ભારતીયકથાવિશ્વ-૨/પ્રસ્તાવના: Difference between revisions

{{Poem2Open}}

દ્રૌપદી નિમિત્તે સ્વયંવર સભામાં જ યુદ્ધ થાય છે. તેમાં પણ અર્જુન સામે કર્ણે, શલ્યે અને દુુર્યોધને પણ ઝંપલાવ્યું. એક રીતે સ્ત્રીપુરુષના પ્રેમ વિના જન્મેલી બે સ્ત્રીઓ- સીતા અને દ્રૌપદી — આ બંનેને કારણે મહાયુદ્ધો થયાં. સ્વયંવરમાં યુદ્ધ, અજ્ઞાતવાસ પૂરો થતાં થયેલું યુદ્ધ અને છેવટે મહાભારતયુદ્ધ, તેમાં અઢાર અક્ષૌહિણી સેના દ્વારા થયેલું યુદ્ધ. એક રીતે જોઈએ તો રામાયણનું યુદ્ધ કે કૌરવ પાંડવનું યુદ્ધ — બહુ ઓછા દિવસ ચાલેલાં યુદ્ધ છે, તેની સરખામણીમાં ગ્રીક અને ટ્રોય યુદ્ધ કે બીજું વિશ્વયુદ્ધ — વરસોનાં વરસો ચાલ્યાં, અને એટલે જ તેની ભયાનકતા આખા વિશ્વમાં વરતાઈ. સ્વયંવરમાં જીત્યા પછી ઘેર આવેલી દ્રૌપદીના સંદર્ભે કુન્તાથી અજાણતાં બોલાઈ ગયું કે પાંચે જણ ભિક્ષા પામો. મહાભારતકારે અહીં એક બીજી વાસ્તવિકતા પ્રગટાવી છે. એક કથા અનુસાર શંકર ભગવાને વેદવતીને પાંચ પતિનું વરદાન આપ્યું હતું. યુધિષ્ઠિર જોઈ શકે છે કે દ્રૌપદી પ્રત્યે બધા પાંડવો આકર્ષાયા છે અને એટલે જ તે પાંચ પતિને દ્રૌપદી વરે એ વાત સ્વીકારી લે છે. પણ એ સમયે એક પતિ, એક પત્નીનો આદર્શ ન હતો; સમાજ ઘણી બધી રીતે સ્વતંત્રતા ભોગવતો હતો. નિયોગની રૂઢિ સર્વમાન્ય હોવાને કારણે સ્ત્રીઓ પતિ સિવાયના પુરુષ દ્વારા સંતાનપ્રાપ્તિ કરી શકતી હતી, અઢી હજાર વર્ષ પહેલાં ગ્રીક સંસ્કૃતિમાં પણ આ રિવાજ માન્ય હતો. જો કે દ્રુપદ આ માટે તૈયાર નથી. એટલે ત્યાં આવી ચઢેલા વેદવ્યાસનું માર્ગદર્શન ઇચ્છે છે અને વ્યાસ ભગવાન દ્રૌપદી અને પાંડવોના પૂર્વ જન્મની કથા કહે છે.

મહાભારતમાં અવારનવાર કહેવાયું છે કે ધૃતરાષ્ટ્રની સૌથી મોટી નબળાઈ દુર્યોધન. અને એટલે જ તે સંજયને કહે છે કે હું વિદુર આગળ પાંડવોનાં વખાણ કરવા ખાતર જ કરું છું. પાંડવો વધુ બળવાન થાય તે પહેલાં જ તેમના પર આક્રમણ કરવું જોઈએ એવી સલાહ કર્ણ આપે છે. એક રીતે જોઈએ તો કર્ણનું પાત્ર વિવાદાસ્પદ બને છે. કુન્તીપુત્ર, સૂર્યપુત્ર હોવા છતાં તેના સંસ્કાર સાવ જુદા કેમ? દુર્યોધને રાજકુમારોની પરીક્ષા વખતે કર્ણને અંગ દેશનો રાજા બનાવ્યો તેના ઉપકાર હેઠળ કર્ણ સદાય કચડાતો રહ્યો અને એની પરાકાષ્ઠા તો દ્રૌપદી વસ્ત્રહરણ પ્રસંગે આવી, કોઈ પણ રીતે કર્ણની ઉક્તિઓનો બચાવ કરી જ ન શકાય. ધારો કે કર્ણે કૌરવોને સાચી સલાહ આપી હોત તો? અને એ સલાહ કૌરવોએ માની હોત તો? પણ વ્યાસની યુદ્ધકથા તો આરંભથી રચાઈ જ ચૂકી હતી, અને પછી આવનાર વ્યાસશિષ્યોએ એ યુદ્ધકથાને નિમિત્ત બનાવનારી ઘટનાઓ, વ્યક્તિઓના ઉમેરા કર્યે જ રાખ્યા.