ચિત્રકૂટના ઘાટ પર/નષ્ટનીડ: Difference between revisions

ક્યાં? નિરાંત ક્યાં છે, પેલા માળામાં જેવી છે તેવી.

એકદમ મેઘભીનું વાતાવરણ છે. વરસાદ રહી રહીને પડે છે. બારી સુધી જલ-સીકરો વહી લાવતો પવન રહી રહીને વાય છે અને ત્યાં બારી બહાર એના ઝપાટામાં કાગડાનો માળો ઝૂલે છે. કાગદંપતી ઈંડાં સેવવામાં વ્યસ્ત છે. દંપતીમાંથી એક માળામાં છે, અન્ય બાજુની ડાળી પર છે. ત્યાંથી ટૂંકી-લાંબી ઉડાનો ભરે છે. કોઈ ઘરના આંગણા સુધી પણ પહોંચી જતો હશે. સંભવ છે, ઈંડાંમાંથી બચ્ચાં બહાર આવ્યાં હોય – અને એમની પહોળી થતી પીળી ચાંચમાં ખાવાનું મૂકવાનું લેવા માટે એ ‘ગૃહબલિભૂક્’ (કાલિદાસે ‘કાગડા’ માટે યોજેલ શબ્દ) માળાથી દૂર જતો હોય.

એ કાગદંપતીનું આખું વિશ્વ એ માળામાં જ કેન્દ્રિત છે. આજુબાજુ દોડાદોડ કરતી આખી વ્યસ્ત દુનિયાનું અસ્તિત્વ એમને મન ફાજલ લાગે એવી તેમની આત્મ-સ્થ હિલચાલ છે. લીમડાને તો આ કાગદંપતીનું પ્રસૂતિગૃહ બનવાનો આનંદ હશે જ.

આજે આબુ જવાને બદલે ઘેર જ રહ્યો. ગઈકાલથી ઘનઘોર વાતાવરણ છે. વરસાદની ઝડી રહી રહીને પડી જાય છે. કાલે ટી.વી.ના વેધર રિપોર્ટમાં તો આખું ગુજરાત મોટાં વાદળોની છાયા નીચે ઢંકાયેલું દેખાયું હતું. આજે ‘સંદેશ’માં અનુભાઈનો સુંદર ફોટો છે : એન્ટેના પર બેઠેલાં પંખીઓનો. એની નીચે ‘પશુપંખીવેડા’ પ્રયોગ કરેલો તે ગમ્યો.

કાગડાના માળાવાળો લીમડો અને માળો પણ.

સતત ચાર દિવસની હેલી, પછી ઉઘાડ. કાલ સાંજથી જ આમ તો (ઉઘાડ) નીકળ્યો છે, જોકે વાદળ તો છે જ. બારી બહાર પેલા કાગડાના માળા પર નજર ગઈ. કાગડો/કાગડી બેઠેલાં જ છે. પવનમાં ડાળ સમેત માળો ઝૂલે છે. છાપામાં સમાચાર છે. ટી.વી. પર પણ તે દૃશ્યમાન થયા હતા. ભારે વરસાદથી અનેક ઝાડ તૂટી પડ્યાં છે, અનેક ઘર-બાર પડી ગયાં છે, પણ ખુલ્લા આકાશ તળે ઊગેલા લીમડાના ચોકમાં માળો સલામત છે – આટઆટલા પવનપાણીના સપાટાઓ પછીય. વચ્ચે એક રાતે ધોધમારના આંધીપાણીમાં મને વિચાર આવ્યો હતો કે, હવે એ માળાની શી હાલત હશે? વેરવિખેર થઈ ગયો હશે? હશે? એ નવજાત બચ્ચાંનું શું થશે એવી ચિંતા થઈ હતી. પણ જોઉં છું કે, સખત આંધીપાણી પછી પણ લીમડાની ડાળી પરના માળામાં બધું કુશળ છે. હાશ! ભારે હેલીમાં ઠપ્પ થઈ ગયેલું નગર હવે ધીમે ધીમે રાબેતામાં ગોઠવાતું જાય છે. ટિટોડીનો ભીનો અવાજ અહીં સુધી પહોંચે છે.

આજે દિવસ ખુલ્લો છે. રોજની જેમ ટેવ પ્રમાણે જ, માળો છે જ એમ માનીને માળા સામે આંખો કરી, તો પહેલી નજરે માળો દેખાયો નહિ. પહેલાં તો થયું કે, વચ્ચે બીજી ડાળ આડી આવી ગઈ હશે. પછી બરાબર આંખ ફાડીને જોયું, બહાર બાલ્કનીમાં આવીને જોયું તો ખરેખર માળો નહોતો! લીમડો ઊભો હતો. પણ માળો? મારી નજર જાણે વંધ્ય બની ગઈ. ક્યાં ગયું એ બચ્ચાં સમેતનું કાગકુલ? માળો, જે પ્રચંડ આંધી વરસાદમાં ઝૂલતા લીમડા સાથે ઝૂલતો રહી ટકી રહ્યો હતો, તે હવે ક્યાં? લીમડાને લગભગ અડીને આવેલી અગાશીવાળા મકાનમાં રહેતા કોઈ નિષાદ હાથોની કરામત? પણ એવી જઘન્યતા એ શા માટે આચરે? આખો કાગપરિવાર માત્ર પોતાનામાં જ નિમગ્ન હતો. વળી, એ કા…કા… અવાજોથીય વાતાવરણને આકુલ પણ નહોતો કરતો.

હા, તો જે લીમડો આ ગૃહબલિભુજ્  – કાગદંપતીની શાન્ત પારિવારિક પ્રવૃત્તિથી આકુલ હતો, તે હવે ખાલી છે. માળો ઊજડી ગયો છે. અચાનક પોતાનું નીડ નષ્ટ થતાં હવે પેલો કાગ-પરિવાર ક્યાં હશે?

રવીન્દ્રનાથે તો ‘નીડ’ શબ્દ પ્રતીકરૂપે વાપર્યો. નીડ એટલે ઘર. પંખીનું ઘર અને પછી માનવીનું ઘર. ઘર એટલે પરિવાર. પરિવારને આશ્રય આપે તે નીડ. એ પરિવાર પંખીનો હોય કે માનવીનો. માનવી કે પંખીની મહેચ્છા હોય છે : પોતાનો નીડ – માળો રચવાની. એ ‘નીડ’ રચાય છે ત્યારે એમાં કેટલી બધી આશા-આકાંક્ષા હોય છે.