સમગ્ર અરધી સદીની વાચનયાત્રા/વિનોબા ભાવે/ચિંતન કા અભાવ

          હિંદુસ્તાનમેંહમજહાંજાતેહૈં, સ્વતંત્રબુદ્ધિદેખતેહીનહીં! હરજગહબુદ્ધિબંટીહુઈહૈ. કોઈકૉંગ્રેસપાર્ટીવાલાહૈ, તોઉસકાએકપ્રકારકાદિમાગહૈ. કોઈસમાજવાદીપક્ષવાલાહૈ, તોઉસકાદૂસરાપ્રકારકાદિમાગહૈ. ઐસેતીન-ચારપ્રકારકેદિમાગબનેહૈં. ઇનકેઅલાવાએકપાંચવેપ્રકારકીબુદ્ધિહૈ — આપસઆપસમેંઝગડાકરનેકીબુદ્ધિ, જોહરપક્ષમેંહૈ. કોઈમતભેદકીબાતહીનહીં, સિર્ફઆપસઆપસકેઝગડેહૈં! કોઈઅધ્યયનહીનહીંકરતેહૈં. સ્વતંત્રચિંતનકાઅભાવહીઅભાવદીખતાહૈ — ઔરવહભીઐસેદેશમેં, જહાંકિપ્રાચીનકાલસેજ્ઞાનકીપરંપરાચલીઆયીહૈ! ઈનદિનોંવિદ્યાર્થિયોંકેબારેમેંયહશિકાયતહૈકીઉનમેંશિસ્તનહીંહૈ. પરંતુશિસ્તઇસલિએનહીંહૈક્યોંકિગુરુભાવનહીંહૈ. ઔરગુરુભાવઇસલિએનહીંહૈક્યોંકિઆજગુરુહીનહીંહૈ — સિર્ફશિક્ષણદેનેવાલેનોકરહૈં. જોઅપનીસ્વતંત્રબુદ્ધિસેપઢાતાહૈ, વહીગુરુહૈ. આજકેશિક્ષકોમેંક્યાકોઈસ્વતંત્રબુદ્ધિહૈ? કભીશિક્ષકોંસેહમારીમુલાકાતહોતીહૈ, તોવેજ્ઞાનવિષયક, શિક્ષણવિષયકકોઈપ્રશ્નનહીંપૂછતે; બલકેયહીકહતેહૈંકિ, હમારીતનખ્વાહકમહૈ, વહકૈસેબઢેગી? સબકીએકહીશિકાયતહૈકિ, હમારીતનખ્વાહકમહૈ! તાલીમમેંક્યાહોનાચાહિએ, ક્યાનહીંહોનાચાહિયે — ઈસબારેમેંકિસીકોકોઈશિકાયતહીનહીંહૈ! ઈસતરહકુલદેશજ્ઞાનવિહીનબનગયાહૈ. [‘ભૂદાન-યજ્ઞ’ અઠવાડિક :૧૯૫૭]