ભારતીયકથાવિશ્વ-૫/બસ્તરની લોકકથાઓ/દુર્બલ
એક રાજાના દીકરાનું નામ લેડગા હતું. તે જ્યારે યુવાન થયો ત્યારે તેને શહેર જોવાનું મન થયું અને થોડા પૈસા વાસણકૂસણ, કપડાંલત્તાં માટે લીધા. પૈસાની કોથળી ઘોડા પર લટકાવી દીધી. સોનું ચાંદી ઘોડાને પહેરાવી દઈ નીકળી પડ્યો. બીજા ગામમાં એક તળાવ પર રોકાયો. ઘોડાને પાણી પીવા કહ્યું, ‘પાછળના ભાગેથી પાણી પી લે, બહુ દૂર જવાનું છે.’ પછી જે નગરમાં સાત ભાઈઓ રહેતા હતા તે નગરમાં ગયો.
તે સાતે ભાઈઓની પત્નીઓ તે જ તળાવમાં પાણી ભરવા ગઈ હતી. તેમણે જોયું કે લેડગા પાછલા ભાગેથી પાણી પીવડાવી રહ્યો છે. આ જોઈને તેઓ અંદરઅંદર વાતો કરવા લાગી, ‘આ સાવ મૂરખ છે, ઘોડાને પાછલા ભાગેથી પાણી પીવડાવી રહ્યો છે. ચાલો આપણે આપણા પતિઓને આ કહીએ.’ એમ કરીને તેઓ ઘેર ગઈ. પાણીની ગાગરો મૂકી અને કહેવા લાગી, ‘એક મૂરખ આવ્યો છે, તે ઘોડાને પાછળના ભાગેથી પાણી પીવડાવતો હતો અને સોનું ચાંદી ઘોડા પર લટકાવ્યા હતા. ચાલો, એને ધૂતીએ.’
સાતે ભાઈઓ એ સાંભળીને જલદી જલદી તેને જોવા તળાવે ગયા અને લેડગાને કહેવા લાગ્યા, ‘અરે જમાઈરાજ, તમે અમારું ઘર ભૂલી જ ગયા? અહીં કેમ અડીંગા જમાવ્યા છે?’
એ સાંભળીને ‘સારું ત્યારે’ એમ કહીને તે તો સાત ભાઈઓની સાથે નીકળી પડ્યો. ભોજન કર્યું, આખો દિવસ તે ત્યાં રહ્યો. રાતે બધા સૂઈ ગયા. સાત ભાઈ અને લેડગા એક ઓરડામાં સૂતા હતા. સાતે દેરાણીજેઠાણી પોતપોતાના ઓરડામાં સૂઈ ગઈ હતી. ભાઈઓ તેને કેવી રીતે ઠગવો તેનો વિચાર કરવા લાગ્યા. પછી થોડો વિચાર કરીને બોલ્યા, ‘અરે જમાઈરાજ, અમારી બહેનનું અને તમારું લગન થઈ રહ્યું હતું, અને તે જ વખતે બહુ જોરથી વરસાદ પડ્યો. એટલે તમે ક્યાંક જતા રહ્યા અને અમારી બહેન સંતાઈ ગઈ. આ વાત જો સાચી ન હોય તો તમારે અમને એક હજાર રૂપિયા આપવા પડશે.’
લેડગા બોલ્યો, ‘સાવ સાચી વાત.’
આમ તેઓ જાતજાતની વાતો કરવા લાગ્યા પણ તેઓ લેડગાને ઠગી ન શક્યા. સવારે તેમની પત્નીઓએ પૂછ્યું, ‘કેટલા પૈસા ઠગીને મેળવ્યા?’
‘એેકે પૈસો નહીં.’
લેડગા તો બેએક દિવસ ત્યાં જ રહ્યો અને પછી બોલ્યો, ‘ચાલો, હવે તમારી બહેનને મોકલો. અમે પણ હવે ઘેર જઈએ.’
સાતે ભાઈઓએ બહેનને વિદાય કરી. લેડગા તેને પોતાને ઘેર લઈ ગયો. બંને આનંદપૂર્વક દિવસો વીતાવવા લાગ્યા. આ બાજુ પત્નીઓ તેમને કહેવા લાગી, ‘તમારામાં અક્કલનો છાંટો છે કે નહીં? લગન કર્યા વિના જ બહેનને વળાવી દીધી.’
એટલે ભાઈઓ લેડગાને મારી નાખીને બહેનને પાછી લેવા નીકળી પડ્યા.
આ બાજુ લેડગાને ખ્યાલ આવી ગયો એટલે તેણે પત્નીને કહ્યું, ‘સાંભળ, તારા ભાઈઓ મને મારીને તને ઘેર લઈ જવા આવે છે. તું પાંચ રૂપિયાનું પરચૂરણ લઈ આવ.’
એમ કહીને તેણે પાંચ રૂપિયા આપ્યા, પત્ની પરચૂરણ લેવા નીકળી અને લઈને આવી ત્યારે એક પોટલીમાં બાંધીને બોરડી પર ટાંગી દીધા. પછી પત્નીને કહેવા લાગ્યો, ‘તારા ભાઈઓ આવે તો કહેજે: શું કરીએ, ઘરમાં એકે પૈસો નથી. પછી તું જ બોલજે, ‘જઈને જરા બોરડી હલાવો.’
તેની પત્નીએ હા પાડી અને થોડી વારમાં સાતે ભાઈ આવી પહોંચ્યા. બહેને તેમના હાથપગ ધોવડાવ્યા. ભાઈઓ ઘરમાં પેઠા. તે જ વખતે પેલી લેડગાને કહેવા લાગી, ‘સાંભળો તો, ઘરમાં એકે પૈસો નથી, ભાઈઓ આવ્યા છે, શું કરીશું? જાઓ તો ખરા બોરડીને હલાવી જુઓ, થોડા પૈસા નીકળેય ખરા.’
આ સાંભળીને લેડગા તો ગયો, ઝાડ પર ચઢીને તે હલાવવા લાગ્યો. ઝાડની ડાળીઓ હલાવતાં તેમાંથી પડેલા પૈસા એકઠા કરીને તે બોલ્યો, ‘લે, આટલા જ છે. પાંચેક રૂપિયા હશે.’
તેની પત્નીએ કહ્યું, ‘હજુ થોડા દિવસ પર તો તમે ઝાડ હલાવ્યું હતું. એમ તો કેટલા બધા રૂપિયા નીકળે!’
પછી પાંચ રૂપિયામાંથી ઘણું બધું ખરીદ્યું, રસોઈ થઈ, પછી ખાઈપીને બધા સૂઈ ગયા. પછી બધા ભાઈઓએ સૌથી નાનાને કહ્યું, ‘તું તો રિસાયેલો જ રહે.’ ‘કેમ રિસાયો છે એવું પુછાય ત્યારે અમે કહીશું કે તે તો બોરડીના ઝાડ માટે રિસાયો છે.’
નાના ભાઈએ તેમની વાતમાં સૂર પુરાવ્યો, અને રિસાઈ જવાનો દેખાવ કર્યો.
પછી લેડગાએ પૂછ્યું, ‘કેમ છો નાના સાળાસાહેબ? તમે વાતો નથી કરતા, તમે નારાજ તો નથી થયા ને!’
ત્યારે બધાએ કહ્યું, ‘એ તો તમારી બોરડી માટે રિસાયો છે.’
‘એમ? એટલા માટે રિસાવાનું? સવારે હું મૂળિયાંસમેત બોરડી ઉખાડીને આપી દઈશ.’
આ સાંભળીને સાતેય ભાઈ રાજી થઈને સૂઈ ગયા. સવારે ઊઠીને દાતણપાણી કર્યાં, અને પરવાર્યા. પછી લેડગાએ બોરડી ખોદી કાઢી અને ભાઈઓ તે ઊંચકીને ઘેર લઈ ગયા અને પછી રોપી દીધી. હવે તે કમાવા ક્યાંય જતા ન હતા. પત્નીઓએ પૂછ્યું, ‘તમે કમાવા કેમ જતા નથી?’
સાતેય ભાઈ બોલ્યા, ‘હવે અમારે કમાવા જવાની જરૂર નથી.’ આમ કહીને બેસી જ રહ્યા. થોડા દિવસ પછી ગામમાં ગુજરી ભરાઈ. સાતે દેરાણીજેઠાણીઓએ રસોઈ કરી, બીજાં કામ કર્યાં, કપડાં ધોયાં અને પછી તૈયાર થવા લાગી. બજાર જવા ટોપલીઓ લીધી અને પછી પૈસા માગ્યા.
એટલે સાતે ભાઈ એકબીજાને કહેવા લાગ્યા, ‘અરે, કોઈ એક જઈને બોરડી હલાવો.’
એટલે એક ભાઈ ઝાડ પર ચઢી ગયો અને ડાળીઓ હલાવવા લાગ્યો, પણ પૈસા ના પડ્યા. બધા ખસિયાણા થઈ ગયા અને ખાલી હાથે આવ્યા. પત્નીઓએ પૂછ્યું, ‘પૈસા?’
‘તો ત્યાં પૈસા કેવી રીતે પડેલા?’
પત્નીઓએ કહ્યું, ‘તમારામાં જરાય અક્કલ નથી. ભલા, ઝાડ પરથી પૈસા પડે કદી? ઓછી અક્કલ હતી ત્યારે તો બહેન સોંપી દીધી.’
સાતે ભાઈ એ સાંભળીને લેડગાને મારી નાખી બહેનને પાછી લેવા નીકળ્યા.
આ બાજુ ફરી લેડગાને ખબર પડી ગઈ, ભગવાને બતાવ્યું. તે પત્ની પાસે જઈને બોલ્યો, ‘હવે તારા ભાઈઓ મને નહીં છોડે. તેઓ મને મારી નાખશે. હવે પાંચ રૂપિયાની માછલીઓ લઈ આવ.’
તેની પત્ની માછલી લેવા નીકળી. લેડગાએ તેણે આણેલી માછલીઓ બારણે જ ઠાલવી દીધી. પછી તે બોલ્યો, ‘હું વાંસળી વગાડવા જઉં છું. હું ત્યાં વગાડીશ અને બોલીશ, ‘અરે સટ સટ જા ઘેર ફટ ફટ.’ તારે લાકડી વડે માછલીઓ મારવાની.’ એમ કહી લેડગા તળાવે ગયો. પછી સાતે ભાઈઓને આવતા જોયા, તે તેમના આવવાના રસ્તે જ વાંસળી વગાડતો હતો. સાતે ભાઈ આવી પહોંચ્યા. લેડગાને જોઈને બોલ્યા, ‘જુઓ જુઓ ભાઈ, લેડગા તો વાંસળી વગાડે છે.’ સાતે ભાઈ તેની પાસે ગયા, તે વાંસળી વગાડતાં વગાડતાં બોલતો હતો, ‘અરે સટ સટ જા ઘેર ફટ ફટ.’
સાતે ભાઈ અંદરઅંદર કહેવા લાગ્યા, ‘આનામાં એટલી અક્કલ છે ખરી કે નદીની માછલીઓ તેના ઘરમાં પહોંચી જવાની!’
તે તો વાંસળી વગાડતાં વગાડતાં થાકી ગયો અને બોલ્યો, ‘ચાલો. આટલી બધી વાર વાંસળી વગાડી એટલે તમારી બહેન મને ઠપકો આપશે.’
પછી બધા ઘેર ગયા. જોયું તો લેડગાની પત્ની હાથમાં લાકડી લઈને માછલીઓને મારી રહી હતી. સાતે ભાઈઓએ આ જોયું, અને કહ્યું, ‘લેડગા સાચું કહેતો હતો. આપણી બહેન માછલીઓ મારી રહી છે. નદીની માછલીઓ ઘેર આવી ગઈ.’
તેની બહેને માછલીઓ સાફ કરી, કાપી અને રાંધી. બધાએ ખાધું, અને પછી સૂઈ ગયા. નાનો ભાઈ પાછો રિસાઈ ગયો. ‘હું વાંસળી માટે રિસાઈ જઈશ. આપણે વાંસળી માગીશું અને લઈને જઈશું.’
એમ કહી તે ચૂપ થઈ ગયો. કોઈની સાથે તે બોલે નહીં ચાલે નહીં. એટલે લેડગાએ કહ્યું, ‘તમે કેમ ચૂપ છો?’
ભાઈઓએ કહ્યું, ‘અરે, તે તો તમારી વાંસળી માટે રિસાઈને બેઠો છે.’
‘અરે એટલા માટે રિસાવાનું હોય કંઈ! સવારે વાંસળી લઈ જજે.’
પછી બધા સૂઈ ગયા. સવારે દાતણપાણી કરીને પરવાર્યા અને વાંસળી લઈને ઘેર ગયા. સાતે દેરાણીજેઠાણી તેમને આવતા જોઈને કહેવા લાગી, ‘બહેનને લેવા ગયા હતા અને આ લોકો તો વાંસળી લઈને ઘેર આવ્યા છે.’
સાતે ભાઈઓએ ઘેર જઈને વાંસળી એક બાજુ મૂકી અને કહ્યું, ‘હવે જરા જલદી રસોઈ કરો.’ રસોઈ થઈ, બધાએ ખાધું પછી ભાઈઓએ કહ્યું, ‘તમે સૌ લાકડી લઈને બારણે ઊભી રહેજો. અમે માછલીઓ પકડવા જઈએ છીએ.’ એમ કહીને તેઓ નદીકિનારે ગયા, ત્યાં જઈને વાંસળી વગાડતાં બોલવા લાગ્યા, ‘અરે સટ સટ જા ઘેર ફટ ફટ.’
સવારના ગયેલા તે સાંજ પડી ગઈ. તેમને માછલીઓ મળે કેવી રીતે? તેમની પત્નીઓ લાકડી લઈને બારણે જ ઊભી હતી. થોડી વારમાં ભાઈઓ આવ્યા અને પત્નીઓને પૂછવા લાગ્યા, ‘અરે તમે માછલીઓ મારતી કેમ નથી?’
‘તમને શરમ નથી આવતી? નદીની માછલીઓ ઘેર કેવી રીતે આવે? તમારામાં થોડી બુદ્ધિ છે ખરી? લેડગાની વાતોમાં કેવી રીતે આવી ગયા?’
પછી તેમણે રસોઈ કરી અને ખાઈપીને સૂઈ ગયા. સવારે સાતે ભાઈ ગુસ્સે થઈને કહેવા લાગ્યા, ‘આ લેડગા બે વાર આપણને ઠગી ગયો. આજે તો તેને મારી જ નાખીએ.’ એમ કહીને તેઓ તેને ઘેર ગયા. લેડગા તેની પત્નીને કહેવા લાગ્યો, ‘જા, ચાર આનાનો રંગ લઈ આવ.’
એટલે તે રંગ ખરીદવા ગઈ. રંગ લાવીને એક હાંલ્લીમાં તે ઓગાળ્યો. પછી લેડગાએ કહ્યું, ‘તારા ભાઈઓ આવે ત્યારે તારે કહેવાનું, તમે સાંજસવારે મારે જ ઘેર કેમ આવો છો? ત્યારે હું તને નેતરથી ફટકારીશ. પછી તું આ હાંલ્લી પર પડી જજે. થોડી વારે હું આ નેતર વડે તને અડકીશ. તારે ઊભા થઈ જવાનું.’ આ વાત તેણે બરાબર સાંભળી.
પછી તેના ભાઈઓ તેમને ઘેર આવ્યા. એટલે તેમની બહેને કહ્યું, ‘તમે સાંજસવારે મારે ઘેર જ કેમ આવો છો?’
આ સાંભળીને લેડગા બોલ્યો, ‘એમાં તારું શું જાય છે? હું કમાઉં છું.’ એમ કહીને તેણે પત્નીને નેતરથી ફટકારી. એટલે તે રંગભરેલી હાંલ્લી પર પડી. એક અંધારા ખૂણામાં હાંલ્લી મૂકી હતી, ફૂટી એટલે તેનો રંગ તેના શરીરને લાગી ગયો. થોડી વારે લેડગા પત્ની પાસે ગયો અને નેતર વડે અડક્યો. એટલે તે બેઠી થઈ ગઈ. રસોઈ કરી, બધા જમ્યા અને ફરી નાનો ભાઈ નેતર માટે રિસાઈ ગયો. લેડગાએ તેને પૂછ્યું, ‘શું થયું? ફરી તું કેમ રડે છે?’
એટલે ભાઈઓ બોલ્યા, ‘અરે, તે તમારી નેતર માટે રડે છે.’
લેડગાએ કહ્યું, ‘સારું, તું નેતર લઈ જજે.’
રાતે બધા ઊંઘી ગયા. સવારે દાતણપાણી કરીને પરવાર્યા. નેતર લઈને ઘેર ગયા. તેમને જોઈને તેમની પત્નીઓ બોલી, ‘એક વાર ગયા તો બોરડી લઈને આવ્યા, બીજી વાર વાંસળી લઈને આવ્યા, ત્રીજી વાર નેતર લઈને આવ્યા.’ એમ કહીને તેમને ઘણું સંભળાવ્ગયું.
એટલે ભાઈઓએ તેમની પત્નીઓને મારી નાખી. પછી નેતર વડે તેમનાં શરીરને અડક્યા પણ શું થાય? સાતે દેરાણીજેઠાણીનાં ક્રિયાકર્મ કર્યાં. પછી તેઓ ઘેર જ રહેવા લાગ્યા.
એક દિવસ લેડગાએ પત્નીને કહ્યું, ‘હું ગામ જોવા જઉં છું.’ એમ કહીને તેણે એક કોથળામાં રાખ ભરી અને નીકળી પડ્યો. રસ્તામાં એક માણસ હીરામોતી ભરેલો કોથળો લઈને ઘોડા પર બેસીને જતો હતો. કોથળા પાછળ તેણે પોતાની માને બેસાડી હતી. તેનો ઘોડો થાકી ગયો હતો. તેણે લેડગાને કહ્યું, ‘ભાઈ, મારી માને થોડો વખત બેસાડ ને!’
એટલે લેડગાએ તેની માને બેસાડી, તેઓ બહુ આગળ નીકળી ગયા. તે એક દિશામાં અને લેડગા બીજી દિશામાં. થોડી વારે પેલાએ પોતાની માને ઉતારી દેવા કહ્યું. પછી લેડગાએ ‘જોઉં,’ કહીને પોતાનો કોથળો તપાસ્યો, તે એવો ને એવો હતો. પેલી ડોસી તેના કોથળા પર જ બેઠી હતી. એટલે તે બોલ્યો, ‘તારી માએ મારા હીરામોતીના કોથળા પર બેસીને વાછૂટ કરી. કોથળામાં હીરામોતી, સોનુંચાંદી હતા તે બધા રાખ થઈ ગયા. તું મારા હીરામોતી, સોનું ચાંદી આપી દે અને આ રાખ લઈ જા.’
એટલે પેલાએ તો બધું આપી દીધું અને લેડગાની રાખ લઈ લીધી. લેડગા એ બધું લઈને આનંદપૂર્વક ઘેર ગયો. ઘેર જઈને પત્નીને કહ્યું, ‘તું ભાઈઓને ત્યાંથી ત્રાજવાં લઈ આવ.’ તે ભાઈઓને ઘેર ગઈ અને ત્રાજવાં લઈ આવી. જોખ્યું ત્યારે જાણ થઈ કે દસ શેર વજન હતું. પછી લેડગાએ ત્રાજવાં પાછાં આપવા મોકલી. પછી કહ્યું, ‘તને પૂછે તો કહેજે કે મારા પતિએ ઘર બાળીને રાખ કરી અને તે વેચી એમાંથી આ બધું આવ્યું.’
પછી બહેન તો ગઈ ભાઈઓને ઘેર, તેમણે પૂછ્યું, ‘શું તોલ્યું આના વડે?’
‘ઘર બાળીને તેની રાખ વેચી. એટલે આ બધું મળ્યું.’ એમ કહીને તે ઘેર ગઈ. પછી તે ભાઈઓ વિચારવા લાગ્યા, લેડગાએ એક જ ઘર બાળીને આટલું બધું મેળવ્યું, આપણાં તો સાત ઘર છે, એટલે તેમણે પોતાનાં બધાં ઘર સળગાવી દીધાં અને તેમની રાખ કોથળાઓમાં ભરીને વેચવા નીકળ્યા. નગરમાં જઈને બૂમો પાડવા લાગ્યા, ‘રાખ લેવી છે રાખ.’ એક ધોબીએ પૂછ્યું, ‘કેટલામાં વેચશો?’
‘અમારા જમાઈએ એક ઘરની રાખ દસ શેર સોનાચાંદીમાં વેચી છે. અમને પણ એટલું જ આપો.’
ધોબી હસવા લાગ્યો, ‘અરે મૂરખાઓ, રાખના બદલામાં કોઈ હીરા મોતી ન આપે. ચાર આનામાં આપવી હોય તો આપો.’
શું કરવાનું? ચાર આનામાં વેચીને ઘેર આવ્યા. એ વાતને દસપંદર દિવસ વીતી ગયા. એક દિવસ ફરી લેડગા ઘોડા પર સવાર થઈને રાજ્ય જોવા નીકળ્યો. પાસે ગાયનું ચામડું હતું. રસ્તામાં રાત પડી ગઈ, હવે કોને ઘેર જઉં એમ વિચાર કરતો તે એક ઝાડ પર ચઢી ગયો. તે જ વેળા ચાર ચોર ચોરેલા રૂપિયા લઈને તે ઝાડ નીચે જઈને બેસી ભાગ પાડવા લાગ્યા. લેડગાએ ગાયનું ચામડું નીચે નાખ્યું. આપણને કોઈ પકડવા આવશે એમ માની ગભરાઈને નાસી ગયા. લેડગા ઝાડ પરથી નીચે ઊતર્યો અને બધા રૂપિયા લઈને ઘેર ગયો અને ફરી રૂપિયા તોલવા પત્નીને ત્રાજવાં લેવા ભાઈઓને ત્યાં મોકલી.
તે ભાઈઓને ત્યાંથી ત્રાજવાં લાવી અને બંનેએ રૂપિયા તોલ્યા. પછી ત્રાજવાં પાછાં આપવા ગઈ ત્યારે ભાઈઓએ પૂછ્યું, ‘આ વખતે શું તોલ્યું?’ બહેને ઉત્તર આપ્યો, ‘આ વખતે એક ગાય મારીને તેનું ચામડું વેચી આવ્યા, એમાંથી ત્રણ પાલી રૂપિયા મળ્યા.’
બહેનના ગયા પછી તે ભાઈઓ વિચારવા લાગ્યા, એક જ ગાય મારીને આટલા બધા રૂપિયા તેને મળ્યા. એટલે તેમણે પોતાના ચૌદ બળદ મારી નાખ્યા અને તેમનાં ચામડાં ઉતારી વેચવા નીકળ્યા, ‘ચામડાં લેવાં છે ચામડાં?’ લોકોએ તેમની કિમત પૂછી ત્યારે તેમણે એક ચામડાની કિમત બસો રૂપિયા કહી. અમારા જમાઈએ એટલા જ રૂપિયામાં ખાલ વેચી છે.’
તેમની વાત સાંભળીને બધા હસી પડ્યા, ‘એટલા રૂપિયા તો કોણ આપશે? ચાર આનામાં એક ચામડું આપવું હોય તો આપો.’
એટલે ચાર ચાર આનામાં ચામડાં વેચીને ભાઈઓ ઘેર આવ્યા. હવે સાથે બેસીને નક્કી કર્યું કે હવે તો લેડગાને જીવતો નહીં રાખીએ. એમ વિચારી તેને ઘેર ગયા. લેડગા ઘરમાં બેઠો હતો. સાતેએ તેને ચારે બાજુથી ઘેરી લીધો અને ખાટલામાં નાખીને નદીમાં પધરાવવા ચાલ્યા. કિનારે ખાટલો મૂકીને નદીનું ઊંડાણ કેટલું છે તે જોવા ગયા. ત્યાં જ એક ગોવાળ ઢોર ચરાવતો હતો. લેડગાએ તેને બોલાવ્યો અને કહ્યું, ‘ભાઈ, જો મારે રાજા બનવું નથી અને મને પરાણે રાજા બનાવવા લઈ જાય છે. તું રાજા જેવો દેખાય છે, બની જા રાજા ત્યારે.’
આ સાંભળીને ગોવાળ તો થઈ ગયો તૈયાર. પછી લેડગાએ સૂચવ્યા પ્રમાણે બંનેએ કપડાં બદલી નાખ્યાં. ગોવાળને ખાટલામાં સૂવડાવી દીધો. ભાઈઓ નદીનું ઊંડાણ તપાસીને આવ્યા અને ખાટલો નદીમાં પધરાવી દીધો. લેડગા તે ગોવાળની લાકડી લઈને ઢોર ચરાવવા લાગ્યો. છેક સાંજે તે ઢોર ચરાવી ઘેર આવ્યો. સાતેય ભાઈ લેડગાના ઘરમાં જ હતા. તેને જોઈને તેમણે પૂછ્યું, ‘અરે, અમે તો તને નદીમાં ફેંકી દીધો હતો, તું પાછો કેવી રીતે આવ્યો?’
લેડગા બોલ્યો, ‘તમે મને નદીના છીછરા પાણીમાં ફેંક્યો હતો, જો ઊંડા પાણીમાં ફેંક્યો હોત તો વધારે ગાયબળદ લઈને આવત.’
સાતે ભાઈઓએ કહ્યું, ‘એમ હોય તો તું અમને નદીમાં ફેંકી દે.’
એટલે લેડગાએ સાત ખાટલાની વ્યવસ્થા કરી અને બધાને નદીમાં ફેંકી દીધા. પછી બંને પતિપત્ની નિરાંતે મોજ કરવા લાગ્યા.
લોમડી અને ચિત્તાની દુશ્મની
જૂના જમાનાની આ વાત છે. એક જંગલ અને તેમાં રહે એક ચિત્તો અને એક લોમડી. બંને વચ્ચે ગાઢ દોસ્તી, એકબીજાને જોયા વિના તેમને ચેન પડે નહીં. ખાવાનું તો એક થાળીમાં, સૂવાનું તો એક પથારીમાં, બંને સાથે સાથે શિકાર કરવા નીકળતા. બંનેની દોસ્તી જોઈને બધાં પ્રાણીઓને ઈર્ષ્યા આવતી.
એક દિવસે બંને નિયમ પ્રમાણે શિકારે નીકળ્યા. હવે બન્યું એવું કે લોમડીને એક ચકલી મળી અને તે એકલી ખાઈ ગઈ. આ જોઈને ચિત્તો બોલ્યો, ‘બહેન, દરરોજ તો આપણે સાથે મળીને ખાતા હતા, આજે તું એકલી કેમ ખાઈ ગઈ? હવે જો મને શિકાર મળશે તો હું પણ એકલો ખાઈ લઈશ.’
પછી તો બંને જુદા જુદા રહેવા લાગ્યા. તેમનામાં વેરની ભાવના જાગી. બંનેએ એકબીજાને મારી નાખવાનો નિર્ધાર કર્યો. એક દિવસ ચિત્તો લોમડીને મારી નાખવાનો વિચાર કરી નીકળ્યો. ‘આજે કોઈ પણ રીતે લોમડીનો શિકાર કરીશ જ.’ જંગલમાં ફરતાં ફરતાં તેને લોમડી મળી ગઈ. તે વખતે લોમડી વાજું વગાડી રહી હતી. ચિત્તો બોલ્યો, ‘તું શું વગાડે છે બહેન?’
લોમડીએ કહ્યું, ‘અરે ચિત્તાભાઈ, બાપદાદાના સમયનું વાજું છે. તે વગાડું છું.’
ચિત્તાએ કહ્ગયું, ‘મને પણ વગાડવા દે.’
લોમડી બોલી, ‘ભલે, તું પણ તારો શોખ પૂરો કરી લે. અને હા, હું તને એક મોટી લાકડી લાવી આપું છું, એટલે તું સારી રીતે વગાડી શકીશ.’ એમ કહીને તેણે ચિત્તાના હાથમાં એક લાકડી પકડાવી દીધી. ચિત્તો વગાડવા જતો હતો ત્યાં લોમડીએ તેને અટકાવ્યો.
‘કેમ શું થયું? તેં મને કેમ ના પાડી?’
લોમડીએ કહ્યું, ‘હું અહીંથી થોડે દૂર જતી રહું છું. પછી તું વગાડજે. કેટલે દૂર સુધી સંભળાય છે તે હું જોઈશ.’
ચિત્તાએ હા પાડી અને લોમડી દૂર જતી રહી. પછી મોટેથી બોલી, ‘ચિત્તાભાઈ, હવે જોરથી વગાડો.’
પેલાએ તો આગળપાછળનો વિચાર કર્યા વિના વગાડતો જ રહ્યો. હવે તેના અવાજથી મધમાખીઓ બહાર નીકળી અને ચિત્તા પર હુમલો કર્યો, તેને બહુ ઘાયલ કર્યો. તે આકળવિકળ થઈ ગયો, એ જોઈને લોમડી દૂર ભાગી ગઈ. ઘણા દિવસે તેના ઘા રુઝાયા. ‘હવે મળવા દે એ નાલાયકને. કોઈ પણ રીતે એને છોડવાનો નથી.’
ફરી એક દિવસ ચિત્તો શિકારે નીકળ્યો, જોયું તો લોમડી એક નાળામાં રેતી સાથે રમત કરતી હતી. ‘શું કરે છે બહેન?’
‘હું બાપદાદાનું સાધન છે તેના વડે સરસવની માપણી કરું છું.’
‘જરા મને પણ માપવા દે તો.’
‘અરે તમે તો મને ખાઈ જવાની ગોઠવણમાં છો. હું તમને કેવી રીતે માપવા દઉં?’
‘અરે ના ના, લોમડીબહેન, મેં તો તમને અમસ્તા જ ડરાવી હતી. તે દિવસે તેં મને મધમાખીઓ પાસે બહુ ડંખ મરાવ્યા હતા. એટલે મને તારા પર ગુસ્સો આવ્યો હતો.’
પછી લોમડી બોલી, ‘ચાલો જવા દો એ વાતો.’ એમ કહી તેણે ચિત્તાને મોજણી માટેનું સાધન આપ્યું. ચિત્તાએ રેતીને સરસવ માનીને મોજણી શરૂ કરી. ‘જુઓ, તમે તો ભૂલકણા છો એટલે બરાબર માપજો, આંખો ફાડીને ચાલજો.’
એટલે ચિત્તો પોતાની આંખો ફાડી ફાડીને માપવા લાગ્યો. લોમડીએ પોતાના બંને હાથમાં રેતી ભરી અને ચિત્તાની આંખોમાં નાખીને તે ભાગી ગઈ. ચિત્તો તો આંખો ચોળી ચોળીને થાકી ગયો. દર્દથી ત્રાસી જઈને તે બબડ્યો, ‘હવે તો કોઈ સંજોગોમાં તને નહીં છોડું.’ માંડમાંડ પંદર વીસ દિવસે ચિત્તાનું ગાડું ઠેકાણે પડ્યું.
ફરી એક દિવસ ચિત્તો લોમડીની શોધમાં નીકળ્યો. તે દિવસોમાં લોમડી પાંદડાંનો ટેકરો બનાવી રહી હતી. રખડતાં રખડતાં ચિત્તો ત્યાં પહોંચી ગયો. તે બોલ્યો, ‘દગાબાજ, આજે તો તને છોડવાનો નથી. તું કોઈ રીતે મારાથી મુક્ત થઈ શકવાની નથી.’
લોમડીએ કહ્યું, ‘તું નિરાંતે મને ખાજે, પણ મારી વાત તો સાંભળ.’
ચિત્તો ગુસ્સે થઈને બોલ્યો, ‘આજે તો તારી એકે વાત સાંભળવાનો નથી. આજે તારો અંત આણીશ.’
લોમડી ફરી બોલી, ‘અરે ચિત્તાભાઈ, જરા તો સાંભળો.’
ચિત્તો માંડમાંડ થોડા સમય માટે રોકાયો. તે વખતે જંગલમાં ચારે બાજુ આગ લાગી હતી. બંદૂકની ગોળીઓનો અવાજ પણ આવતો હતો. લોમડી બોલી, ‘તમને કશું સંભળાય છે? લડાઈ ચાલે છે. એટલે હું સંતાવા માટે આ ઢગલો બનાવું છું.’
તેની વાત સાંભળીને ચિત્તો ગભરાઈ ગયો અને નમ્ર બનીને કહેવા લાગ્યો, ‘અરે લોમડીબહેન, મારે માટે પણ બનાવો ને!’
લોમડીને તો એ જ જોઈતું હતું, અને તેને તક મળી ગઈ. તેણે ચિત્તાને ધીરજ બંધાવીને કહ્યું, ‘હવે તું એક મોટું પાંદડું તોડી લાવ અને પછી એક લાંબી દોરડી મંગાવી. એટલે લોમડીએ તેને કસકસાવીને બાંધી દીધો. પછી ચારે બાજુ આગ લગાડી. લોમડીએ તેને સમજાવી રાખેલું કે જે બાજુએથી અવાજ આવે તે બાજુએ ઢળી પડવાનું. ચિત્તો કરે શું? જે બાજુ આગ વધારે હતી તે તરફ જ તે ઢળવા લાગ્યો. છેવટે તે બળીને મરી ગયો અને પછી લોમડી નિરાંતે તેને ખાઈ ગઈ.