અર્વાચીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા/દિલીપ ઝવેરી/સમુદ્રને આહ્ વાન

સમુદ્રને આહ્ વાન

દિલીપ ઝવેરી

સમુદ્ર
તારી ફીણ ફીણ સળવળતી જીભે
મેં વાવેલા શબ્દ
પાછા લેવા આવ્યો છું
તારી સુકાતી જીભ
તાણીને અમળાયલાં ચીમળાયલાં ગંધાતાં આંતરડાં લગી
ઠેઠ ઊંડે સંતાડી રાખ તોય
મને મારા શબ્દ પાછા જોઈએ છે

બ્હીજે ના
નથી મારે બાંધવા તારી જોડે વેર
કે નથી વિખેરી તને લૂંટવો
કે નથી સૂકવવો
કે નાથવો કે ખેંચી જવો આઘે
મને તો જોઈએ છે
ખારાશમાં ઊગેલા ઢૂગેલા આથેલા ડૂબેલા કે તરતા
મારા શબ્દ

શબ્દ તો વનમાંય વાવ્યા હતા
સાગ સાલ દેવદાર આવળ બાવળ પીપળાની જોડાજોડ
ને ધાતુઝરતા પર્વતોમાં
લાખ ગૂગળ અગરૂ ગુંદર જેમ જમાવીને ઘટ્ટ
પલાશની પાંદડી પર વેર્યા હતા
હરણની થરકતી ખાલ પર
કબૂતરને પીંછે ગરુડની પાંખે ગીધની ચાંચે
કમળ ફરતે ચકરાતા ભમરાના ગણગણાટ પર
સરોવરમાં ડેકાં દેતી માછલીને ઘેરતા કુંડાળા પર
વરસાદી સાંજે તગતગતા આગિયાની આંખમીંચ પર
કોઈ કોઈ શબ્દોને અમસ્તા જ
હવા પરપાણી પર પથરા પર આગના ભડકા પર ઊંડા ખાડામાં
પાથરી રાખ્યા હતા
કે એમને ટેવ પડે
જો આસપાસમાં ચૈતન્યનો અણસાર પણ ન હોય
તોય જીવતા રહેવાની

કારણ કે હું જાણતો હતો
મારીય કલ્પના બહારનું
અણધાર્યું અણવાર્યું
એવું તો ઘમસાણ ઊઠશે
ને ફેલાશે કે પછી તો
મોત આગળ મોત પાછળ
મોત ડાબે જમણે વચ્ચે
અજવાળામાં અંધારામાં
ઘરની ભીતર ઘરની બ્હારે
ઉંબરડે આળોટે મોત
આંગળીની આંટે પહેરેલું
નખની ધારે ચળકતું
ફૂલતાં બાવડેથી ભીંસ થઈ ઘેરનારું
બાલો થઈ ભચ્ચ તીર થઈ શૂસ્સ તલવાર થઈ ખચ્ચ ગદા થઈ ઘમ્મ
કંઈ કેટલી જાતના સ્ફોટથી
સકળને છિન્ન-વિચ્છિન્ન
શીર્ણવિશીર્ણ
અણુ પરમાણુથીય અલ્પ
છેવટે શૂન્ય કરી દેનારું
મોત
મને ખબર હતી કે આવશે

ત્યારે હાંફળાફાંફળા બની ગયા છતાંય
એને બિવડાવવા
સામે અરીસાની જેમ સબ્‌કારે ખડા કરી દેવા
ખપશે મને હાથવગા શબ્દ
ડૂબેલા ફૂગેલા છાલઊખડ્યા ખારાશથી ઓકવતા
આંધળાના હાથ જેવા અથડાતા
તને સોંપી રાખેલા શબ્દ
વગ દાંડીએ ગાજતાં નગારાં જેવા
વણમોગરીએ ગુંજતા ઘંટ જેવા
કાઠીથી ગાંઠ છોડ્યા પહેલાં જ ફફડતી ધુમાડી ધજા જેવા
ઘોડા જોડ્યા વિના જ દોડતા રથ જેવા
હાથમાં ઝાલ્યા મર તણખાતાં ખાંડાં જેવા
ધનુષ્ય પર સાંધ્યા અગાઉ છૂટતાં તીર જેવા
મોં ખોલ્યા વિના જ
અચાનક પાનખરની અજાયબ ડાળે ખીચોખીચ

પાંદ ફૂલ કળી કાંટા કેરીઆંબલિયાદાડમબોરણસઅનનસસિંગસોટાતૂંબડા જેવા એક જ શાખે બત્થંબથ્થા બાઝેલા શબ્દ

બોલતાંવેત અર્થને ઉતારી નાગા ફરતા
જન્મતાં જ કામાતુર આંધળા થઈ પોતાની મા જીભને વળગી પડતા
અવતર્યા પહેલાં જ આથમેલા
મોતવટાળ શબ્દ
મોતની જોડે બાખડવા મારે સંતાડીને સંઘરી રાખવાના હતા

થોડી દીધા તને થોડા ભોંયને થોડા જંગલને થોડા પહાડને થોડા આકાશને
થોડા અંધારાને થોડા સૂનકારને
હોંશ એવી કે
– આમ તો મોત બ્હીશે નહીં
ને મોતથી કંી બચશે નહીં –
તોય ઘડીભર મોતને ફોસલાવવાને
અમથાક ઠાગાઠૈયા કરતાં કરતાં
ચલ ભંભોટિયે બેઠ બતાવું
ઊંચાં ઝાડે ઊગેલાં કમળ કે પાંચ પાંચ ડોડલે ડોલતા જવ
કે સો સો કણસે ઝૂકેલી સાળ
કે આખલાની જેમ ભાંભરતા કૂવા કે મેનાજાયા મરઘા કે ગાયજણ્યા સુવર
બે માથાળાં બે પૂંછાળાં બે શિશ્નાળાં પાંચ પગાળાં જાવર
મેળાના તંબૂમાં સસ્તી, ટિકિટે દેખાડવાને
જોરશોરથી ઢંઢેરો પીટવા ને પડદો ઊંચકી ખેલ દેખાડવા કામ લાગવાના
કુંવારીને પેટ પાક્યા અછડતા મેલેલા ભળકાટ શબ્દ
ભાતીગળ વેશ કોડીજડ્યા કેશકમખે સીવેલાં આભલાં
ને પોતડીએ ઉગવેલ ફૂમતાં
સરનામાં તો શું
દેશકાળ વગરના શબ્દ

મોત ભોળવાય તોય ઘડીભર જ
ચમકીને ગરજતાં વાદળાં ઘડીભર વિખેરાય પણ ને તડકો વેરાય
તોય આખરે વરસનારું વરસે જ
પહેલાં મહેકથી ભરપૂર છતાં છેક પૂર થઈ જળબંબાણ કરી દે એવું
મોત
આવશે જ એ મને જાણ હતી
અને એટલે જ ધૂળમાં તંતાડી રાખ્યા હતા શબ્દ ઢેફાં જેવા
ફોરાં પડે ભીની માટી હળવે હળવે પાકેલી પોચી છાલની જેમ ઊખડે
ફોલાતી જાય ને સબડાક છલાંગ મારાત દેડકાની જેવા
નવીનકોર ચામડીવાળા શબ્દ
તારાં પાણીમાંથી ઊછળતી આવતી માછલીની જેમ કરે ચારેકોર કૂદાકૂદ
કિનારાની રેતીમાં લંબાવી
તડકે તપતાં શીખે મોઢાથી શ્વાસ લેતાં
ભોંયે સળવળતાં શીખે
બાકોરે ગરકતાં
ઝાડે ચડતાં
ઘાસ ચાવતાં થડ ન્હોરતાં ફોતરાં છોલતાં ગરભ ચૂસતાં
આસમાનને અઢવા ઊચી ડાળે ચડી છેવટે ભૂસકો દેતાંક ઊડતાં શીખતા
ટેકરીએ તળેટીએ પર્વતે ખીણમાં રણમાં ચારે પગે દોડાદોડ કરતાં
કંઈક ઝાલવાને અજાણતાંક વાંસો તાણી ટટ્ટાર ચાલતા થતા
શબ્દ
મારે તારી અનેક અંધારી છીપોમાં
ઘાસની પત્તીમાં
પંખીનાં રૂંવાડે
હરણનાં ચાંદામાં
હવાની સુગંધમાં
ભમરાના ગુંજનમાં
આગિયાની ઊડાઊડમાં
સાચવી રાખવાના હતા

સમુદ્ર
પાછા આપ મારા શબ્દ
કદાચ મોતની સામે હારી જશે મારા શબ્દ
ને તુંય બની રહીશ
બિડાતી આંખમાં જળવાયલી આખરી ખારી આછી ભીનાશ
અને એય સુકાઈ જાય તોય
અક્ષરમાં આંકેલ રહી જશે
બધુંય ઊડી ગયા પછી બચેલા ક્ષારની જેમ
એક નામ
સમુદ્ર.
શબ્દસૃષ્ટિ, ફેબ્રુ. ૪-૫