કૃતિકોશ/નિબંધ

---

---

૮. નિબંધ

---

---

⁠‘નિબંધ’ આપણે ત્યાં ઘણા મોટા ફલક પર ફેલાઈ ગયેલું સ્વરૂપ છે – એથી એ પ્રકારના કૃતિસમૂહને કાળજીથી – નિશ્ચિત આયોજનથી – વર્ગીકૃત કરી રજૂ કરવાનો થયો છે. પણ, પસંદગી મોકળાશવાળી રાખી છે, વિગત-જાળવણી માટે. ⁠૧૯મી સદીના ‘નિબંધ’ બે પ્રકારના છે : લાંબા, એક વિષયકેન્દ્રી સર્વાશ્લેષી સળંગ નિબંધ – જેમકે ‘ભૂતનિબંધ’, ‘જ્ઞાતિનિબંધ’ (એને ખરેખર તો પ્રબંધ (treatise) કહેવા જોઈએ); બીજાં એકવિચારલક્ષી, મુખ્યત્વે સુધારાકેન્દ્રી, ટૂંકા લેખ (article) પ્રકારના નિબંધો. (એથી એનાં શીર્ષકો મહદંશે ‘– વિશે’ (‘on_’) પદ્ધતિનાં (‘વિપત્તિ વિશે નિબંધ’) રહ્યાં છે. એવાં વૈચારિક લખાણો ‘–માળા’ નામે પણ ગ્રંથસ્થ થયેલાં છે (‘નિબંધમાળા’/‘ધર્મમાળા’ વ.). એ બધાં જ લગભગ જાળવ્યાં છે. ⁠એ પછીનો વિચારકેન્દ્રી, વિચારવિહારલક્ષી નર્મ-મર્મલક્ષી (હાસ્યકેન્દ્રી) નિબંધોનો તબક્કો છે. ને પછી સંવેદનકેન્દ્રી લલિત નિબંધો. એમાં સંસ્મરણ નિબંધો ને પ્રવાસ સંવેદન-નિબંધોનું પ્રમાણ વિશેષ છે. મુખર હાસ્યલેખો સિવાયના, અંગત તરફ વળતા રહેલા હાસ્ય‘નિબંધો’માંથી કેટલાક મહત્ત્વના અહીં ‘નિબંધ’માં પણ સમાવ્યા છે ને ‘હાસ્યસાહિત્ય’માં પણ એ ફરી મૂક્યા છે. એ જ રીતે પ્રવાસ‘સંવેદન’કેન્દ્રી કેટલાક પ્રવાસનિબંધો અહીં પણ છે, ‘પ્રવાસ’માં પણ એ ફરી મૂક્યા છે. ⁠લલિતનિબંધ અને લલિતેતર નિબંધનું વિભાવન સ્પષ્ટ થયું એ પછીનાં – ૨૦મી સદીના આરંભકાળ પછીનાં ‘નિબંધ’ પુસ્તકોમાં લલિતને (તેમજ શૈલીવિશિષ્ટ અને વ્યક્તિત્વવિશિષ્ટ વિચાર-નિબંધોને) જ અહીં સમાવવાનું વલણ વિશેષ રાખ્યું છે. વર્તમાનપત્રાશ્રયી લેખો, વ્યવહારુ, રૂઢ, વિચારલક્ષી લખાણો, લેખો-ના સંચયોમાંથી, કેટલુંક સાચવીરાખવાયોગ્ય ‘અન્યઃવ્યાપક’ વિભાગમાં મૂક્યું છે તો કોઈપણ વિચારવિશેષ કે સંવેદનવિશેષ કે શૈલીવિશેષના સદંતર અભાવવાળો થોડોક લેખન-જથ્થો બહાર રાખ્યો છે; જોકે પસંદગી મોકળાશવાળી, બહુ-સમાવેશી રાખી છે.

---

	૧૮૫૦ પૂર્વે
૧૮૪૮/૧૮૫૦?	ભૂતનિબંધ – કવિ દલપતરામ ( ‘આદિમુદ્રિત૦’ મુજબ ૧૮૪૮)
	૧૮૫૧ - ૧૮૬૦
૧૮૫૧	જ્ઞાતિનિબંધ – કવિ દલપતરામ
૧૮૫૨	પુનર્વિવાહપ્રબંધ – કવિ દલપતરામ
૧૮૫૫	મુંબઈમાં દેશીઓની કેળવણી – શેઠ કેખુશરો
૧૮૫૬	બુદ્ધિપ્રકાશ નિબંધ – કરાકા ડોસાભાઈ ફરામજી
૧૮૫૮	શહેર સુધરાઈનો નિબંધ – કવિ દલપતરામ
૧૮૬૦	સંસાર-સુખ – કરસનદાસ મૂળજી
	૧૮૬૧ - ૧૮૭૦
૧૮૬૧	સોની વિષે નિબંધ – જોષી સાંકળલાલ આશારામ
૧૮૬૩	વિપત્તિ વિશે નિબંધ – ત્રિપાઠી મનઃસુખરામ
૧૮૬૫	નર્મગદ્ય – દવે નર્મદાશંકર ‘નર્મદ’
૧૮૬૭	કુલ વિશે નિબંધ – દવે રણછોડભાઈ ઉદયરામ
૧૮૭૦	સૂતકનિર્ણય – કિકાણી મણિશંકર
૧૮૭૦	અસ્તોદય અને નળદમયંતી – ત્રિપાઠી મનઃસુખરામ
૧૮૭૦	નિબંધમાળા – કરસનદાસ મૂળજી
	૧૮૭૧ - ૧૮૮૦
૧૮૭૧	ધર્મમાળા – કિકાણી મણિશંકર
૧૮૭૪	નર્મગદ્ય(શાલેય, સરકારી) – દવે નર્મદાશંકર ‘નર્મદ’
	૧૮૮૧ - ૧૮૯૦
૧૮૮૧	ચૂંટી કહાડેલાં લખાણો – બંગાળી સોરાબજી
૧૮૮૨	નૂરે હિદાયત – હાજી ગુલામઅલી
૧૮૮૫ આસપાસ	નિબંધ કરમાળા – નાનજીઆણી કરમઅલી
૧૮૮૭	કુટુંબમિત્ર – કરસનદાસ મૂળજી
	૧૮૯૧ - ૧૯૦૦
૧૮૯૨	સ્ત્રીઓની ખરી યોગ્યતા – પટેલ ઝવેરભાઈ ઉ.
૧૮૯૩	બાળવિલાસ – દ્વિવેદી મણિલાલ નભુભાઈ
	૧૯૦૧ - ૧૯૧૦
૧૯૦૩	હૃદયપરીક્ષણ – એક ગ્રેજ્યુએટ
	૧૯૧૧- ૧૯૨૦
૧૯૧૨	જૂનું નર્મગદ્ય (૧૮૬૫નું પુ. મુ.) – દવે નર્મદાશંકર ‘નર્મદ’
૧૯૧૫	હાસ્યમંદિર – નીલકંઠ રમણભાઈ (+ વિદ્યાગૌરી નીલકંઠ)
૧૯૧૭	નવજીવન – પાદરાકર મણિલાલ
૧૯૧૮	સ્વદેશ – ત્રિપાઠી ધનશંકર
૧૯૨૦	હું, સરલા અને મિત્રમંડળ – મહેતા ધનસુખલાલ
૧૯૨૦ આસપાસ	સખીના પત્રો – દેસાઈ હરિલાલ ( કાલ્પનિક પત્રોરૂપે નિબંધો)
	૧૯૨૧-- ૧૯૩૦
૧૯૨૨	ઈશુનું બલિદાન – દવે હિંમતલાલ ‘સ્વામી આનંદ’
૧૯૨૩	રણજિતરામના નિબંધો [મ.] – મહેતા રણજિતરામ
૧૯૨૫	ઓતરાતી દીવાલો [પંખી, જંતુ, છોડ, વેલ, આકાશ] – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૨૫	જિંદગી – લાકડાવાળા યુસુફઅલી હસનઅલી
૧૯૨૭	થોડાંક છૂટ્ટાં ફૂલ – દૂરકાળ જયેન્દ્રરાય
૧૯૨૭	પ્રભાતના રંગો – વૈદ્ય વિજયરાય
૧૯૨૮	સાહિત્યવિનોદ – ત્રિવેદી અતિસુખશંકર
૧૯૨૮	રસદ્વાર – નીલકંઠ વિનોદિની
૧૯૨૯	ફૂલગૂંથણી – ચુડગર સાંકળચંદ
૧૯૨૯	જીવનશોધન – મશરૂવાળા કિશોરલાલ ઘ.
	૧૯૩૧ - ૧૯૪૦
૧૯૩૧	સ્વૈરવિહાર : ભા. ૧ – પાઠક રામનારાયણ વિ.
૧૯૩૧	આકાશનાં પુષ્પો – મહેતા ગગનવિહારી
૧૯૩૧	વિનોદવિહાર – મહેતા ધનસુખલાલ
૧૯૩૨	રંગતરંગ : ભા. ૧ – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૩૨, ૧૯૩૯	પથિકનાં પુષ્પો – પુરાણી અંબાલાલ
૧૯૩૩	મારી નોંધપોથી – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૩૩	વિવર્તલીલા – દિવટિયા નરસિંહરાવ
૧૯૩૪	રજકણ – જોશી ગૌરીશંકર, ‘ધૂમકેતુ’
૧૯૩૪	પ્રવાસવિનોદ – ત્રિવેદી અતિસુખશંકર
૧૯૩૪	લોકમાતા [નદીઓ] – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૩૪	જીવતા તહેવારો – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૩૫, ૩૯	કુતૂહલ : ૧, ૨ – શાહ પદ્મકાન્ત
૧૯૩૬	જલબિંદુ – જોશી ગૌરીશંકર, ‘ધૂમકેતુ’
૧૯૩૬	તરંગલીલા – દિવટિયા નરસિંહરાવ
૧૯૩૬	જીવનનો આનંદ – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૩૭	સ્વૈરવિહાર : ભા. ૨ – પાઠક રામનારાયણ વિ.
૧૯૩૭	જીવનસંસ્કૃતિ – શાહ જેઠાલાલ ‘ઊર્મિલ’
૧૯૩૭	જીવનભારતી – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૩૮	નાજુક સવારી – વૈદ્ય વિજયરાય
૧૯૩૯	જીવનસંસ્કૃતિ – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૪૦	રશ્મિકલાપ : ભા. ૧ – દીવાનજી પ્રહ્‌લાદ
	૧૯૪૧- ૧૯૫૦
૧૯૪૧	આત્મવિનોદ – ત્રિવેદી અતિસુખશંકર
૧૯૪૧-૪૬	રંગતરંગ : ભા. ૨ થી ૬ – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૪૨	તરંગ – દવે મોહનલાલ પાર્વતીશંકર
૧૯૪૨	આરસીની ભીતરમાં – નીલકંઠ વિનોદિની
૧૯૪૨	અહિંસા વિવેચન – મશરૂવાળા કિશોરલાલ ઘ.
૧૯૪૩	મધુપરાગ – શાહ રતિલાલ
૧૯૪૩	સૂરત : ભા. ૧, ૨ – પાઠક મંગેશ રાવ
૧૯૪૪	સંસ્કાર – દવે મોહનલાલ પાર્વતીશંકર
૧૯૪૪	મસ્ત ફકીરનાં હાસ્યરત્નો – ભટ્ટ હરિપ્રસાદ ‘મસ્ત ફકીર’
૧૯૪૫	હાસ્યતરંગ – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૪૫	ઠંડે પહોરે – ભટ્ટ મુનિકુમાર
૧૯૪૫	ઊડતાં પાન – વૈદ્ય વિજયરાય
૧૯૪૫	આપની સેવામાં – મહેતા જિતુભાઈ પ્ર.
૧૯૪૬	પાનનાં બીડાં – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૪૭	અલ્પાત્માનું આત્મપુરાણ – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૪૭	વિભૂતિ – બક્ષી વિષ્ણુપ્રસાદ
૧૯૪૭	વાતાયન – જોશી ગૌરીશંકર, ‘ધૂમકેતુ’
૧૯૪૭	કાગડાની નજરે [કટાક્ષ નિબંધો] – મશરૂવાળા કિશોરલાલ ઘ.
૧૯૪૮	શહેરની શેરી – દલાલ જયંતી
૧૯૪૮	સમૂળી ક્રાંતિ – મશરૂવાળા કિશોરલાલ ઘ.
૧૯૪૮	સંસાર અને ધર્મ – મશરૂવાળા કિશોરલાલ ઘ.
૧૯૪૯	પાનસોપારી – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૪૯	કળીઓ અને કુસુમો – માણેક કરસનદાસ
૧૯૫૦	મેઘબિંદુ – જોશી ગૌરીશંકર, ‘ધૂમકેતુ’
	૧૯૫૧- ૧૯૬૦
૧૯૫૧	ગોષ્ઠિ – જોશી ઉમાશંકર
૧૯૫૧	પદ્મરેણુ – જોશી ગૌરીશંકર, ‘ધૂમકેતુ’
૧૯૫૧	ગાંધીજી અને સામ્યવાદ – મશરૂવાળા કિશોરલાલ ઘ.
૧૯૫૨	રેતીની રોટલી – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૫૩	અમાસના તારા – ચાવડા કિશનસિંહ
૧૯૫૩	ફિલસૂફિયાણી – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૫૩	રખડવાનો આનંદ – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૫૪	લોકસાગરને તીરે તીરે – પટેલ ઈશ્વરભાઈ ‘ઈશ્વર પેટલીકર’
૧૯૫૪	સરી જતી કલમ – મહેતા યશોધર
૧૯૫૫	સચરાચર – ત્રિપાઠી બકુલ
૧૯૫૬	નજર : લાંબી અને ટૂંકી – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૫૬	સમિત્પાણિ – પુરાણી અંબાલાલ
૧૯૫૬	સ્વભાવ દર્શન – પંડિત હર્ષિદા
૧૯૫૬	જીવનલીલા [નદી-સરોવરો, +‘લોકમાતા’] – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૫૬	યશોધારા – મહેતા યશોધર
૧૯૫૭	ત્રીજું સુખ – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૫૯	તીર અને તુક્કા – ગાંધી રંભાબેન
૧૯૫૯	ઉઘાડી બારી – જોશી ઉમાશંકર
૧૯૫૯	ચાલો સજોડે સુખી થઈએ – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૫૯	ચોપાટીના બાંકડેથી – મડિયા ચુનીલાલ
૧૯૫૯	શિવસદનનું સ્નેહકારણ – મહેતા યશોધર
૧૯૬૦	રોગ, યોગ અને પ્રયોગ – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૬૦	કુદરતની કેડીએ : ભા. ૧, ૨ – દેસાઈ પ્રદ્યુમ્ન
૧૯૬૦	અમે અને તમે – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૬૦	સદાચાર – વાલેસ કાર્લોસ ‘ફાધર વાલેસ’
	૧૯૬૧-- ૧૯૭૦
૧૯૬૧	સાથે બેસીને વાંચીએ – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૬૨	જિપ્સીની આંખે – ચાવડા કિશનસિંહ
૧૯૬૨	પહેલું સુખ તે મૂંગી નાર – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૬૩	સંસારસાગરને તીરેથી – ગાંધી રંભાબેન
૧૯૬૩	હળવું ગાંભીર્ય – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૬૩	ઈદમ્‌ તૃતીયમ – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૬૩	અમારે ખાંચે – શાહ ધીરજલાલ ધનજીભાઈ
૧૯૬૩	જિંદગીનું ભાથું – વ્યાસ શંકરલાલ
૧૯૬૪	પરિતોષ – બૂચ જ્યોત્સ્ના
૧૯૬૪	માનવતાની સાધના – મજમુદોર પરીક્ષિતલાલ
૧૯૬૪	સ્મરણભક્તિ – મહેતા ધ્રુવકુમાર
૧૯૬૪	શકુંતલા, ગોરખ અને મચ્છિન્દ્ર – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૬૫	જનાન્તિકે – જોષી સુરેશ
૧૯૬૫	જ્યાં જ્યાં પડે નજર મારી – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૬૫	ફિલસૂફને પૂછો – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૬૫	દરિયાવની મીઠી લહર – વૈદ્ય વિજયરાય
૧૯૬૫	તરુણાશ્રમ – વાલેસ કાર્લોસ ‘ફાધર વાલેસ’
૧૯૬૬	પ્રભાતનાં પુષ્પો – કોટક વજુ
૧૯૬૬	સોમવારની સવારે – ત્રિપાઠી બકુલ
૧૯૬૬	સન્નારીઓ અને સજ્જનો – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૬૬	મનોયાત્રા – રાંદેરિયા મધુકર
૧૯૬૭	અનંત કળા – દવે હિંમતલાલ ‘સ્વામી આનંદ’
૧૯૬૭	સાંસારિક – પાઠક સરોજ
૧૯૬૭	સૂડી સોપારી – પારેખ મધુસૂદન
૧૯૬૭	આજની લાત – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૬૮	જીવનઘડતર – ઉદેશી ચાંપશી
૧૯૬૮	નવલાં દરશન અને બીજા લેખો – દવે હિંમતલાલ ‘સ્વામી આનંદ’
૧૯૬૮	ચિદંબરા – લુહાર ત્રિભુવનદાસ ‘સુંદરમ્‌’
૧૯૬૮	ચાલો સજોડે પ્રવાસ કરીએ – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૬૯	સબરસ – ગાંધી રંભાબેન
૧૯૬૯	વ્યક્તિઘડતર – વાલેસ કાર્લોસ ‘ફાધર વાલેસ’
૧૯૭૦	જીવનમાંગલ્ય – ઉદેશી ચાંપશી
૧૯૭૦	જીવનવિચારણા – જોશી ગૌરીશંકર, ‘ધૂમકેતુ’
૧૯૭૦	પરપોટા – ભટ્ટ ઈશ્વરચન્દ્ર
૧૯૭૦	દૂરના એ સૂર – મહેતા દિગીશ
૧૯૭૦	સુમન સંચય – કોટડિયા કપિલભાઈ
	૧૯૭૧-- ૧૯૮૦
૧૯૭૧	ઈદમ્‌ સર્વમ્‌ – જોષી સુરેશ
૧૯૭૧	અવળી ગંગા – મહેતા ગગનવિહારી
૧૯૭૧	ગાંધીજી અને નવી પેઢી – વાલેસ કાર્લોસ ‘ફાધર વાલેસ’
૧૯૭૨	હથેળીનું આકાશ – પંડ્યા વિષ્ણુ
૧૯૭૨	વિનોદ ભટ્ટના પ્રેમપત્રો – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૭૩	જીવનઝંઝા – ઉદેશી ચાંપશી
૧૯૭૪	ઈદમ્‌ ચતુર્થમ – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૭૫	અહો બત કિમ્‌ આશ્ચર્યમ્‌ – જોષી સુરેશ
૧૯૭૫	શિયાળાની સવારનો તડકો – ડગલી વાડીલાલ
૧૯૭૫	મારી બારીએથી : ભા. ૧, ૨ – દલાલ સુરેશ
૧૯૭૫	અલપઝલપ – દવે રામપ્રસાદ
૧૯૭૫	અર્વાચીના – પાઠક સરોજ
૧૯૭૬	જ્યોતીન્દ્રતરંગ – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૭૬, ૧૯૭૮	અંતરનાં ઝરણાં : ભા ૧ થી ૫ – વસાણી વત્સલ
૧૯૭૬, ૭૮, ૮૪	માનવીનાં મન : ભાગ ૧, ૨, ૩ – ગોકાણી પુષ્કર
૧૯૭૭	ઈશુભાગવત – દવે હિંમતલાલ ‘સ્વામી આનંદ’
૧૯૭૭	ધરતીની આરતી – દવે હિંમતલાલ ‘સ્વામી આનંદ’
૧૯૭૭	શાહમૃગ અને દેવહુમા – પંડ્યા વિષ્ણુ
૧૯૭૭	મરક મરક – બોરીસાગર રતિલાલ
૧૯૭૭	કાર્ડિયોગ્રામ – શાહ ગુણવંત
૧૯૭૭	શાહમૃગ અને દેવહુમા – પંડ્યા વિષ્ણુ
૧૯૭૭-૮૩	અમૃતનું આચમન : ૧-૫ – કાલાણી કાન્તિલાલ
૧૯૭૮	ઢળતા મિનારા – બાબી ઈમામુદીનખાન ‘રુસ્વા મઝલૂમી’
૧૯૭૮	પંચગવ્ય – મજમુદાર પ્રીતમલાલ
૧૯૭૮	રણ તો લીલાંછમ – શાહ ગુણવંત
૧૯૭૮	શિવસંકલ્પ – જોશી ઉમાશંકર
૧૯૭૮	સાવ એકલો દરિયો – દલાલ સુરેશ
૧૯૭૮-૮૬	ઘરે બાહિરે : ભા. ૧ થી ૫ – વડોદરિયા ભૂપતભાઈ
૧૯૭૯	રમણભ્રમણ – પાઠક રમણલાલ ‘વાચસ્પતિ’
૧૯૭૯	વિનોદની નજરે – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૭૯	વગડાને તરસ ટહુકાની – શાહ ગુણવંત
૧૯૮૦	નીરવ સંવાદ – દવે હરીન્દ્ર
૧૯૮૦	વિદિશા – પટેલ ભોળાભાઈ
૧૯૮૦	માનવ થાઉં તો ઘણું – પંડિત બહાદુરશાહ
૧૯૮૦	શબ્દાતીત – શર્મા ભગવતીકુમાર
૧૯૮૦	કેન્દ્ર અને પરિઘ – શુક્લ યશવંત
૧૯૮૦	નંદ સામવેદી – શેઠ ચંદ્રકાન્ત
૧૯૮૦	આંસુ અનરાધાર – પાઠક રમણ
	૧૯૮૧- ૧૯૯૦
૧૯૮૧	શબ્દના લૅન્ડસ્કેપ – જાની જ્યોતિષ
૧૯૮૧	સમી સાંજના શમિયાણામાં – દલાલ સુરેશ
૧૯૮૧	એક ઘર જોયાનું યાદ – દેસાઈ કેશુભાઈ
૧૯૮૧	ફૂલ કહે : તમે સ્પર્શ્યા ને હું ખીલ્યું – દેસાઈ દોલતભાઈ
૧૯૮૧	પૂર્વોત્તર – પટેલ ભોળાભાઈ
૧૯૮૧	પગરવ – પંડ્યા લક્ષ્મીનારાયણ
૧૯૮૧	પિકનિક – બક્ષી ચંદ્રકાન્ત
૧૯૮૧	નામરૂપ – બ્રહ્મભટ્ટ અનિરુદ્ધ
૧૯૮૧	અને હવે ઇતિહાસ – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૮૧	વિચારોના વૃંદાવનમાં – શાહ ગુણવંત
૧૯૮૧	ખોબો ભરીને ઉજાસ – અધ્વર્યુ પન્ના
૧૯૮૧	વેરાતું સ્વપ્ન, ઘૂંટાતું સત્ય – દવે હરીન્દ્ર
૧૯૮૧, ૮૨	ચલ મન વાટે ઘાટે : ભા. ૧ થી ૫ – બ્રહ્મભટ્ટ અનિરુદ્ધ
૧૯૮૨	ક્ષણને વિસામે – તાઈ અબ્બાસઅલી
૧૯૮૨	અડખેપડખે – દરજી પ્રવીણ
૧૯૮૨	ભૂરા આકાશની આશા – દલાલ સુરેશ
૧૯૮૨	રિફલેક્શન્સ [મ.] – દાવર ફિરોઝ (અંગ્રેજી ગુજરાતી લેખો)
૧૯૮૨	પાંખ વિનાનાં પંખેરું – દેસાઈ કેશુભાઈ
૧૯૮૨	વિનોદાયન – પારેખ મધુસૂદન
૧૯૮૨	એકાંતની અટારીએથી – ભટ્ટ કાન્તિ
૧૯૮૨	આંખ આડા કાન – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૮૨	રણજિતરામ ગદ્યસંચય : ૧, ૨ [મ.; પરિષદ પ્રકાશન] – મહેતા રણજિતરામ
૧૯૮૨	જીવનસંધ્યાનું સ્વાગત – ભટ્ટ મીરા
૧૯૮૩	કોર્ટ ફી ટિકિટના પેટ પરની સુકાઈ ગયેલી ચીકાસ – જોશી હરકિશન
૧૯૮૩	વૈકુંઠ નથી જાવું – ત્રિપાઠી બકુલ
૧૯૮૩	પરબનાં પાણી – પોપટ અજિત
૧૯૮૩	ગ્રંથની ગરબડ – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૮૩	મૌનની અટારી – ધોળકિયા હરેશ
૧૯૮૩	આનંદલોક – બોરીસાગર રતિલાલ
૧૯૮૪	ઓળખ આપણી પોતાની – ગોકાણી પુષ્કર
૧૯૮૪	લીલાં પર્ણ – દરજી પ્રવીણ
૧૯૮૪	મોજાંને ચીંધવાં સહેલાં નથી – દલાલ સુરેશ
૧૯૮૪	વાતાયન – બક્ષી ચંદ્રકાન્ત
૧૯૮૪	વડોદરા, આ વડોદરા – બૂચ હસિત
૧૯૮૪	નરો વા કુંજરો વા – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૮૪	લીલાં પર્ણ – દરજી પ્રવીણ
૧૯૮૪	માનવીનાં મન : ભા. ૩ – ગોકાણી પુષ્કર
૧૯૮૪	ઇતિ મે મતિ – જોષી સુરેશ
૧૯૮૪-૮૯	ઝબકાર : કિરણ : ભા. ૧ થી ૪ – પંડ્યા રજનીકુમાર
૧૯૮૫	પળપળનાં પ્રતિબિંબ – ઓઝા મફત
૧૯૮૫	તમને કેટલાં થયાં? ૬૦, ૭૦, ૮૦? – ગાંધી રંભાબેન
૧૯૮૫	દ્રોણાચાર્યનું સિંહાસન – ત્રિપાઠી બકુલ
૧૯૮૫	અવળે ખૂણેથી [મ.] – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૮૫	નવરાં બેઠાં [મ]. – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૮૫	અરણ્યોમાં આકાશ ઢોળાય છે – પટેલ મણિલાલ હ.
૧૯૮૫	ક્લોઝઅપ – બક્ષી ચંદ્રકાન્ત
૧૯૮૫	અમદાવાદ એટલે અમદાવાદ – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૮૫	શેખાદમ ગ્રેટાદમ – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૮૫	કેલિડોસ્કોપ : ભા. ૧, ૨ – માંકડ મોહમ્મદ
૧૯૮૫	મનનાં મેઘધનુષ – શાહ ગુણવંત
૧૯૮૫	લોકજીવનના પ્રહરી – કોઠારી હરીશ
૧૯૮૫	કાંચનજંઘા – પટેલ ભોળાભાઈ
૧૯૮૫	યૌવનને સાદ – ભટ્ટ મીરા
૧૯૮૫	ગુફતેગો : યુવાનો અને વ્યક્તિત્વ – મહેતા ચંદ્રકાન્ત ‘શશિન્‌’
૧૯૮૫	સ્પીડબ્રેકર – બક્ષી ચંદ્રકાન્ત
૧૯૮૫	મારા ઘરને ઉંબરો નથી – શેઠ ઉષા
૧૯૮૫	આલ્બમનાં પાનાં – ઠાકર ભૂપતરાય ‘ઉપાસક’
૧૯૮૫ આસપાસ	વિદ્યાવિનાશને માર્ગે – જોષી સુરેશ ( પુસ્તકની પહેલી આવૃત્તિમાં પણ પ્રકાશનવર્ષની નોંધ નથી. લેખોનાં પ્રકાશન-વર્ષોને આધારે ૧૯૮૫ આસપાસ.)
૧૯૮૬	એક મિનિટ – ઠાકર લાભશંકર
૧૯૮૭	ઇતિ મે મતિ – જોષી સુરેશ
૧૯૮૭	ગોવિન્દે માંડી ગોઠડી – ત્રિપાઠી બકુલ
૧૯૮૭	આશ્ચર્યવત્‌ – ત્રિવેદી વિષ્ણુપ્રસાદ
૧૯૮૭	શબ્દ ભીતર સુધી – દવે હરીન્દ્ર
૧૯૮૭	અમને તડકો આપો – દલાલ સુરેશ
૧૯૮૭	ચૌરંઘીને ચોતરેથી – જોશી શિવકુમાર
૧૯૮૭	રમ્યાણિ વીક્ષ્ય – જોષી સુરેશ
૧૯૮૭	પ્રથમપુરુષ એકવચન – જોષી સુરેશ
૧૯૮૭	અનુભૂતિની ઓળખ – ઠાકર ભૂપતરાય ‘ઉપાસક’
૧૯૮૮	સ્ટેચ્યૂ – જોશી અનિલ
૧૯૮૮	પવનની વ્યાસપીઠ – જોશી અનિલ
૧૯૮૮	તરુરાગ – પાઠક જયંત
૧૯૮૮	દુષ્કાળનાં ગુલમહોર – દવે ભૂપેન્દ્ર
૧૯૮૮	કોઈ સાદ પાડે છે – પટેલ મણિલાલ હરિદાસ
૧૯૮૮	પ્રતિકાર – પાઠક રમણ
૧૯૮૮	બત્રીસે કોઠે દીવા – શાહ ગુણવંત
૧૯૮૮	ભીની માટીની મહેંક – સોલંકી કિશોરસિંહ
૧૯૮૯	દેવોની ઘાટી – પટેલ ભોળાભાઈ
૧૯૮૯	ટચલી આંગળીએ ગોવર્ધન : ભા. ૧, ૨ – જોષી દિનકર
૧૯૮૯	ક્ષણ તત્ક્ષણ – ઠાકર લાભશંકર
૧૯૮૯	સાદ-પ્રતિસાદ – દેસાઈ જિતેન્દ્ર
૧૯૮૯	શબ્દનાં સગપણ – બ્રહ્મભટ્ટ ભગીરથ
૧૯૮૯	ઘરથી દૂરનાં ઘર – સેનગુપ્તા પ્રીતિ
૧૯૮૯	લોક સંસ્કૃતિનાં લાડકવાયાં – ઠાકર ભૂપતરાય ‘ઉપાસક’
૧૯૮૯	મારે માણસને મળવું છે – ઠાકર ભૂપતરાય ‘ઉપાસક’
૧૯૮૯	ઘર આંગણનાં પક્ષીઓ – દવે યજ્ઞેશ
૧૯૯૦	બિસતંતુ – શર્મા ભગવતીકુમાર
૧૯૯૦	હેત અને હળવાશ – શેઠ ચંદ્રકાન્ત
૧૯૯૦	ઘાસનાં ફૂલ – દરજી પ્રવીણ
૧૯૯૦	પદ્‌ચિહ્નો પર પાછા ફરતાં – પંડ્યા વિષ્ણુ
૧૯૯૦	મન સાથે મૈત્રી – ત્રિપાઠી બકુલ
	૧૯૯૧-- ૨૦૦૦
૧૯૯૧	મૃત્યુની પાનખરમાં વસંત – ચતુર્વેદી ઉષા
૧૯૯૨	પોતપોતાનો વરસાદ – અંતાણી વીનેશ
૧૯૯૨	દેવનાં દીધેલ – દેસાઈ મનોજ્ઞા
૧૯૯૨	શાલભંજિકા – પટેલ ભોળાભાઈ
૧૯૯૨	બોલે ઝીણા મોર – પટેલ ભોળાભાઈ
૧૯૯૨	વ્યતીતની વાટે – મેકવાન જોસેફ
૧૯૯૨	જીવન જીવતાં – વાલેસ કાર્લોસ ‘ફાધર વાલેસ’
૧૯૯૨	પશ્યતિ – જોષી સુરેશ
૧૯૯૨	હિંડોળો ઝાકમઝોર – ત્રિપાઠી બકુલ
૧૯૯૩	સૂરજ ઊગ્યો કેવડિયાની ફણશે – ઠાકર લાભશંકર
૧૯૯૩	મનના આંગણામાં – દવે મીના
૧૯૯૩	કલ્પવૃક્ષની છાયામાં – ધોળકિયા હરેશ
૧૯૯૩	માટીવટો – પટેલ મણિલાલ હરિદાસ
૧૯૯૩	અક્ષરને અજવાળે – પટેલ મણિલાલ હરિદાસ
૧૯૯૩	આનંદની ઉજાણી – પટેલ વિનુભાઈ
૧૯૯૩	ઢાઈ અક્ષર પ્રેમકા – શાહ ગુણવંત
૧૯૯૪	પૃથ્વીતીર્થ – અડાલજા વર્ષા
૧૯૯૪	તરંગોની ભીતરમાં – ત્રિવેદી ચંદ્રહાસ
૧૯૯૪	આકાશને પેલે પાર – ધોળકિયા હરેશ
૧૯૯૪	ઘર કુટુંબ અને ડિઝાઈન – બારાડી મન્વીતા
૧૯૯૪	બાલ વંદના – બોરીસાગર રતિલાલ
૧૯૯૪	પ્રફુલ્લતાની સાધના – વાલેસ કાર્લોસ ‘ફાધર વાલેસ’
૧૯૯૪	સંભવામિ યુગે યુગે – શાહ ગુણવંત
૧૯૯૪	શેક્‌સ્પિયરનું શ્રાદ્ધ – ત્રિપાઠી બકુલ
૧૯૯૪	હોંકારો આપો તો કહું – પારેખ રમેશ
૧૯૯૪	સખી મોરા – ભટ્ટ ચંદ્રિકા ર.
૧૯૯૪*	નિસબત – ઠાકર લાભશંકર
૧૯૯૫	શ્વેત મેઘધનુષ્ય – ચતુર્વેદી ઉષા
૧૯૯૫	રોજ વાંસળી વગાડો – વાલેસ કાર્લોસ ‘ફાધર વાલેસ’
૧૯૯૫	હૃદયસરસાં – શર્મા ભગવતીકુમાર
૧૯૯૬	મનનિકા – જોષી અરુણ
૧૯૯૬	પંચમ – દરજી પ્રવીણ
૧૯૯૬	એક રાત નિભાવી લેવી છે – દલાલ સુરેશ
૧૯૯૬	સડસડાટ – દેસાઈ જિતેન્દ્ર
૧૯૯૬	ચૈતર ચમકે ચાંદની – પટેલ ભોળાભાઈ
૧૯૯૬	શમણે સિંધુ નીર – રેલવાણી જયન્ત
૧૯૯૬	એકાન્તના આકાશમાં – શાહ ગુણવંત
૧૯૯૭	ગાતાં ઝરણાં – દરજી પ્રવીણ
૧૯૯૭	વૃક્ષાલોક – પટેલ મણિલાલ હરિદાસ
૧૯૯૭	? કવિતા સાથે સંવાદ – શ્રેસ મરિયા ‘મરિયાશ્રેસ મિત્સ્કા’
૧૯૯૭	પાંખમાં પાદર – સોલંકી કિશોરસિંહ
૧૯૯૮	વિચાર વાણી અને વર્તન – ખટાઉ લક્ષ્મીદાસ
૧૯૯૮	અરૂપ સાગરે રૂપરતન – દવે યજ્ઞેશ
૧૯૯૮	ક્ષણોને પાંદડે ઝાકળ – રાણે ભારતી
૧૯૯૯	માનસી હે પ્રિય! – દવે રમેશ ર.
૧૯૯૯	દીઠે અડસઠ જાત્રા – ધોળકિયા દર્શના
૧૯૯૯	બે કિનારા – નાંઢા વલ્લભદાસ
૧૯૯૯	સંકેત– પંડ્યા કૌશિકરાય
૧૯૯૯	સુગંધની પરબ – લખલાણી પ્રીતમ
૧૯૯૯	ચણભણ – વછરાજાની ભદ્રાયુ
૧૯૯૯	અવસર ચૂક્યા મેહુલા – વોરા ધૈર્યબાળા
૧૯૯૯	ક્ષણોના ઝબકારમાં – સાવલા માવજી
૨૦૦૦	આસોમાં ઊઘડતો અષાઢ – દવે યજ્ઞેશ
૨૦૦૦	ભૂંસાતાં ગ્રામચિત્રો – પટેલ મણિલાલ હરિદાસ
૨૦૦૦	અડધો સૂરજ સૂકો, અડધો લીલો – પટેલ રામચંદ્ર ‘સુક્રિત’
૨૦૦૦	છલોછલ – રાણે ભારતી
૨૦૦૦	વિવિદિષા – વઘાશિયા જીવરાજ
૨૦૦૦	નીરખને ગગનમાં – શાહ ગુણવંત