ચિત્રકૂટના ઘાટ પર/આથમણી બારી: Difference between revisions

આ ભૂમિકા તો યુવાવયે વાંચી ત્યારથી મનમાં રમી રહેલી કવિ સુન્દરમ્‌ની ‘આથમણી બારી’ નામની કવિતાની નિકટ લઈ જવા માટે છે. એ વખતે કવિતાનો અર્થ તો સમજાયો હતો, હવે જીવનના ઉત્તરાર્ધમાં એ કવિતાના મર્મનો અસ્તિત્વવાદી અનુભવ થાય છે.

મમ્મટ પણ ખરા છે. ઝીણી પર્યેષક બુદ્ધિથી કાવ્યના સિદ્ધાંતોની માંડણી કરે ત્યારે તેમને સમજવા આપણે પણ બરાબર સજ્જ હોવું ઘટે, પણ સિદ્ધાંતોને સ્પષ્ટ કરવા ઉદાહરણ આપે, ત્યારે કાવ્યશાસ્ત્રમાં પા-પા પગલી પાડનારને પણ ગળે ઊતરી જાય. મમ્મટે બારમી સદીની આસપાસ ભારતમાં સ્ત્રીઓના છાતી ઢાંકવા, ન-ઢાંકવાના પરિધાનને આધારે કાવ્યર્થ કેટલો સ્ફુટ હોવો જોઈએ તે સમજાવતો શ્લોક ટાંક્યો છે. શ્લોકમાં કહેવાયું છે કે, કવિતામાં અર્થ એટલો ખુલ્લો, પ્રકટ ન હોવો જોઈએ – આંધ્રપ્રદેશની સ્ત્રીઓના ખુલ્લા સ્તનની જેમ. કવિતામાં અર્થ એટલો ગૂઢ, ઢંકાયેલો ન હોવો જોઈએ – ગુર્જરી સ્ત્રીઓનાં એકદમ ઢંકાયેલાં સ્તનની જેમ. કાવ્યમાં તો અર્થ ક્યાંક પ્રકટ થતો ને ક્યાંક સંતાઈ જતો હોવો જોઈએ – મહારાષ્ટ્રની નારીનાં સ્તનોની જેમ.

‘આથમણી બારી’ ની પહેલી કડીમાં કવિ કહે છે કે, તમે ભલે બીજી બધી દિશાઓનાં બારી-બારણાં ભીડો, માત્ર ‘મારી આથમણી બારી’ ખુલ્લી રાખજો. ‘મારી આથમણી બારી’ કહેતાં મર્મી વાચક સમજી જાય : જીવનની આથમણી બારી, એટલે કે વૃદ્ધાવસ્થાના સમયની બારી.

સુન્દરમ્‌ની કવિતામાં પહેલેથી જ સ્ફૂટ કાવ્યાર્થને મેં વધારે ખોલવાનો પ્રયત્ન કરી કવિતાના આસ્વાદકોનો અપરાધ કર્યો છે.

હમણાં હમણાં એક મિત્રે મને કહ્યું કે, ‘વર્ષો પહેલાં આપણે કાવ્યચર્ચા કરતા હતા તે વખતે આપણી મૈત્રીની શરૂઆત હતી. તમે એ વખતે ભાવુક બનીને ‘આથમણી બારી’ વાંચી હતી અને પછી આ કવિના શબ્દોનો આધાર લઈને એવી ઇચ્છા વ્યક્ત કરેલી કે કોક ખુલ્લી પણ રહેજો મારી આથમણી બારી.’ અને એમ જીવનના અંતિમ સમય સુધીની મૈત્રીની તમે ઇચ્છા વ્યક્ત કરી હતી. પણ હવે સ્થિતિ એવી બની છે કે મારે ‘આથમણી બારી’ની એ પંક્તિઓ તમારી આગળ બોલવાની થાય છે.’