કૃતિકોશ/નિબંધ

From Ekatra Wiki
Jump to navigation Jump to search
The printable version is no longer supported and may have rendering errors. Please update your browser bookmarks and please use the default browser print function instead.


૮. નિબંધ



‘નિબંધ’ આપણે ત્યાં ઘણા મોટા ફલક પર ફેલાઈ ગયેલું સ્વરૂપ છે – એથી એ પ્રકારના કૃતિસમૂહને કાળજીથી – નિશ્ચિત આયોજનથી – વર્ગીકૃત કરી રજૂ કરવાનો થયો છે. પણ, પસંદગી મોકળાશવાળી રાખી છે, વિગત-જાળવણી માટે.
૧૯મી સદીના ‘નિબંધ’ બે પ્રકારના છે : લાંબા, એક વિષયકેન્દ્રી સર્વાશ્લેષી સળંગ નિબંધ – જેમકે ‘ભૂતનિબંધ’, ‘જ્ઞાતિનિબંધ’ (એને ખરેખર તો પ્રબંધ (treatise) કહેવા જોઈએ); બીજાં એકવિચારલક્ષી, મુખ્યત્વે સુધારાકેન્દ્રી, ટૂંકા લેખ (article) પ્રકારના નિબંધો. (એથી એનાં શીર્ષકો મહદંશે ‘– વિશે’ (‘on_’) પદ્ધતિનાં (‘વિપત્તિ વિશે નિબંધ’) રહ્યાં છે. એવાં વૈચારિક લખાણો ‘–માળા’ નામે પણ ગ્રંથસ્થ થયેલાં છે (‘નિબંધમાળા’/‘ધર્મમાળા’ વ.). એ બધાં જ લગભગ જાળવ્યાં છે.
એ પછીનો વિચારકેન્દ્રી, વિચારવિહારલક્ષી નર્મ-મર્મલક્ષી (હાસ્યકેન્દ્રી) નિબંધોનો તબક્કો છે. ને પછી સંવેદનકેન્દ્રી લલિત નિબંધો. એમાં સંસ્મરણ નિબંધો ને પ્રવાસ સંવેદન-નિબંધોનું પ્રમાણ વિશેષ છે. મુખર હાસ્યલેખો સિવાયના, અંગત તરફ વળતા રહેલા હાસ્ય‘નિબંધો’માંથી કેટલાક મહત્ત્વના અહીં ‘નિબંધ’માં પણ સમાવ્યા છે ને ‘હાસ્યસાહિત્ય’માં પણ એ ફરી મૂક્યા છે. એ જ રીતે પ્રવાસ‘સંવેદન’કેન્દ્રી કેટલાક પ્રવાસનિબંધો અહીં પણ છે, ‘પ્રવાસ’માં પણ એ ફરી મૂક્યા છે.
લલિતનિબંધ અને લલિતેતર નિબંધનું વિભાવન સ્પષ્ટ થયું એ પછીનાં – ૨૦મી સદીના આરંભકાળ પછીનાં ‘નિબંધ’ પુસ્તકોમાં લલિતને (તેમજ શૈલીવિશિષ્ટ અને વ્યક્તિત્વવિશિષ્ટ વિચાર-નિબંધોને) જ અહીં સમાવવાનું વલણ વિશેષ રાખ્યું છે. વર્તમાનપત્રાશ્રયી લેખો, વ્યવહારુ, રૂઢ, વિચારલક્ષી લખાણો, લેખો-ના સંચયોમાંથી, કેટલુંક સાચવીરાખવાયોગ્ય ‘અન્યઃવ્યાપક’ વિભાગમાં મૂક્યું છે તો કોઈપણ વિચારવિશેષ કે સંવેદનવિશેષ કે શૈલીવિશેષના સદંતર અભાવવાળો થોડોક લેખન-જથ્થો બહાર રાખ્યો છે; જોકે પસંદગી મોકળાશવાળી, બહુ-સમાવેશી રાખી છે.


૧૮૫૦ પૂર્વે
૧૮૪૮/૧૮૫૦? ભૂતનિબંધ – કવિ દલપતરામ ( ‘આદિમુદ્રિત૦’ મુજબ ૧૮૪૮)
૧૮૫૧ - ૧૮૬૦
૧૮૫૧ જ્ઞાતિનિબંધ – કવિ દલપતરામ
૧૮૫૨ પુનર્વિવાહપ્રબંધ – કવિ દલપતરામ
૧૮૫૫ મુંબઈમાં દેશીઓની કેળવણી – શેઠ કેખુશરો
૧૮૫૬ બુદ્ધિપ્રકાશ નિબંધ – કરાકા ડોસાભાઈ ફરામજી
૧૮૫૮ શહેર સુધરાઈનો નિબંધ – કવિ દલપતરામ
૧૮૬૦ સંસાર-સુખ – કરસનદાસ મૂળજી
૧૮૬૧ - ૧૮૭૦
૧૮૬૧ સોની વિષે નિબંધ – જોષી સાંકળલાલ આશારામ
૧૮૬૩ વિપત્તિ વિશે નિબંધ – ત્રિપાઠી મનઃસુખરામ
૧૮૬૫ નર્મગદ્ય – દવે નર્મદાશંકર ‘નર્મદ’
૧૮૬૭ કુલ વિશે નિબંધ – દવે રણછોડભાઈ ઉદયરામ
૧૮૭૦ સૂતકનિર્ણય – કિકાણી મણિશંકર
૧૮૭૦ અસ્તોદય અને નળદમયંતી – ત્રિપાઠી મનઃસુખરામ
૧૮૭૦ નિબંધમાળા – કરસનદાસ મૂળજી
૧૮૭૧ - ૧૮૮૦
૧૮૭૧ ધર્મમાળા – કિકાણી મણિશંકર
૧૮૭૪ નર્મગદ્ય(શાલેય, સરકારી) – દવે નર્મદાશંકર ‘નર્મદ’
૧૮૮૧ - ૧૮૯૦
૧૮૮૧ ચૂંટી કહાડેલાં લખાણો – બંગાળી સોરાબજી
૧૮૮૨ નૂરે હિદાયત – હાજી ગુલામઅલી
૧૮૮૫ આસપાસ  નિબંધ કરમાળા – નાનજીઆણી કરમઅલી
૧૮૮૭ કુટુંબમિત્ર – કરસનદાસ મૂળજી
૧૮૯૧ - ૧૯૦૦
૧૮૯૨ સ્ત્રીઓની ખરી યોગ્યતા – પટેલ ઝવેરભાઈ ઉ.
૧૮૯૩ બાળવિલાસ – દ્વિવેદી મણિલાલ નભુભાઈ
૧૯૦૧ - ૧૯૧૦
૧૯૦૩ હૃદયપરીક્ષણ – એક ગ્રેજ્યુએટ
૧૯૧૧- ૧૯૨૦
૧૯૧૨ જૂનું નર્મગદ્ય (૧૮૬૫નું પુ. મુ.) – દવે નર્મદાશંકર ‘નર્મદ’
૧૯૧૫ હાસ્યમંદિર – નીલકંઠ રમણભાઈ (+ વિદ્યાગૌરી નીલકંઠ)
૧૯૧૭ નવજીવન – પાદરાકર મણિલાલ
૧૯૧૮ સ્વદેશ – ત્રિપાઠી ધનશંકર
૧૯૨૦ હું, સરલા અને મિત્રમંડળ – મહેતા ધનસુખલાલ
૧૯૨૦ આસપાસ  સખીના પત્રો – દેસાઈ હરિલાલ ( કાલ્પનિક પત્રોરૂપે નિબંધો)
૧૯૨૧-- ૧૯૩૦
૧૯૨૨ ઈશુનું બલિદાન – દવે હિંમતલાલ ‘સ્વામી આનંદ’
૧૯૨૩ રણજિતરામના નિબંધો [મ.] – મહેતા રણજિતરામ
૧૯૨૫ ઓતરાતી દીવાલો [પંખી, જંતુ, છોડ, વેલ, આકાશ] – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૨૫ જિંદગી – લાકડાવાળા યુસુફઅલી હસનઅલી
૧૯૨૭ થોડાંક છૂટ્ટાં ફૂલ – દૂરકાળ જયેન્દ્રરાય
૧૯૨૭ પ્રભાતના રંગો – વૈદ્ય વિજયરાય
૧૯૨૮ સાહિત્યવિનોદ – ત્રિવેદી અતિસુખશંકર
૧૯૨૮ રસદ્વાર – નીલકંઠ વિનોદિની
૧૯૨૯ ફૂલગૂંથણી – ચુડગર સાંકળચંદ
૧૯૨૯ જીવનશોધન – મશરૂવાળા કિશોરલાલ ઘ.
૧૯૩૧ - ૧૯૪૦
૧૯૩૧ સ્વૈરવિહાર : ભા. ૧ – પાઠક રામનારાયણ વિ.
૧૯૩૧ આકાશનાં પુષ્પો – મહેતા ગગનવિહારી
૧૯૩૧ વિનોદવિહાર – મહેતા ધનસુખલાલ
૧૯૩૨ રંગતરંગ : ભા. ૧ – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૩૨, ૧૯૩૯ પથિકનાં પુષ્પો – પુરાણી અંબાલાલ
૧૯૩૩ મારી નોંધપોથી – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૩૩ વિવર્તલીલા – દિવટિયા નરસિંહરાવ
૧૯૩૪ રજકણ – જોશી ગૌરીશંકર, ‘ધૂમકેતુ’
૧૯૩૪ પ્રવાસવિનોદ – ત્રિવેદી અતિસુખશંકર
૧૯૩૪ લોકમાતા [નદીઓ] – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૩૪ જીવતા તહેવારો – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૩૫, ૩૯ કુતૂહલ : ૧, ૨ – શાહ પદ્મકાન્ત
૧૯૩૬ જલબિંદુ – જોશી ગૌરીશંકર, ‘ધૂમકેતુ’
૧૯૩૬ તરંગલીલા – દિવટિયા નરસિંહરાવ
૧૯૩૬ જીવનનો આનંદ – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૩૭ સ્વૈરવિહાર : ભા. ૨ – પાઠક રામનારાયણ વિ.
૧૯૩૭ જીવનસંસ્કૃતિ – શાહ જેઠાલાલ ‘ઊર્મિલ’
૧૯૩૭ જીવનભારતી – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૩૮ નાજુક સવારી – વૈદ્ય વિજયરાય
૧૯૩૯ જીવનસંસ્કૃતિ – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૪૦ રશ્મિકલાપ : ભા. ૧ – દીવાનજી પ્રહ્‌લાદ
૧૯૪૧- ૧૯૫૦
૧૯૪૧ આત્મવિનોદ – ત્રિવેદી અતિસુખશંકર
૧૯૪૧-૪૬ રંગતરંગ : ભા. ૨ થી ૬ – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૪૨ તરંગ – દવે મોહનલાલ પાર્વતીશંકર
૧૯૪૨ આરસીની ભીતરમાં – નીલકંઠ વિનોદિની
૧૯૪૨ અહિંસા વિવેચન – મશરૂવાળા કિશોરલાલ ઘ.
૧૯૪૩ મધુપરાગ – શાહ રતિલાલ
૧૯૪૩ સૂરત : ભા. ૧, ૨ – પાઠક મંગેશ રાવ
૧૯૪૪ સંસ્કાર – દવે મોહનલાલ પાર્વતીશંકર
૧૯૪૪ મસ્ત ફકીરનાં હાસ્યરત્નો – ભટ્ટ હરિપ્રસાદ ‘મસ્ત ફકીર’
૧૯૪૫ હાસ્યતરંગ – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૪૫ ઠંડે પહોરે – ભટ્ટ મુનિકુમાર
૧૯૪૫ ઊડતાં પાન – વૈદ્ય વિજયરાય
૧૯૪૫ આપની સેવામાં – મહેતા જિતુભાઈ પ્ર.
૧૯૪૬ પાનનાં બીડાં – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૪૭ અલ્પાત્માનું આત્મપુરાણ – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૪૭ વિભૂતિ – બક્ષી વિષ્ણુપ્રસાદ
૧૯૪૭ વાતાયન – જોશી ગૌરીશંકર, ‘ધૂમકેતુ’
૧૯૪૭ કાગડાની નજરે [કટાક્ષ નિબંધો] – મશરૂવાળા કિશોરલાલ ઘ.
૧૯૪૮ શહેરની શેરી – દલાલ જયંતી
૧૯૪૮ સમૂળી ક્રાંતિ – મશરૂવાળા કિશોરલાલ ઘ.
૧૯૪૮ સંસાર અને ધર્મ – મશરૂવાળા કિશોરલાલ ઘ.
૧૯૪૯ પાનસોપારી – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૪૯ કળીઓ અને કુસુમો – માણેક કરસનદાસ
૧૯૫૦ મેઘબિંદુ – જોશી ગૌરીશંકર, ‘ધૂમકેતુ’
૧૯૫૧- ૧૯૬૦
૧૯૫૧ ગોષ્ઠિ – જોશી ઉમાશંકર
૧૯૫૧ પદ્મરેણુ – જોશી ગૌરીશંકર, ‘ધૂમકેતુ’
૧૯૫૧ ગાંધીજી અને સામ્યવાદ – મશરૂવાળા કિશોરલાલ ઘ.
૧૯૫૨ રેતીની રોટલી – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૫૩ અમાસના તારા – ચાવડા કિશનસિંહ
૧૯૫૩ ફિલસૂફિયાણી – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૫૩ રખડવાનો આનંદ – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૫૪ લોકસાગરને તીરે તીરે – પટેલ ઈશ્વરભાઈ ‘ઈશ્વર પેટલીકર’
૧૯૫૪ સરી જતી કલમ – મહેતા યશોધર
૧૯૫૫ સચરાચર – ત્રિપાઠી બકુલ
૧૯૫૬ નજર : લાંબી અને ટૂંકી – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૫૬ સમિત્પાણિ – પુરાણી અંબાલાલ
૧૯૫૬ સ્વભાવ દર્શન – પંડિત હર્ષિદા
૧૯૫૬ જીવનલીલા [નદી-સરોવરો, +‘લોકમાતા’] – કાલેલકર દત્તાત્રેય ‘કાકાસાહેબ’
૧૯૫૬ યશોધારા – મહેતા યશોધર
૧૯૫૭ ત્રીજું સુખ – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૫૯ તીર અને તુક્કા – ગાંધી રંભાબેન
૧૯૫૯ ઉઘાડી બારી – જોશી ઉમાશંકર
૧૯૫૯ ચાલો સજોડે સુખી થઈએ – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૫૯ ચોપાટીના બાંકડેથી – મડિયા ચુનીલાલ
૧૯૫૯ શિવસદનનું સ્નેહકારણ – મહેતા યશોધર
૧૯૬૦ રોગ, યોગ અને પ્રયોગ – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૬૦ કુદરતની કેડીએ : ભા. ૧, ૨ – દેસાઈ પ્રદ્યુમ્ન
૧૯૬૦ અમે અને તમે – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૬૦ સદાચાર – વાલેસ કાર્લોસ ‘ફાધર વાલેસ’
૧૯૬૧-- ૧૯૭૦
૧૯૬૧ સાથે બેસીને વાંચીએ – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૬૨ જિપ્સીની આંખે – ચાવડા કિશનસિંહ
૧૯૬૨ પહેલું સુખ તે મૂંગી નાર – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૬૩ સંસારસાગરને તીરેથી – ગાંધી રંભાબેન
૧૯૬૩ હળવું ગાંભીર્ય – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૬૩ ઈદમ્‌ તૃતીયમ – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૬૩ અમારે ખાંચે – શાહ ધીરજલાલ ધનજીભાઈ
૧૯૬૩ જિંદગીનું ભાથું – વ્યાસ શંકરલાલ
૧૯૬૪ પરિતોષ – બૂચ જ્યોત્સ્ના
૧૯૬૪ માનવતાની સાધના – મજમુદોર પરીક્ષિતલાલ
૧૯૬૪ સ્મરણભક્તિ – મહેતા ધ્રુવકુમાર
૧૯૬૪ શકુંતલા, ગોરખ અને મચ્છિન્દ્ર – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૬૫ જનાન્તિકે – જોષી સુરેશ
૧૯૬૫ જ્યાં જ્યાં પડે નજર મારી – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૬૫ ફિલસૂફને પૂછો – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૬૫ દરિયાવની મીઠી લહર – વૈદ્ય વિજયરાય
૧૯૬૫ તરુણાશ્રમ – વાલેસ કાર્લોસ ‘ફાધર વાલેસ’
૧૯૬૬ પ્રભાતનાં પુષ્પો – કોટક વજુ
૧૯૬૬ સોમવારની સવારે – ત્રિપાઠી બકુલ
૧૯૬૬ સન્નારીઓ અને સજ્જનો – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૬૬ મનોયાત્રા – રાંદેરિયા મધુકર
૧૯૬૭ અનંત કળા – દવે હિંમતલાલ ‘સ્વામી આનંદ’
૧૯૬૭ સાંસારિક – પાઠક સરોજ
૧૯૬૭ સૂડી સોપારી – પારેખ મધુસૂદન
૧૯૬૭ આજની લાત – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૬૮ જીવનઘડતર – ઉદેશી ચાંપશી
૧૯૬૮ નવલાં દરશન અને બીજા લેખો – દવે હિંમતલાલ ‘સ્વામી આનંદ’
૧૯૬૮ ચિદંબરા – લુહાર ત્રિભુવનદાસ ‘સુંદરમ્‌’
૧૯૬૮ ચાલો સજોડે પ્રવાસ કરીએ – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૬૯ સબરસ – ગાંધી રંભાબેન
૧૯૬૯ વ્યક્તિઘડતર – વાલેસ કાર્લોસ ‘ફાધર વાલેસ’
૧૯૭૦ જીવનમાંગલ્ય – ઉદેશી ચાંપશી
૧૯૭૦ જીવનવિચારણા – જોશી ગૌરીશંકર, ‘ધૂમકેતુ’
૧૯૭૦ પરપોટા – ભટ્ટ ઈશ્વરચન્દ્ર
૧૯૭૦ દૂરના એ સૂર – મહેતા દિગીશ
૧૯૭૦ સુમન સંચય – કોટડિયા કપિલભાઈ
૧૯૭૧-- ૧૯૮૦
૧૯૭૧ ઈદમ્‌ સર્વમ્‌ – જોષી સુરેશ
૧૯૭૧ અવળી ગંગા – મહેતા ગગનવિહારી
૧૯૭૧ ગાંધીજી અને નવી પેઢી – વાલેસ કાર્લોસ ‘ફાધર વાલેસ’
૧૯૭૨ હથેળીનું આકાશ – પંડ્યા વિષ્ણુ
૧૯૭૨ વિનોદ ભટ્ટના પ્રેમપત્રો – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૭૩ જીવનઝંઝા – ઉદેશી ચાંપશી
૧૯૭૪ ઈદમ્‌ ચતુર્થમ – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૭૫ અહો બત કિમ્‌ આશ્ચર્યમ્‌ – જોષી સુરેશ
૧૯૭૫ શિયાળાની સવારનો તડકો – ડગલી વાડીલાલ
૧૯૭૫ મારી બારીએથી : ભા. ૧, ૨ – દલાલ સુરેશ
૧૯૭૫ અલપઝલપ – દવે રામપ્રસાદ
૧૯૭૫ અર્વાચીના – પાઠક સરોજ
૧૯૭૬ જ્યોતીન્દ્રતરંગ – દવે જ્યોતીન્દ્ર
૧૯૭૬, ૧૯૭૮ અંતરનાં ઝરણાં : ભા ૧ થી ૫ – વસાણી વત્સલ
૧૯૭૬, ૭૮, ૮૪ માનવીનાં મન : ભાગ ૧, ૨, ૩ – ગોકાણી પુષ્કર
૧૯૭૭ ઈશુભાગવત – દવે હિંમતલાલ ‘સ્વામી આનંદ’
૧૯૭૭ ધરતીની આરતી – દવે હિંમતલાલ ‘સ્વામી આનંદ’
૧૯૭૭ શાહમૃગ અને દેવહુમા – પંડ્યા વિષ્ણુ
૧૯૭૭ મરક મરક – બોરીસાગર રતિલાલ
૧૯૭૭ કાર્ડિયોગ્રામ – શાહ ગુણવંત
૧૯૭૭ શાહમૃગ અને દેવહુમા – પંડ્યા વિષ્ણુ
૧૯૭૭-૮૩ અમૃતનું આચમન : ૧-૫ – કાલાણી કાન્તિલાલ
૧૯૭૮ ઢળતા મિનારા – બાબી ઈમામુદીનખાન ‘રુસ્વા મઝલૂમી’
૧૯૭૮ પંચગવ્ય – મજમુદાર પ્રીતમલાલ
૧૯૭૮ રણ તો લીલાંછમ – શાહ ગુણવંત
૧૯૭૮ શિવસંકલ્પ – જોશી ઉમાશંકર
૧૯૭૮ સાવ એકલો દરિયો – દલાલ સુરેશ
૧૯૭૮-૮૬ ઘરે બાહિરે : ભા. ૧ થી ૫ – વડોદરિયા ભૂપતભાઈ
૧૯૭૯ રમણભ્રમણ – પાઠક રમણલાલ ‘વાચસ્પતિ’
૧૯૭૯ વિનોદની નજરે – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૭૯ વગડાને તરસ ટહુકાની – શાહ ગુણવંત
૧૯૮૦ નીરવ સંવાદ – દવે હરીન્દ્ર
૧૯૮૦ વિદિશા – પટેલ ભોળાભાઈ
૧૯૮૦ માનવ થાઉં તો ઘણું – પંડિત બહાદુરશાહ
૧૯૮૦ શબ્દાતીત – શર્મા ભગવતીકુમાર
૧૯૮૦ કેન્દ્ર અને પરિઘ – શુક્લ યશવંત
૧૯૮૦ નંદ સામવેદી – શેઠ ચંદ્રકાન્ત
૧૯૮૦ આંસુ અનરાધાર – પાઠક રમણ
૧૯૮૧- ૧૯૯૦
૧૯૮૧ શબ્દના લૅન્ડસ્કેપ – જાની જ્યોતિષ
૧૯૮૧ સમી સાંજના શમિયાણામાં – દલાલ સુરેશ
૧૯૮૧ એક ઘર જોયાનું યાદ – દેસાઈ કેશુભાઈ
૧૯૮૧ ફૂલ કહે : તમે સ્પર્શ્યા ને હું ખીલ્યું – દેસાઈ દોલતભાઈ
૧૯૮૧ પૂર્વોત્તર – પટેલ ભોળાભાઈ
૧૯૮૧ પગરવ – પંડ્યા લક્ષ્મીનારાયણ
૧૯૮૧ પિકનિક – બક્ષી ચંદ્રકાન્ત
૧૯૮૧ નામરૂપ – બ્રહ્મભટ્ટ અનિરુદ્ધ
૧૯૮૧ અને હવે ઇતિહાસ – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૮૧ વિચારોના વૃંદાવનમાં – શાહ ગુણવંત
૧૯૮૧ ખોબો ભરીને ઉજાસ – અધ્વર્યુ પન્ના
૧૯૮૧ વેરાતું સ્વપ્ન, ઘૂંટાતું સત્ય – દવે હરીન્દ્ર
૧૯૮૧, ૮૨ ચલ મન વાટે ઘાટે : ભા. ૧ થી ૫ – બ્રહ્મભટ્ટ અનિરુદ્ધ
૧૯૮૨ ક્ષણને વિસામે – તાઈ અબ્બાસઅલી
૧૯૮૨ અડખેપડખે – દરજી પ્રવીણ
૧૯૮૨ ભૂરા આકાશની આશા – દલાલ સુરેશ
૧૯૮૨ રિફલેક્શન્સ [મ.] – દાવર ફિરોઝ (અંગ્રેજી ગુજરાતી લેખો)
૧૯૮૨ પાંખ વિનાનાં પંખેરું – દેસાઈ કેશુભાઈ
૧૯૮૨ વિનોદાયન – પારેખ મધુસૂદન
૧૯૮૨ એકાંતની અટારીએથી – ભટ્ટ કાન્તિ
૧૯૮૨ આંખ આડા કાન – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૮૨ રણજિતરામ ગદ્યસંચય : ૧, ૨ [મ.; પરિષદ પ્રકાશન] – મહેતા રણજિતરામ
૧૯૮૨ જીવનસંધ્યાનું સ્વાગત – ભટ્ટ મીરા
૧૯૮૩ કોર્ટ ફી ટિકિટના પેટ પરની સુકાઈ ગયેલી ચીકાસ – જોશી હરકિશન
૧૯૮૩ વૈકુંઠ નથી જાવું – ત્રિપાઠી બકુલ
૧૯૮૩ પરબનાં પાણી – પોપટ અજિત
૧૯૮૩ ગ્રંથની ગરબડ – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૮૩ મૌનની અટારી – ધોળકિયા હરેશ
૧૯૮૩ આનંદલોક – બોરીસાગર રતિલાલ
૧૯૮૪ ઓળખ આપણી પોતાની – ગોકાણી પુષ્કર
૧૯૮૪ લીલાં પર્ણ – દરજી પ્રવીણ
૧૯૮૪ મોજાંને ચીંધવાં સહેલાં નથી – દલાલ સુરેશ
૧૯૮૪ વાતાયન – બક્ષી ચંદ્રકાન્ત
૧૯૮૪ વડોદરા, આ વડોદરા – બૂચ હસિત
૧૯૮૪ નરો વા કુંજરો વા – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૮૪ લીલાં પર્ણ – દરજી પ્રવીણ
૧૯૮૪ માનવીનાં મન : ભા. ૩ – ગોકાણી પુષ્કર
૧૯૮૪ ઇતિ મે મતિ – જોષી સુરેશ
૧૯૮૪-૮૯ ઝબકાર : કિરણ : ભા. ૧ થી ૪ – પંડ્યા રજનીકુમાર
૧૯૮૫ પળપળનાં પ્રતિબિંબ – ઓઝા મફત
૧૯૮૫ તમને કેટલાં થયાં? ૬૦, ૭૦, ૮૦? – ગાંધી રંભાબેન
૧૯૮૫ દ્રોણાચાર્યનું સિંહાસન – ત્રિપાઠી બકુલ
૧૯૮૫ અવળે ખૂણેથી [મ.] – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૮૫ નવરાં બેઠાં [મ]. – પટવા ચિનુભાઈ
૧૯૮૫ અરણ્યોમાં આકાશ ઢોળાય છે – પટેલ મણિલાલ હ.
૧૯૮૫ ક્લોઝઅપ – બક્ષી ચંદ્રકાન્ત
૧૯૮૫ અમદાવાદ એટલે અમદાવાદ – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૮૫ શેખાદમ ગ્રેટાદમ – ભટ્ટ વિનોદ
૧૯૮૫ કેલિડોસ્કોપ : ભા. ૧, ૨ – માંકડ મોહમ્મદ
૧૯૮૫ મનનાં મેઘધનુષ – શાહ ગુણવંત
૧૯૮૫ લોકજીવનના પ્રહરી – કોઠારી હરીશ
૧૯૮૫ કાંચનજંઘા – પટેલ ભોળાભાઈ
૧૯૮૫ યૌવનને સાદ – ભટ્ટ મીરા
૧૯૮૫ ગુફતેગો : યુવાનો અને વ્યક્તિત્વ – મહેતા ચંદ્રકાન્ત ‘શશિન્‌’
૧૯૮૫ સ્પીડબ્રેકર – બક્ષી ચંદ્રકાન્ત
૧૯૮૫ મારા ઘરને ઉંબરો નથી – શેઠ ઉષા
૧૯૮૫ આલ્બમનાં પાનાં – ઠાકર ભૂપતરાય ‘ઉપાસક’
૧૯૮૫ આસપાસ  વિદ્યાવિનાશને માર્ગે – જોષી સુરેશ ( પુસ્તકની પહેલી આવૃત્તિમાં પણ પ્રકાશનવર્ષની નોંધ નથી. લેખોનાં પ્રકાશન-વર્ષોને આધારે ૧૯૮૫ આસપાસ.)
૧૯૮૬ એક મિનિટ – ઠાકર લાભશંકર
૧૯૮૭ ઇતિ મે મતિ – જોષી સુરેશ
૧૯૮૭ ગોવિન્દે માંડી ગોઠડી – ત્રિપાઠી બકુલ
૧૯૮૭ આશ્ચર્યવત્‌ – ત્રિવેદી વિષ્ણુપ્રસાદ
૧૯૮૭ શબ્દ ભીતર સુધી – દવે હરીન્દ્ર
૧૯૮૭ અમને તડકો આપો – દલાલ સુરેશ
૧૯૮૭ ચૌરંઘીને ચોતરેથી – જોશી શિવકુમાર
૧૯૮૭ રમ્યાણિ વીક્ષ્ય – જોષી સુરેશ
૧૯૮૭ પ્રથમપુરુષ એકવચન – જોષી સુરેશ
૧૯૮૭ અનુભૂતિની ઓળખ – ઠાકર ભૂપતરાય ‘ઉપાસક’
૧૯૮૮ સ્ટેચ્યૂ – જોશી અનિલ
૧૯૮૮ પવનની વ્યાસપીઠ – જોશી અનિલ
૧૯૮૮ તરુરાગ – પાઠક જયંત
૧૯૮૮ દુષ્કાળનાં ગુલમહોર – દવે ભૂપેન્દ્ર
૧૯૮૮ કોઈ સાદ પાડે છે – પટેલ મણિલાલ હરિદાસ
૧૯૮૮ પ્રતિકાર – પાઠક રમણ
૧૯૮૮ બત્રીસે કોઠે દીવા – શાહ ગુણવંત
૧૯૮૮ ભીની માટીની મહેંક – સોલંકી કિશોરસિંહ
૧૯૮૯ દેવોની ઘાટી – પટેલ ભોળાભાઈ
૧૯૮૯ ટચલી આંગળીએ ગોવર્ધન : ભા. ૧, ૨ – જોષી દિનકર
૧૯૮૯ ક્ષણ તત્ક્ષણ – ઠાકર લાભશંકર
૧૯૮૯ સાદ-પ્રતિસાદ – દેસાઈ જિતેન્દ્ર
૧૯૮૯ શબ્દનાં સગપણ – બ્રહ્મભટ્ટ ભગીરથ
૧૯૮૯ ઘરથી દૂરનાં ઘર – સેનગુપ્તા પ્રીતિ
૧૯૮૯ લોક સંસ્કૃતિનાં લાડકવાયાં – ઠાકર ભૂપતરાય ‘ઉપાસક’
૧૯૮૯ મારે માણસને મળવું છે – ઠાકર ભૂપતરાય ‘ઉપાસક’
૧૯૮૯ ઘર આંગણનાં પક્ષીઓ – દવે યજ્ઞેશ
૧૯૯૦ બિસતંતુ – શર્મા ભગવતીકુમાર
૧૯૯૦ હેત અને હળવાશ – શેઠ ચંદ્રકાન્ત
૧૯૯૦ ઘાસનાં ફૂલ – દરજી પ્રવીણ
૧૯૯૦ પદ્‌ચિહ્નો પર પાછા ફરતાં – પંડ્યા વિષ્ણુ
૧૯૯૦ મન સાથે મૈત્રી – ત્રિપાઠી બકુલ
૧૯૯૧-- ૨૦૦૦
૧૯૯૧ મૃત્યુની પાનખરમાં વસંત – ચતુર્વેદી ઉષા
૧૯૯૨ પોતપોતાનો વરસાદ – અંતાણી વીનેશ
૧૯૯૨ દેવનાં દીધેલ – દેસાઈ મનોજ્ઞા
૧૯૯૨ શાલભંજિકા – પટેલ ભોળાભાઈ
૧૯૯૨ બોલે ઝીણા મોર – પટેલ ભોળાભાઈ
૧૯૯૨ વ્યતીતની વાટે – મેકવાન જોસેફ
૧૯૯૨ જીવન જીવતાં – વાલેસ કાર્લોસ ‘ફાધર વાલેસ’
૧૯૯૨ પશ્યતિ – જોષી સુરેશ
૧૯૯૨ હિંડોળો ઝાકમઝોર – ત્રિપાઠી બકુલ
૧૯૯૩ સૂરજ ઊગ્યો કેવડિયાની ફણશે – ઠાકર લાભશંકર
૧૯૯૩ મનના આંગણામાં – દવે મીના
૧૯૯૩ કલ્પવૃક્ષની છાયામાં – ધોળકિયા હરેશ
૧૯૯૩ માટીવટો – પટેલ મણિલાલ હરિદાસ
૧૯૯૩ અક્ષરને અજવાળે – પટેલ મણિલાલ હરિદાસ
૧૯૯૩ આનંદની ઉજાણી – પટેલ વિનુભાઈ
૧૯૯૩ ઢાઈ અક્ષર પ્રેમકા – શાહ ગુણવંત
૧૯૯૪ પૃથ્વીતીર્થ – અડાલજા વર્ષા
૧૯૯૪ તરંગોની ભીતરમાં – ત્રિવેદી ચંદ્રહાસ
૧૯૯૪ આકાશને પેલે પાર – ધોળકિયા હરેશ
૧૯૯૪ ઘર કુટુંબ અને ડિઝાઈન – બારાડી મન્વીતા
૧૯૯૪ બાલ વંદના – બોરીસાગર રતિલાલ
૧૯૯૪ પ્રફુલ્લતાની સાધના – વાલેસ કાર્લોસ ‘ફાધર વાલેસ’
૧૯૯૪ સંભવામિ યુગે યુગે – શાહ ગુણવંત
૧૯૯૪ શેક્‌સ્પિયરનું શ્રાદ્ધ – ત્રિપાઠી બકુલ
૧૯૯૪ હોંકારો આપો તો કહું – પારેખ રમેશ
૧૯૯૪ સખી મોરા – ભટ્ટ ચંદ્રિકા ર.
૧૯૯૪* નિસબત – ઠાકર લાભશંકર
૧૯૯૫ શ્વેત મેઘધનુષ્ય – ચતુર્વેદી ઉષા
૧૯૯૫ રોજ વાંસળી વગાડો – વાલેસ કાર્લોસ ‘ફાધર વાલેસ’
૧૯૯૫ હૃદયસરસાં – શર્મા ભગવતીકુમાર
૧૯૯૬ મનનિકા – જોષી અરુણ
૧૯૯૬ પંચમ – દરજી પ્રવીણ
૧૯૯૬ એક રાત નિભાવી લેવી છે – દલાલ સુરેશ
૧૯૯૬ સડસડાટ – દેસાઈ જિતેન્દ્ર
૧૯૯૬ ચૈતર ચમકે ચાંદની – પટેલ ભોળાભાઈ
૧૯૯૬ શમણે સિંધુ નીર – રેલવાણી જયન્ત
૧૯૯૬ એકાન્તના આકાશમાં – શાહ ગુણવંત
૧૯૯૭ ગાતાં ઝરણાં – દરજી પ્રવીણ
૧૯૯૭ વૃક્ષાલોક – પટેલ મણિલાલ હરિદાસ
૧૯૯૭ ? કવિતા સાથે સંવાદ – શ્રેસ મરિયા ‘મરિયાશ્રેસ મિત્સ્કા’
૧૯૯૭ પાંખમાં પાદર – સોલંકી કિશોરસિંહ
૧૯૯૮ વિચાર વાણી અને વર્તન – ખટાઉ લક્ષ્મીદાસ
૧૯૯૮ અરૂપ સાગરે રૂપરતન – દવે યજ્ઞેશ
૧૯૯૮ ક્ષણોને પાંદડે ઝાકળ – રાણે ભારતી
૧૯૯૯ માનસી હે પ્રિય! – દવે રમેશ ર.
૧૯૯૯ દીઠે અડસઠ જાત્રા – ધોળકિયા દર્શના
૧૯૯૯ બે કિનારા – નાંઢા વલ્લભદાસ
૧૯૯૯ સંકેત– પંડ્યા કૌશિકરાય
૧૯૯૯ સુગંધની પરબ – લખલાણી પ્રીતમ
૧૯૯૯ ચણભણ – વછરાજાની ભદ્રાયુ
૧૯૯૯ અવસર ચૂક્યા મેહુલા – વોરા ધૈર્યબાળા
૧૯૯૯ ક્ષણોના ઝબકારમાં – સાવલા માવજી
૨૦૦૦ આસોમાં ઊઘડતો અષાઢ – દવે યજ્ઞેશ
૨૦૦૦ ભૂંસાતાં ગ્રામચિત્રો – પટેલ મણિલાલ હરિદાસ
૨૦૦૦ અડધો સૂરજ સૂકો, અડધો લીલો – પટેલ રામચંદ્ર ‘સુક્રિત’
૨૦૦૦ છલોછલ – રાણે ભારતી
૨૦૦૦ વિવિદિષા – વઘાશિયા જીવરાજ
૨૦૦૦ નીરખને ગગનમાં – શાહ ગુણવંત