હરીશ મીનાશ્રુની કવિતા: Difference between revisions

Jump to navigation Jump to search
(→)
(→)
Line 853: Line 853:


== છાપાવાળો છોકરો ==
== છાપાવાળો છોકરો ==
<poem>
એ કોઈને મળતો નથી ને એને કોઈ મળતું નથી.
ન મળવાના ઇરાદાથી મળવા આવતો હોય તે રીતે એ દરરોજ આવે છે
ઉતાવળે ઉતાવળે. સાઇકલ પર. એટલી ઉતાવળમાં કે
આપણે ખબરઅંતર પૂછીએ ને એય સામે નવાજૂની પૂછે
એ રીતે એને ક્યારેય મળી શકાતું નથી.
કૉલેજના છેલ્લા વરસમાં હશે આ છાપાવાળો છોકરો? કે ઊઠી ગયો હશે?
દારૂડિયો હશે એનો બાપ? કે કોકે પતાવી દીધો હશે? બને કે વિધવા ફોઈ ભેગો
રહેતો હોય, વખાનો માર્યો. ઉસકે ચચાજાનકી ફેમ્લી, હો સકતા હૈ,
કરાંચીમેં સેટિલ હુઈ હો, – આમ તો સારા ઘરનો દેખાય છે, વલહાડના દેહઈ?
મોટી હત્યાવી? શિયા કે સુન્ની?–
આ બધા ગ્રે એરિયા છે છાપાળવી ઉદાસીના
ને માણસાઈના એવા ઇલાકાઓમાં કોઈ કોઈને મળી શકતું નથી.
ઘણી વાર એ સાઇકલ પરથી પડી જાય છે.
કેમ આજે છાપું આટલું બધું ગંદું થયું છે? બધા પૂછે છે.
એની કોણી છોલાયલી છે પેડલ પર જમણા પગનું જૂતિયું દબાવતાં
એ ચીલાચાલુ જવાબ આપે છે : આખી થપ્પી પડી ગઈ’તી કાદવમાં.
પણ માટીને બદલે છાપાનાં પાનિયાં પર લાલ ડાઘા શાનાં છે?
ને પાને પાને આરડીએક્સના ઉલ્લેખો કેમ કરેલા છે?
એ ગલ્લાંતલ્લાં કરે છે : આવા લોકોનો તો કેમનો ભરોસો કરી શકાય?
જિંદગીમાં કેવા કેવા દહેશતનાક લોકો મળી જાય છે?
ઘણી વાર લાગલાગટ એકબે મહિના સુધી એના કોઈ સમાચાર નથી હોતા
જાણે ક્યાંક આડે હાથે મુકાઈ ગયો ન હોય, આપણા જ ઘરના માળિયે –
કબાડીની રાહ જોતો. પછી અચાનક દેખા દે છે ત્યારે એ હોય છે ચોળાઈ ગયેલો,
ધૂળિયો ને સાવ પીળો પડી ગયેલો, – પૂછીએ કે કેમ ‘લ્યા?
તો કહેશે, કમળો થયો’તો, સાહેબ.
એનો શેઠ પાછો પૂરો શઠ છે. ચેપી રોગવાળાને તો કોણ નોકરીએ રાખે?
છેલ્લે એના જેવું કોક પસ્તીવાળાને ત્યાં જોવા મળેલું...
::: પણ આવું જોવા મળવું એને મળવું તો કેમ કહી શકાય?
આજે પણ
એ હમણાં જ છાપું નાખીને ગયો છે.
નવોનક્કોર અથવા રદ્દી. સર્વનામ જેટલો સંદિગ્ધ. એના ચહેરાને મ્હોંકળા નથી.
હું પહેલા પાના પર નજર ફેરવું છું : હેડલાઈન આજે પણ એની એ જ?
હવે તો એના શેઠને ફરિયાદ કરવી જ પડશે :
આમ દરરોજ વાસી છાપું નાખી જાય
ચાલતી સાઇકલે, તે તો કેમ ચાલે?
ને બૂમ પાડીએ તો પાછો ઊભોય નથી રહેતો, મળવા...
હું એના ચાલ્યા જવાની દિશામાં જોઉં છું
નોર્થ અથવા ઈસ્ટ અથવા વેસ્ટ અથવા સાઉથ
એક ધડાકો થાય છે : નક્કી બિચારાની સાઇકલનું ટાયર ફાટ્યું લાગે છે
અથવા...
એ જે હોય તે, એને મળી શકાતું નથી.
</poem>
== બનારસ ડાયરી-૧૩ ==
<poem>
ઘાટ
ધીરે ધીરે પગથિયાં ઊતરી રહ્યા છે જાહ્નવીની જળરાશિમાં
પટ પર ઠેરઠેર ફૂટી નીકળ્યા છે બિલાડીના ટોપ
તળે ઇન્દ્રાસન પાથરીને બિરાજમાન જીવજંતુડાં
પોતાને સમજે છે ઇન્દ્રગોપ.
અચાનક તૂટે છે એક તંતુ કબીરનો
એને કોઈ ભાગીરથી કહે તે પસંદ નથી
કાશીવિશ્વનાથની જટા પર નાછૂટકે પડતું મૂકેલું એની
હજુ સુધી વળી ન હોય કળ
એમ એનાં જળ શોધ્યા કરે છે ખોવાઈ ગયેલું નિજનામ
કબીર વીજળીનો તાંતણો મ્હોંમાં મમળાવે છે
ને પરોવે છે પળના છિદ્રમાં
શ્રાદ્ધાન્નની ઢગલીઓને લીધે
ભરામણની તોંદ છે ઉત્તુંગ અને અશ્લીલ,
અન્નનળીને બાઝી છે લીલ, પિત્તની,
એને ચંડાલ બનાવી મૂકે છે બપોરની ઊંઘ. એના ખુલ્લા રહી ગયેલા
મ્હોંમાં ગંગામૈના હગાર કરી જાય છે. ગંગાનું વહેણ
બનારસથી લગાર આઘું હટી જાય છે એના પાદવાથી
તુલસીનું પત્ર, બાજરાનો દાણો ને ગોળની કાંકરી
પેટપૂજા કરીને પીરના તકિયા જેવા એક પથરાને કબીર અઢેલે છે
ને એ પોચું ગાભલું જાય છે
કાશીની કરવતથી કશુંય કપાતું નથી : પંડાની ગરદન સુધ્ધાં
એની રૂદરાખની માળા નરકે સિધાવે છે
જોકે, જજમાનને
બચાડાને એની કશી ખબર નથી.
કબીર મહેનતુ માણસની જેમ એક બાગસું ખાય છે
જોકે કોઈ શાગિર્દને એમાં વિશ્વરૂપનું દર્શન થતું નથી
એક તરફ સત્યજિત ‘અપરાજિત’નું એક દૃશ્ય
કબૂતરોનાં ઊડતા ઝુંડની ભાષામાં ટપકાવી લે છે નોટબુકમાં
ત્યારે બીજી તરફ તંબોળી
લવિંગની કટારીથી છેદે છે નિજનો હૃદયાકાર :
ભારે હૈયે ચાંદીની તાસકમાં મૂકે છે
બનારસી પાનનું બીડું
કબીરે ગલોફામાં ઘાલી રાખ્યા છે શબદ :
મઘઈ કલકત્તી બનારસી
ને એનું અમરત દદડે છે રાતા હોઠને ખૂણેથી
ને પૃથ્વી ત્રમત્રમતું ઇજમેટનું ફૂલ બની જાય છે.
બનારસી સાડીની દુકાનનો વાંઢો ગુમાસ્તો, દુકાન વધાવતાં પહેલાં
પાલવના વણાટના જરિયાન વેલબુટ્ટા સિફતથી તફડાવી લે છે :
આખી રાત એને ચોંટાડ્યા કરશે
હુસ્નાબાઈ કે બડી મૈના બાઈના સૂરીલા બદન પર
એક ચાદર હવે વણાઈ રહેવા આવી છે. સાવ સાદી, સુતરાઉ, સફેદ
ભાત ભરત વિનાની. ઘરાક આવે છે, મન કરીને મોઘાં મૂલે વ્હોરે છે ને
મરજી મુજબની ભાત ને મરજી મુજબના ડાઘા પાડ્યા કરે છે :
શું થાય? બિચારાને મન છે ને...?
પ્રાતઃ સંધ્યાનું પેલું પારિજાતક ને સાયંસંધ્યાનો આ દશાશ્વમેધ,
અજવાળાંની અસંખ્ય કેસરકળીઓ ખેરવે છે, -
એની સુગંધની ઓકળીઓને સૌ ગંગાઆરતી કહે છે
સ્તનોમાં માંસલ મરસિયાં છે અને સાથળમાં સૂનકાર :
અસંખ્ય વિજોગણી ધોળી ધજાઓ ફડફડે છે, મરણ સાથે સુલેહ કરવા.
ટચૂકડી ચિતાઓ નૌકાવિહાર કરે છે લીલાં પાંદડાંની હોડકીઓમાં
હવે સ્હેજ નવરા પડેલા કબીર ગાલિબને વ્યથાપૂર્વક પૂછે છે : અરે મિર્ઝા,
કા હુઆ આપકે પિન્સનકા? પરિસાની કમ હુઈ કે નહિં?
કોતવાલીમાં સન્નાટો પથરાય છે : કંપની બહાદુર જેવાં
અંધારાં ફેલાય છે.
બનારસની રાત ગહેરાઈને જરા ધૃષ્ટ જરા પુષ્ટ બને છે :
ઠુમરી ચૈતી ઝૂલા હોલી
  વરણા અસી સે કરત ઠિઠોલી :
ગિરિજાબાઈ છેડે છે કજરી
હિલિમિલિ કે ઝૂલા સંગ ઝુલૈં સબ સખિ પ્રેમભરી
રસૂલનબાઈના અંગેઅંગથી ટપકે છે ઠુમરીનું પૂરબ અંગ
ત્યારે નજીક ને નજીક આવી રહેલા પરોઢિયાના રંગ પર
પાક્કો ભરોસો બેસી જાય છે. કોઈ અર્જ કરે છે....ને
ઈશ્વર અને અલ્લા એક જ તકિયે અઢેલીને
ઝૂમી ઊઠે છે : ઇર્શાદ
અચાનક કોઈ મુશાયરાની શમાદાન અમારી નજીક લાવીને મૂકે છે
મણિકર્ણિકાની જેમ એને પણ ત્રણ જ ક્રિયાપદોની ખબર છે :
બળવું, ઓગળવું અને રઝળવું ધૂમ્ર થઈને.
હું અને ગાલિબ ખાનાબદોશ છીએ
કબીર ખામોશ.
મુલાહિજા ફરમાઈયે : કહીને અમે સંભળાવીએ છીએ
એક સહિયારી નઝમ :
તઆલિલ્લા બનારસ ચશ્મે બદ્દૂર૧
બહિશ્તે ખુર્રમો ફિરદૌસ મામૂર
યહી તો હૈ તોરી ગંગાકા હુનર
તવાયફ કે ગલેમેં ભી બસા નૂર
મુરીદોં કી ગલી બદનામ સી હૈ
શરીફોં કા મોહલ્લા તો બહોત દૂર
શહર ખુદ હિ હૈ રિન્દાના ઘરાના
યહાઁ હર ઝિન્દા હર મુર્દા હૈ મખ્મૂર
<small>(૧. આ પ્રથમ શેર ગાલિબનો છે. ઓ બનારસ, હું દુઆ કરું છું કે તને કોઈની બૂરી નજર ન લાગે, ઓ પ્રસન્નતાના ઇન્દ્રલોક, ઈશ્વરના આદેશથી તું નિયુક્ત થઈ છે સ્વર્ગપુરી.)</small>
</poem>
Retrieved from "https://wiki.ekatrafoundation.org/wiki/હરીશ_મીનાશ્રુની_કવિતા"