ગુજરાતી સાહિત્યકોશ ખંડ ૩/અનુક્રમ/મ/મુદ્રણકલા: Difference between revisions

<span style="color:#0000ff">'''મુદ્રણકલા'''/span> : ગુટનબર્ગે છાપકામ માટેનાં બીબાંની શોધ કરી ત્યારથી એલોઇ સેનફ્લેન્ડરે શિલા મુદ્રણની શોધ કરી ત્યાં સુધી સીસાના બનાવેલા છાપકામ માટેનાં બીબાં વગર છાપકામ શક્ય ન હતું. શિલામુદ્રણ અને ઑફસેટ પ્રિન્ટિંગમાં પણ, જો લખાણ છાપવું હોય તો પહેલાં બીબાં ગોઠવી, તેની છાપ મેળવી, તે છાપને શિલા યા પ્લેટ પર ફોટોગ્રાફીની મદદથી ફેરવી, તે પરથી છાપકામ કરવામાં આવતું હતું. મુદ્રણમાં સુઘડતા અને ઝડપ લાવવા માટે મોનોટાઇપ અને લાઇનોટાઇપ મશીન આવ્યાં તેમાં પણ છાપકામનાં બીબાં તો હતાં જ, માત્ર તે ઢાળવા તથા ગોઠવવાનું યાંત્રીકરણ થયું હતું. પરંતુ મુદ્રણ દ્વારા પ્રતિકૃતિઓ મેળવવાના કામમાં પ્રાથમિક છાપ મેળવવા માટે ફોટોગ્રાફીનો પ્રયોગ શરૂ થતાં અને વિકસતા છાપકામ માટે સીસાનાં બીબાં વગર અક્ષરોના ફોટોગ્રાફ પરથી મેળવેલી પ્રાથમિક છાપમાંથી છાપકામ શક્ય બન્યું. એ રીતે મુદ્રણક્ષેત્રે સીસાનાં બીબાંની જગ્યા અક્ષરોના ફોટાએ લીધી. તેમાં ક્મ્પ્યુટર ઉમેરાતાં કમ્પ્યુટરની મદદથી અક્ષરોની જોઈતા ક્રમમાં તસવીર ખેંચતા કેમેરાને ચલાવવાનું શોધાયું અને ઝડપનું પરિમાણ દસગણું આગળ વધી ગયું. છાપકામ માટેની પ્રથમાકૃતિ તૈયાર કરવાનું કામ હવે ક્રાન્તિકારી ઝડપે થવા લાગ્યું. વધુમાં, લેસર-પ્રિન્ટરની શોધ થતાં કમ્પ્યુટર અને લેસર પ્રિન્ટર બંને પર આધારિત આધુનિક ‘ડેસ્ક ટોપ પબ્લિશિંગ’ સિસ્ટમ જન્મી અને બરાબર વિકસી. આમ થતાં હવે ઓફસેટ મુદ્રણ માટે જોઈતી પ્રથમાકૃતિ તૈયાર કરવામાં સ્વચ્છતા, ઝડપ, વિવિધતા, અને ગુણવત્તા એકસાથે સુલભ થયાં. એકકાળે ગુટનબર્ગના છાપકામ માટેનાં બીબાંનો મુદ્રણજગત પર ડંકો વાગતો હતો તેને બદલે તેનો મૃત્યુઘંટ વાગી ગયો. આજે પુસ્તકો, વર્તમાનપત્રો ને સામયિકોના મુદ્રણમાં ૮૦થી ૯૦ ટકા મુદ્રણ મુખ્યત્વે ડી.ટી.પી. દ્વારા પ્રથમાકૃતિ મેળવી તે પરથી ઓફસેટ પદ્ધતિથી થાય છે.