ગુજરાતી સાહિત્યકોશ ખંડ ૩/અનુક્રમ/પ/પ્રિયદર્શિકા: Difference between revisions

no edit summary
(Created page with "{{SetTitle}} <span style="color:#0000ff">'''પ્રિયદર્શિકા'''</span> : વાસવદત્તાના માસા દૃઢવર્માની...")
 
No edit summary
Line 2: Line 2:




{{Poem2Open}}
<span style="color:#0000ff">'''પ્રિયદર્શિકા'''</span> : વાસવદત્તાના માસા દૃઢવર્માની પુત્રી પ્રિયદર્શિકા અને વત્સરાજ ઉદયનના પ્રણયપરિયણની કથા નિરૂપતી હર્ષવર્ધનની સંસ્કૃત નાટિકા. ઉદયન સાથેના પ્રિયદર્શિકાના સંબંધથી ક્રુદ્ધ કલિંગરાજ દૃઢવર્મા પર આક્રમણ કરે; કંચુકી સાથે રાજકન્યાને વિંધ્યકેતુ આશ્રય આપી ઉદયનને સોંપે; આરણ્યકા નામે વાસવદત્તા પાસે પ્રિયદર્શિકા રહે; પ્રેમમાં પડેલો રાજા કમળ ચૂંટવા ગયેલી આરણ્યકાને ભમરાથી બચાવી મળે; સાંકૃત્યાયનીરચિત ‘ઉદયન વાસવદત્તા વિવાહ’ નાટકમાં ઉદયન મનોરમાને પોતે પાત્ર ભજવી, વાસવદત્તાની ભૂમિકા કરતી પ્રિયદર્શિકાને મળે, વાસવદત્તાને શંકા જતાં ઊંઘતા વિદૂષકને જગાડી કાવતરું જાણી જાય; પ્રિયદર્શિકા કેદ કરાતાં વિષપાન કરે; રાજા બચાવી લે; કલિંગરાજનો પરાજય, દૃઢવર્માનો પુન :રાજ્યાભિષેક અને આરણ્યકાની પ્રિયદર્શિકા તરીકે ઓળખ સ્થપાતાં વાસવદત્તાની સંમતિથી બંનેનાં લગ્ન થાય; આવી ચાર અંકની ઉદયનકથાની ભૂમિકા ધરાવતી કલ્પિત કથાનકવાળી આ નાટિકામાં વિમર્શ સંધિની અલ્પતા અને શેષ ચાર સંધિઓની સાંગ યોજનાથી કથાવસ્તુ સુગઠિત લાગે છે. અહીં પ્રિયદર્શિકા-ઉદયનના સંયોગ – વિપ્રલંભ શૃંગાર અને સહકારી વિદૂષકનો હાસ્ય, ભ્રમરભયરૂપ ભયાનક, ઉદયન દ્વારા વિષનિવારણરૂપ અદ્ભુત આદિ રસો પુષ્ટ કરે છે.
<span style="color:#0000ff">'''પ્રિયદર્શિકા'''</span> : વાસવદત્તાના માસા દૃઢવર્માની પુત્રી પ્રિયદર્શિકા અને વત્સરાજ ઉદયનના પ્રણયપરિયણની કથા નિરૂપતી હર્ષવર્ધનની સંસ્કૃત નાટિકા. ઉદયન સાથેના પ્રિયદર્શિકાના સંબંધથી ક્રુદ્ધ કલિંગરાજ દૃઢવર્મા પર આક્રમણ કરે; કંચુકી સાથે રાજકન્યાને વિંધ્યકેતુ આશ્રય આપી ઉદયનને સોંપે; આરણ્યકા નામે વાસવદત્તા પાસે પ્રિયદર્શિકા રહે; પ્રેમમાં પડેલો રાજા કમળ ચૂંટવા ગયેલી આરણ્યકાને ભમરાથી બચાવી મળે; સાંકૃત્યાયનીરચિત ‘ઉદયન વાસવદત્તા વિવાહ’ નાટકમાં ઉદયન મનોરમાને પોતે પાત્ર ભજવી, વાસવદત્તાની ભૂમિકા કરતી પ્રિયદર્શિકાને મળે, વાસવદત્તાને શંકા જતાં ઊંઘતા વિદૂષકને જગાડી કાવતરું જાણી જાય; પ્રિયદર્શિકા કેદ કરાતાં વિષપાન કરે; રાજા બચાવી લે; કલિંગરાજનો પરાજય, દૃઢવર્માનો પુન :રાજ્યાભિષેક અને આરણ્યકાની પ્રિયદર્શિકા તરીકે ઓળખ સ્થપાતાં વાસવદત્તાની સંમતિથી બંનેનાં લગ્ન થાય; આવી ચાર અંકની ઉદયનકથાની ભૂમિકા ધરાવતી કલ્પિત કથાનકવાળી આ નાટિકામાં વિમર્શ સંધિની અલ્પતા અને શેષ ચાર સંધિઓની સાંગ યોજનાથી કથાવસ્તુ સુગઠિત લાગે છે. અહીં પ્રિયદર્શિકા-ઉદયનના સંયોગ – વિપ્રલંભ શૃંગાર અને સહકારી વિદૂષકનો હાસ્ય, ભ્રમરભયરૂપ ભયાનક, ઉદયન દ્વારા વિષનિવારણરૂપ અદ્ભુત આદિ રસો પુષ્ટ કરે છે.
અહીં ઉદયન આરણ્યકાના મિલન અર્થે ગર્ભાંકની યોજના હર્ષની નાટ્યસૂઝને વ્યક્ત કરે છે.
અહીં ઉદયન આરણ્યકાના મિલન અર્થે ગર્ભાંકની યોજના હર્ષની નાટ્યસૂઝને વ્યક્ત કરે છે.
{{Right|અ.ઠા.}}
{{Right|અ.ઠા.}}
{{Poem2Close}}
<br>
<br>
26,604

edits