન્તમાંથી ઊઠેલું કરી વ્યક્ત અનન્તને
તારું સંગીત ઉસ્તાદ! થતું લય અનન્તમાં!   ૮૧
(મંદાo)
નિદ્રામાંયે પ્રિય ઉર તણા સ્પર્શથી આત્મ ભીંજે,
અંધારામાં અદીઠ સુરભિથી બધું ચિત્ત રીઝે,
એકાન્તે યે સ્મરણ પ્રિયનાં મિષ્ટ આમોદ આપે,
(સ્રગ્o)
આત્મામાં તેમ ઊંડે, વિરમી ગયું છતાં, તારું સંગીત વ્યાપે.
(શાલિની)
{{Gap}}વર્ષી જેવો મેઘરાજા વિરામે,
{{Gap}}તોયે તેનાં વારિઓ ઠામઠામે,
(મંદાo)
ઊંડાં ઊંડાં નીતરી ઊતરીને ફૂટે જૈ નવાણે,
(સ્રગ્o)
તારું સંગીત તેવું હૃદયતલ થકી ફૂટતું કેમ જાણે!
(શાર્દૂલo)
વાસંતી રસ અંતરે સળકતાં સૌ શુષ્ક પર્ણો ખરે,
વ્હાલાં અંતર ભેટતાં જગતનાં સૌ અંતરાયો સરે,
વાતાં શારદ વાયુ જેમ ગહનો આકાશનાં નીતરે,
ત્વત્સંગીતસુગન્ધથી જગતના મેલો સ્વયં ઓસરે.
(અનુo)
ધન્ય એ બીન ઉસ્તાદ! ધન્ય એ સ્વરસર્જનો!
ધન્ય દેશ અને કાલ! ધન્ય એ સુણતાં જનો! ૯૫
</poem>}}


{{right|(શેષનાં કાવ્યો, પૃ. ૧૩૫-૧૩૮)}}
{{right|(વિશેષ કાવ્યો, પૃ. ૩-૪)}}
<br>
<br>
{{HeaderNav2
{{HeaderNav2

Latest revision as of 02:37, 13 June 2023

૪૧. ના ગમે
(પરંપરિત હરિગીત)

ના ગમે, મને ના ગમે.
તંત્રી મહીં થઈ શિથિલ તાર પડી રહેવું ના ગમે.
થઈ શિથિલ! જાણે ખૂંટી સાથે બંધ ના!
હા શિથિલ! જેને અંગુલિ શું સંબંધ ના!
જે સ્વયં કંપી ના શકે
ને અન્યનો કંપેય ઝીલી ના શકે;
જેને કશી નહિ ઝંખના
જેને કશી નહિ પ્રેરણા ને નહિ મના;
સાચો નહીં જુઠોય સ્વર કાઢે નહીં,
જે કોઈની સાથે નહીં ને કોઈથી વાધે નહીં;
એ ના ગમે.
તંત્રી મહીં થઈ શિથિલ તાર પડી રહેવું ના ગમે.
હા, ગમે તારોમાં થઈ એકતાર ને રહેવું ગમે.
હા ગમે, ખૂંટી ખેંચી તંગ કરે ગમે,
ને અંગુલી ફરીફરી સંગ કરે ગમે.
હે, અંગુલિ! તુજ કાઢવા સ્વર ખેંચ ખેંચ ભલે, ગમે.
હા, મીંડ લેતાં ખેંચ એવું અંગુલી!
જનહૃદય કો અસ્પૃષ્ટ થાયે ગલગલી.
હા ખેંચ અંગુલિ મીંડ લે,
જ્યમ કસે નારી કેશ સુંદર મીંડલે,
જ્યમ પ્રિયતમાને ખેંચીને કોઈ વાત કર્ણે જૈ કરે,
ઉરવલ્લિમાં દીઠાં-અદીઠાં પર્ણપર્ણે ફરફરે
હા ખેંચ અંગુલિ, ખેંચ, છો બંધાયલો ખૂંટી,
તું મીંડની લહરીઓ લેતાં જાઉ હું તૂટી,
પણ તૂટતાં તૂટતાંય અદ્ભુત સ્વર કરી જાઉં,
ઉલ્કા મૂકીને તેજરેખા તેમ ખરી જાઉં;
છો ને પછી મારી જગાએ તાર બીજો આવતો,
એ અંગુલિપ્રેર્યો ભલે બીજા સ્વરો આલાપતો;
છો પછી મુને નાંખતા ભંગારમાં
ને અન્ય ધાતુ સાથ પીગળી જાઉં હું અંગારમાં;
ને કોઈ સર્જક અંગુલી મુજને નવો દે ઘાટ,
પ્રેરાઉં બીજી વાટ,
પણ એક વાર હું તાર તો રહી તંગ ને ગાવું ગમે,
ના તંત્રીમાં નિષ્કંપ રહેવું, ના શિથિલ થાવું ગમે.
૧૯૫૪

(વિશેષ કાવ્યો, પૃ. ૩-૪)

←
→
Retrieved from "https://wiki.ekatrafoundation.org/index.php?title=કાવ્ય-આચમન_શ્રેણી_–_રામનારાયણ_વિશ્વનાથ_પાઠક_‘શેષ’/૪૧._ના_ગમે&oldid=62033"