કિન્નરી ૧૯૫૦

કિન્નરી ૧૯૫૦

નિરંજન ભગત

અર્પણ:

પિન્ટુભાઈ અને રાજેશભાઈ ને

સોણલું

મારી પાંપણને પલકારે
હો રાજ! મેં તો દીઠું’તું સોણલું.
મારા અંતરને અણસારે
હો રાજ! મેં તો દીઠું’તું સોણલું.
ઝીણી ઝબૂકતી વીજલ શી પાંખે,
આઘેરા આભલાના વાદળ શી ઝાંખે,
નીંદરમાં પોઢેલી અધખૂલી આંખે,
હો રાજ! મેં તો દીઠું’તું સોણલું.
પાંપણને પરદેથી આછેરું પલકે,
મનનું કો માનવી રે મધમીઠું મલકે,
મટકું મારું ત્યાં આભ અંધારાં છલકે!
હો રાજ! મેં તો દીઠું’તું સોણલું.
સપનોના સોબતી, તું ર્હેજે મનમ્હેલમાં!
અંતર, તું આંખોમાં આવીને ખેલ માં!
ઓ સોણલા, તું વેદનાને પાછી તે ઠેલ માં!
હો રાજ! મેં તો દીઠું’તું સોણલું.
મારા અંતરને અણસારે
હો રાજ! મેં તો દીઠું’તું સોણલું.
મારી પાંપણને પલકારે
હો રાજ! મેં તો દીઠું’તું સોણલું.

૧૯૪૩

 

ગૂંથી ગૂંથી

ગૂંથી ગૂંથી ગીતફૂલની માલા,
કંઠ ધરે છે કોણ અરે સૂરબાલા?

મંદ એણે સૂર ગૂંથ્યો મંદાર,
પારિજાતક જેવો જાણે ગૂંથ્યો રે ગંધાર;
ઊગતી જાણે હોય ન ઉષા મેરુની ઓ પાર
એમ ઝરે છે બોલ રે કાલા કાલા!

સ્વર્ધુનીનો લય લઈ, લૈ તાલ,
સૂરસુગંધની લહરીઓમાં બાંધ્યો એણે કાલ;
વસવું જાણે વૈકુંઠને હો વ્રજની રે અંતરાલ
એમ ધરે છે ગીત રે વ્હાલાં વ્હાલાં!

૧૯૫૦

 

રે ઓ બુલબુલ-મન

રે ઓ બુલબુલ-મન!
મધુર તારા સૂરની સુધા વહી જાને વન વન!
ફાગણનાં સૌ ફૂલ ઝૂરે
ને કલિઓને શો શોષ!
ઉદાસ તારા અલસ ઉરે
આવડો તોયે રોષ?
ઝૂરતું નિખિલ નીરવતામાં, ઝૂરતું કોઈ જન!
‘બધિર જગ, ન અધીર ગાને,
સ્વરગે મારાં મૂલ!’
મનમાં તું જો એમ માને
તો એટલી તારી ભૂલ!
અંતે તો આ ધરતીને છે ધરવું સકલ ધન!
રે ઓ બુલબુલ-મન!

૧૯૪૭

 

હે બુલબુલ

હે બુલબુલ!
ડાળે ડાળે ઝુલાવજે ના તારા ગીતની ઝૂલ!
પાનખરે પાવક પ્રજળે
ને વન વન લાગે ઝાળ,
કુંજ કુંજ શી કજળે
ને શી રાખ ઊડે સૌ ડાળ!
સૂરની મંદા ધરતીની આ ધૂળમાં થાશે ડૂલ!
ભીતર કોલાહલ કોરે
ને બંધ બ્હારના કાન,
માટીમાં જે મન મોરે
તે કરશે અમૃત પાન?
સ્વર્ગમયી સૂરધારાનાં તે પાર્થિવને શું મૂલ?
ઊડી જા તું મલયવિહારે
વસંતને વનદેશ!
પલ પલ તારો પંથ નિહાળે
વ્યાકુલ વિહ્વલ વેશ,
તારું ચિરચુંબન ચાહે, જ્યાં ફાગણનું કો ફૂલ!
હે બુલબુલ!

૧૯૪૭

 

ગાઈ લે તારું ગાણું

ગાઈ લે તારું ગાણું!
શૂન્ય વિજન પથે તારી પૂરવીનો સૂર માણું!
આજ ધરાના પ્રાણ અધીરા,
આભ આખું આતુર,
ઝીલવા તારી સૂરમદિરા
ઝૂરતું મારું ઉર,
નીરવતામાં સમસમીને ટટળે સાંજનું ટાણું!
આજ પછીથી આજની વેળા
મળવી નથી સ્હેલ,
ક્ષણ તો ભલે ક્ષણના મેળા,
વેણ ન પાછું ઠેલ!
આજની ઘડી, સ્મરણે જડી, જુગના જુગો

૧૯૪૮

 

તને જોઈ વાર વાર

તને જોઈ વાર વાર,
દૂર કોઈ સપનની પાર!
કોણ છો તું? અણજાણ, ક્યહીં વસે?
એ તો નહીં જાણું!
સુણી રહું સ્વપનમાં તું જે હસે,
એટલું હું જાણું;
તવ ઘૂંઘટ ન તાણું
પછી તારે ઉરદ્વાર,
ક્યાંથી છેડું સૂર, છેડું તાર?
હુંયે તવ સ્વપનમાં કદી, ક્યારે,
કોઈ દિન આવું;
આજનું આ અણગાયું ગીત ત્યારે
નિજ સંગ લાવું,
ત્યારે મનભરી ગાવું!
ત્યારે આંખડીઓ ચાર,
હશે તોયે એક અણસાર!

૧૯૪૯

 

સાંજને સૂરે

સાંજને સૂરે,
અજાણ કોઈના મધુર ઉરે,
શાને પડે સાદ?

ધરતીની મમતાને છાંડી,
દૂરને સોણે નજરું માંડી,
તોય અદીઠી
કાજળકાળી આંખની મીઠી
શાને નડે યાદ?

કાલને વ્હાણે સોનલ વેળા,
આજ તો મેઘલી રાતના મેળા;
તોય આકાશે,
મલકી રૂપાવરણે હાસે,
શાને ચડે ચાંદ?

મન કો મૂંગી વેદના ખોલે,
સોણલે મારી દુનિયા ડોલે;
દૂર અદૂરે,
અજાણ કોઈના મધુર ઉરે,
શાને પડે સાદ?

૧૯૪૩

 

મેઘલી રાતે

મેઘલી રાતે,
વિરહની કોઈ વ્યાકુલ વાતે,
કોણ ઝરે છે ગીત?
નથી સોણલાં સોનલરંગી,
મારે મારગ ના કોઈ સંગી;
તોય અજાણે,
પૂરવીને સૂર પાગલ પ્રાણે,
કોણ ધરે છે પ્રીત?
છલકે આભે અંધારધારા,
મલકે છે બે નેનના તારા
પોપચાં ઓઠે;
હેતભર્યા બે તેજલ હોઠે
કોણ કરે છે સ્મિત?
અવર એનું રૂપ ન ન્યાળું,
સીમ તો સકલ સૂની ભાળું;
નીરવ રાતે,
વિરહની કોઈ વ્યાકુલ વાતે,
કોણ ઝરે છે ગીત?

૧૯૪૩

 

પાંપણને પારણે

કોણ પાંપણને પારણે ઝૂલી જતું?
કોને તે કારણે મારું ફાગણફૂલ
કંપીને કાનમાં ડૂલી જતું?
સપનોને સંગ મારાં નયનોમાં હીંચતું
કોનું તે હૈયું હેલાય?
પ્રીતે લચેલ મારાં પોપચાંને મીંચતું
કોનું તે આંસુ રેલાય?
આવે ને જાય તોય હૈયાનું હેત
કોણ મારે તે બારણે ભૂલી જતું?
પાછલી તે રાતમાં પોઢું ત્યાં પ્રીતની
જાગે શી ઝીણી ઝકોર?
કાનનાં કમાડપે કોનાં તે ગીતની
વાગે રે આછી ટકોર?
હૈયાની બાવરીને હાથે એ બંધ દ્વાર
કોને ઓવારણે ખૂલી જતું?
કોણ પાંપણને પારણે ઝૂલી જતું?

૧૯૪૭

 

ઉરનાં દ્વાર

મારાં ઊઘડ્યાં ઉરનાં દ્વાર!
મહીં મળ્યો માનવનો મેળો, હું જ રહ્યો રે બ્હાર!
લખ આવે, લખ જાય,
થાય શી ભીડમાં ઠેલંઠેલ!
નવ ‘આવ’ મને ક્હેવાય,
અવરને રસની રેલંછેલ
ખાલી ખોબે બ્હાર ઊભો છું, અંદર રસની ધાર!
જગને દીધું ઠામ,
અરે, ત્યાં મારો તે શો ભાર?
આ તે કેવો ડામ?
દીધો તેં પોતાને જાકાર!
હળવે પૂછું  : હૈયા, તારો હું જ ન પામું પાર?
મારાં ઊઘડ્યાં ઉરનાં દ્વાર!

૧૯૪૯

 

મનમાં

કોણ રે મારા મનમાં આવી ર્હેતું,
બ્હારથી એના સૂરનો બાંધી સેતુ?
જાણું ના તોયે કોઈની આશે
મીટ માંડી મેં નીરવતાને આરે,
કોણે રે ત્યાં મિલનપ્યાસે
ગીત ગાયું આ શૂન્ય સાગરપારે?
અબૂઝ મારું અંતર આવરી લેતું,
કોણ રે આવી અકળ કથા ક્હેતું?
ભીતર આજ તો સભર ભર્યું,
અંતરઆસન આજ નથી રે ખાલી;
ભાલ સોહાગનું તિલક ધર્યું,
અધરે ધરી મિલાપની રે લાલી!
સંગીત જેનું સારાયે વિશ્વમાં વ્હેતું,
એની વેદના મારું મન હસીને સ્હેતું!

૧૯૪૭

 

કોઈ બ્હાને

કોઈ બ્હાને
હવે મારું મન નહીં માને!
હવે એને ચહો કે ન ચહો,
વાત કોઈ કહો કે ન કહો;
હવે એ તો ધરશે ન ધ્યાને!
થયું છે શું હુંય તે ન જાણું,
એ તો બસ ગાય નિજ ગાણું;
રાતદિન રહે નિજ તાને!

૧૯૪૯

 

ફૂલ હો!

ફૂલ હો!
તારાં કેમ કરું રે મૂલ?
કોઈ ધરે પ્રભુચરણે,
તુજને કોઈ ધરે નિજ કરણે;
એમાં કોન ક્હેવી ભૂલ?
સુગંધ કેવી વેરે,
તું તો અંગ ને અંતર ઘેરે;
તારી રંગરંગની ઝૂલ!

૧૯૫૦

 

કોઈ શું જાણે?

કોઈ શું જાણે?
ફૂલકલિની ફોરમ તો એક મલય માણે!
ભાંગે વજ્જરબંધ,
રે જાગે ફૂલકલિની ગંધ;
મલકે મંદસુમંદ,
રે મલય છલકે ઉરના છંદ;
ઊછળે એમાં ઊર્મિઓ શી ઉભય પ્રાણે?!
કોઈ શું જાણે?

૧૯૪૬

 

અંધકારે

એકલ આકુલ અંધકારે,
વનમાં વ્યાકુલ રાતની રાણી ગંધભારે!
અંગઅંગે એને ફોરમ ફૂટી,
જાણે મનવ્યથાની વાણી છૂટી  :
‘કોઈ લ્યો લૂંટી, રે કોઈ લ્યો લૂંટી!’
એકલ એના એ જ ઉચાટે,
ઘેલી ઘેલી ઘૂમે વિજન વાટે.
ફૂલવને આજ કોઈ ન જાશે,
આજ અમાસે કોઈ ન ગાશે;
કોણ ત્યાં એના નેહમાં ન્હાશે?
જ્યારે અંધાર ઓઢીને દુનિયા પોઢી બંધ દ્વારે!
એકલ આકુલ અંધકારે!

૧૯૪૬

 

કોને કહું?

કોને કહું? છું એકલો!
રૂપની રંગત બધી જોઈ રહું છું એકલો!
લાલી ઉષાના ઉરથી
ઊઘડે અને લાજી રહું,
સંધ્યા તણા સિંદૂરથી
હું આંખડી આંજી રહું;
સ્નેહની આ સ્વપ્નલીલા હું લહું છું એકલો!
રુદ્રનું લોચન દહે
ક્યારેક તો મધ્યાહ્નમાં,
મુગ્ધ મારું મન રહે
ત્યારે રતિના ગાનમાં;
આભ જેવા આભનો રે ભાર વહું છું એકલો!
કોને કહું છું એકલો?

૧૯૫૦

 

કોણ રે ચાલી જાય?

એવું કોણ રે ચાલી જાય?
ભર્યું ભર્યું મારું ભીતર ખાલી થાય!
સંધ્યાની સ્મિતસુરખી છાઈ,
નભ ન રહ્યું નીલું;
એ જ રે રંગીન તેજ ગાઈ
રહ્યું વિલયનો લય પીલુ;
અવ હું એકલ અંધાર અંતર ઝીલું!
મુજને મારો જ સંગ, તે સાલી જાય!
હળવું મારું હૈયું થાતાં
પોપચે એનો ભાર;
મનનું મારું માનવી જાતાં
સૂનાં સકલ દ્વાર;
ન્યાળીને મુજ અશ્રુની જલધાર,
નભનું તારકવૃન્દ રે મ્હાલી જાય!
એવું કોણ રે ચાલી જાય?

૧૯૪૭

 

કોણ રે હસી જાય?

એવું કોણ રે હસી જાય?
જાણે ચાંદમુખીનો વાદળઘેરો ઘૂંઘટ ખસી જાય!
નીંદભૂલી બે નેન રોઈ
ને મનમાં મૌન છવાયું,
પૂનમમાંય મેં અમાસ જોઈ
તે ગીત ન એક ગવાયું;
એવી અંતરસૂની એકલતાની વચમાં વસી જાય!
મેઘલી રાતને પાલવ મેલે
રે કોણ ઉષાની કોર?
ભીતરનાં સૌ દ્વાર ઠેલે
રે બ્હાર કોનો કલશોર?
આતમના મુજ અણુઅણુમાં કોણ રે ધસી જાય?
એવું કોણ રે હસી જાય?

૧૯૪૭

 

હે મુજ પ્રીતિ

હે મુજ પ્રીતિ,
તવ ઉદયે ઉજ્જ્વલ ઉરની ક્ષિતિ!
જે વિરાટ વ્યોમે વસતું,
લઘુક શી ભોમે લસતું,
ને રોમે રોમે હસતું;
એ સૌની મુજ પ્રાણે,
આજ અજાણે, પ્રગટી રે સ્વરગીતિ!

નયનતેજની તરુણા,
અધરરંગની અરુણા,
એ તવ અંતરકરુણા!
અવ છે તૃપ્તિ, તૃષા ના;
આજ ઉષાના ઉત્સવની શુભ મિતિ!
હે મુજ પ્રીતિ!

૧૯૪૮

 

કોણ રતિના રાગે?

કોણ રતિના રાગે,
રે મન મન્મથ જેવું જાગે?
જે ભસ્મીભૂત, મૃત, રુદ્રનયનથી;
એ અવ શિશિરશયનથી
જાગે વસંતના વરણાગે!
એના શ્વાસે શ્વાસે
વાગે મલયાનિલની વાંસળીઓ,
એના હાસવિલાસે
જાગે કેસૂડાંની કૈં કળીઓ;
રે વન નન્દનવન શું લાગે!

૧૯૫૦

 

પ્રથમ મિલનની ભૂમિ

રે આ પ્રથમ મિલનની ભૂમિ,
પલાશપિયુને પ્રથમ અહીં રે મલયલહર ગૈ ચૂમી!
ડાલ ડાલ પર પંચમસ્વરમાં
કોયલ અહીં કૂજેલી,
જ્યારે કોયલ અહીં કૂજેલી,
અબીલ ગુલાલ લઈને કરમાં
વસંત અહીં પૂજેલી,
જ્યારે વસંત અહીં પૂજેલી,
ઝરમર ઝરમર કૈંક પૂનમની રાત અહીં રે ઝૂમી,
જ્યારે કૈંક પૂનમની રાત અહીં રે ઝૂમી;
અહીં અવનિ પર ઊતરી આવી
અમરાપુરી વસેલી,
ત્યારે અમરાપુરી વસેલી,
‘સુધા અવરને અવ ના પાવી’
એવું સ્હેજ હસેલી,
ત્યારે એવું સ્હેજ હસેલી,
આશાઓની કૈંક અપ્સરા નન્દનવનમાં ઘૂમી,
ત્યારે કૈંક અપ્સરા નન્દનવનમાં ઘૂમી!
રે આ પ્રથમ મિલનની ભૂમિ!

૧૯૫૦

 

પ્રાણપ્રિયાનું આંગણ

રે આ પ્રાણપ્રિયાનું આંગણ,
ફરી ફરીને અહીં ભૂલ્યો રે અહીં ફૂલ્યો રે ફાગણ!

અહીં મંદારે મૃદુલ શયન,
રે મોહક ફૂલનો ફાલ;
મહાકાળ પણ મુગ્ધનયન
અહીં પોઢ્યો છે ચિરકાલ,
સ્નેહસ્વપ્નની સૃષ્ટિ અહીં અવ સોહે અમર સુહાગણ!

મનસિજે અહીં પ્રથમ જ પુષ્પિત
ધનુ પર શર સંધાન
સાધ્યું, ને અહીં પ્રથમ જ સસ્મિત
રતિને લાધ્યું ગાન;
હસી હસી જેનાં ઝેર પીએ એવી અહીં ડસી રે નાગણ!
રે આ પ્રાણપ્રિયાનું આંગણ!

૧૯૫૦

 

મિલનમોરલી

વૃન્દાવનની વાટે રે, કોઈ મિલનમોરલી વાય,
જમુનાજલને ઘાટે રે કોઈ ગોપી ઘેલી થાય!

મોરલીએ મનડાની વાણી,
સુણ્યા વિણ ર્હેવાય?
કાલિન્દીનાં કાળાં પાણી
અંગે શીદ સ્હેવાય?

વનને કાંટે કાંટે રે, કોઈ બિછાત ફૂલની છાય,
ફૂલમારગને ફાંટે રે, એનો જીવ વીંધાતો જાય!

કુંજગલીને દ્વારે દ્વારે
ઢૂંઢી વળ્યાં બે નેણ,
કદંબવનને ક્યારે ક્યારે
વણઉત્તરનાં વેણ;
શીતલ સૂરની છાંટે રે, કોઈ વરસી રહ્યું છે લાય,
નેહનદીને ઘાટે રે, એનું અંગ અગનમાં ન્હાય!

છલછલ એનાં અસુવન નીરે
વિરહાનલ શીદ ઠારે?
મન્દ્રમદીર ને મંદ સમીરે
ભીતર મરતું ભારે!
મોરલીધરને માટે રે, એ તો નિજમાં આજ ન માય,
હૈયા કેરે હાટે રે, વણમૂલ વેચાવા ચ્હાય!

૧૯૪૮