26,604
edits
જયદેવ શુક્લની કવિતા: Difference between revisions
no edit summary
KhyatiJoshi (talk | contribs) No edit summary |
KhyatiJoshi (talk | contribs) No edit summary |
||
| Line 1,233: | Line 1,233: | ||
‘જરા ઝીણી આંખે જુઓ : | ‘જરા ઝીણી આંખે જુઓ : | ||
કોરિયા, ચીન, અમેરિકા, ઇસ્તમ્બુલ... | કોરિયા, ચીન, અમેરિકા, ઇસ્તમ્બુલ... | ||
{{Space}} વાહ...વાહ!’ | |||
‘સબ કુછ ઓપનમેં.’ | ‘સબ કુછ ઓપનમેં.’ | ||
‘શું... ક્યા ચીજ છે!’ | ‘શું... ક્યા ચીજ છે!’ | ||
| Line 1,279: | Line 1,279: | ||
</poem> | </poem> | ||
== તાળું == | |||
<poem> | |||
તાળું. | |||
ઉપર તાળું. | |||
વળી તાળા ઉપર તાળું. | |||
આમ તાળાં મારવાથી શું વળે? | |||
શું મળે? | |||
છતાંય ફેલાતું જાય છે | |||
તાળું. | |||
ઘરને તાળં. | |||
કબાટને તાળું. | |||
કબાટમાંના લૉકરને તાળું. | |||
વળી લૉકરમાંના ચોરખાનાને પણ તાળું. | |||
દેશને તાળું કે પ્રદેશને તાળું. | |||
વેશને તાળું કે પ્રવેશને તાળું, | |||
ચાલો, વહેતી નદીને તાળું મારો. | |||
ચાલો, ખીલતી ઋતુને તાળું મારો. | |||
આઠ આનાનું | |||
કે | |||
છસો સાડત્રીસ રૂપિયાનું, | |||
સાદું તાળું | |||
કે | |||
ખંભાતી તાળું | |||
તાજું, ચમકતું, નવું નક્કોર તાળું | |||
આખરે કાટ તો ખાવાનું જ. | |||
કાટ ખાય | |||
વર્ષો પછી ખૂલે યા ન પણ ખૂલે. | |||
પણ, આમ તાળાં મારવાથી શું વળે? | |||
હા, લગરીક કળ વળે. | |||
કળ બળથી ન ખૂલે. | |||
કળ કળથી જ ખૂલે. | |||
હૃદયનું તળ | |||
કળથી, પળથી, ખળખળથી | |||
ખૂલે તો ખૂલે. | |||
ખૂલે તો... | |||
ખ્યાલ ન કળનો કે તળનો. | |||
પળને તાળું | |||
કળતે તાળું. | |||
ખળખળને તાળું. | |||
થાય કે આ બધાને ખાળું ... પણ... | |||
આ એક તાળું. | |||
કાઈ પુરાતત્ત્વવિદ્, પધારો | |||
જુઓ : કઈ ઘડીનું | |||
:::: પળનું | |||
:::: તિથિનું | |||
:::: વારનું | |||
:::: વર્ષનું | |||
:::: યુગનું | |||
મન્વન્તરનું | |||
કાણે માર્યું છે તાળું? | |||
કોને માર્યું છે? | |||
તાળું છે મજાનું. | |||
તાળાના કાણામાં અન્ધારું. | |||
કયા વર્ષનું? | |||
જુઓ જોષ. | |||
ન ખપે રોષ. | |||
તાળું છે મજાનું. | |||
ઉપર હાથી ને સિંહનું કોતરકામ | |||
સિંહની કાટખાધી યાળ | |||
હાથીના લોખણ્ડના દાંત. | |||
તાળા પર ‘સત્યમેવ જયતે’. | |||
આવું તો હરિશ્ચન્દ્ર ને ગાંધીજી બોલતા. | |||
તે ચાવી લો. | |||
ક્યાં છે ચાવી? | |||
આ છત્રીસ ચાવીઓનો ઝુડો. | |||
તાળું એક આંખે હસે અવાવરુ. | |||
અવાવરુ આંખમાં ચાવીએ ફરે. | |||
કટડ્ કટ્ | |||
ન ફરે. | |||
ચન્દ્રનું કાટવાળું તાળું ખૂલે તો ખૂલે, | |||
ચાવી પછી ચાવી... ચાવી | |||
કળ જરીકે ના ખસે. | |||
કટ્ કટ્ | |||
કેરોસીન મૂકો | |||
તપાવો | |||
હથોડા મારો | |||
સારો રસ્તો લો | |||
મારો મારો ગમારો | |||
‘તાળું છે જ ક્યાં?’ એવું પૂછો છો? | |||
આ અડીખમ તાળું. | |||
ન હાલે ન ચાલે. | |||
બસ ફાલે. | |||
જુઓ : તાળું. | |||
તાળામાં તાળું. | |||
ને વળી તેમાં તાળું. | |||
તાળું તાળાને તાકે. | |||
અસલી તાળું. | |||
ક્યાં છે? | |||
ક્યાં છે તાળું? | |||
અચાનક તાળાએ જોયું | |||
તાળામાં વસતી દુનિયા પર તાળું. | |||
ઘરવરશરકરપર | |||
તાળું. | |||
બહાર તાળું. | |||
‘ભીતર તાળું. | |||
સાડત્રીસમી ચાવી તો... | |||
</poem> | |||
== કાંટો == | |||
<poem> | |||
અચાનક કાંટો વાગે | |||
ને ચીસ પડાઈ જાય... | |||
લોહી જાગી જાય | |||
ટગર ટગર... | |||
અચાનક ટામેટાનો સૂપ યાદ આવી જાય, | |||
સાથે ચમચી | |||
ને નીચે પડી ગયેલો કાંટો. | |||
‘કાંટો કાંટાથી નીકળે’ | |||
એવું મા કહેતી. | |||
આમ કંઈ કાંટો કાઢવો સહેલો નથી. | |||
પતંગિયાનું તરફડવું | |||
લોહીમાં ફરફરવું | |||
કાંટો બાવળનો. | |||
કાંટો ગુલાબનો. | |||
લીલો કાંટો. | |||
લાલ કાંટો તો ફર્યા જ કરે | |||
બસ ફર્યા જ કરે... | |||
લોહી ખળખળતું જાય | |||
ઠોલાતું. | |||
બાકી, કાંટો | |||
વનવગડામાં જ વાગે | |||
એવું કંઈ નથી. | |||
વાગે તો વાગે. | |||
કાંટો નીકળ્યા પછીની | |||
મીઠી ખંજવાળમાં કોયલ ફરફર્યા કરે. | |||
કાંટો તો | |||
સાવ અચાનક જ... | |||
એની ટીસ | |||
અરીસા ખળભળાવી દે. | |||
કાંટો | |||
નમી ન જવો જોઈએ. | |||
બરાબર વચ્ચે જ... | |||
બન્ને પલ્લાં સરખાં થાય | |||
તો જ... | |||
કાંટો વાગે | |||
ને ચીસ પડાઈ જાય અથવા... | |||
એકલા હોઈએ | |||
કાંટો ફરતો રહે | |||
કાંટો કાઢવા કાંટો ન હોય | |||
હોય માત્ર લાલ ચણી બોર. | |||
</poem> | |||
== વાડ == | |||
<poem> | |||
વાડ. | |||
વાડ હોય એટલે... | |||
વાડ હોય. | |||
થોરની, | |||
કાંટાળા તારની | |||
મેંદીની, | |||
ભીંતની | |||
કે વાડ વિનાની વાડ. | |||
વાડ લીલી કે સૂકી, | |||
વાડે કાળિયોકોશી, ને પતરંગો, | |||
વાડે વાડે બંદૂકધારી. | |||
વાડની અંદર ને બહાર | |||
આગળ ને પાછળ | |||
વાડ. | |||
આકાશનેય વાડ | |||
ને દરિયાને પણ. | |||
વાડ હોય એટલે છીંડું હોય. | |||
તો, ખોડીબારું પણ હોય. | |||
વાડ ચણોઠીની આંખે તાક્યા કરે. | |||
વાડ ક્યારેક | |||
ઢગરાં ખુલ્લાં કરે. | |||
‘વસ્ત્ર પર વાડ સુકાણી’ જાણી છે? | |||
વાડે વાડે તત્ત્વબોધ | |||
વધે કે ઘટે? | |||
વાડમાંથી ફૂટે વિવાદ... | |||
વાડ | |||
જો ઉલ્લંઘી ગયા | |||
તો પછી... | |||
હે પ્રબુદ્ધો! | |||
વાડ જ આપણે, | |||
વાડ જ આપણું... | |||
આનન્દો! | |||
</poem> | |||
== પિલ્લું == | |||
<poem> | |||
ગૂંચવાતું | |||
ઊકલતું | |||
ગૂંચવાતું | |||
ખૂલતું | |||
ગૂંચવાઈ ગયું છે | |||
આ પિલ્લું. | |||
ક્યારેક બે આંટા ઊકલે | |||
ને થાય : હા... આ ... શ... હવે તો... | |||
પણ રસ્તો રોકતો | |||
બીજો વળાંક ને ત્રીજો, ચોથો... | |||
ટેરવાં વાંકા વળી | |||
નીચું જોઈ | |||
ગલીકૂંચીઓમાં પહોંચી | |||
કરામતથી આગળ વધવા | |||
આતુર. | |||
મધમાખીની જેમ આંખો ને ટેરવાં | |||
દોરા પર, ગૂંચ પર, વળાંકો પર | |||
સરે, અટકે, લપસે, ચઢે, પડે, | |||
ઊડે, અથડાય. | |||
‘છોડો ને, શું કામ પાછળ પડ્યા છો?’ | |||
મને થાય કે છોડું. | |||
પણ પિલ્લું | |||
છૂટતું નથી. | |||
ફક્ત બે-અઢી વેંત છૂટે. | |||
ટોચ પર પહોંચ્યાનો આનન્દ. | |||
ત્યાં જ અટકાવે ગાંઠ. | |||
જબરી છે આ ગૂંચ સાથેની સાંઠગાંઠ. | |||
ગાંઠ. | |||
ઉબડખાબડ ટેકરા જેવી. | |||
રસ્તા વચ્ચોવચ્ચ | |||
‘Stop’ ‘રસ્તો બન્ધ’ લખ્યા વિનાની. | |||
લાલ સિગ્નલ વિનાની. | |||
તોય અટકવું જ પડે. | |||
ગુસ્સા સાથે, અકળામણ સાથે. | |||
આ ગાંઠ છૂટે | |||
અથવા એને કૂદવી કઈ રીતે? | |||
ફરી ચાર વેંત ઊકલે. | |||
ઊકલેલી દોરીનું | |||
નાનું પિલ્લું વાળવું કે લચ્છી? | |||
ટેરવાં | |||
ઉત્સાહમાં | |||
બીજા ટેકરા પરથી | |||
દોડી, ઊતરી | |||
નાના-મોટા રસ્તા ખોળે, | |||
એકની નીચે બીજો, ઉપર ત્રીજો ને પાંચમો | |||
જાણે ફ્લાયઓવરોની લીલા! | |||
અચાનક | |||
દોરી પર લપેટાયેલો | |||
ઉતરાણના દિવસનો | |||
હવે થોડો ધૂળિયો થયેલો, | |||
લાલ તડકો | |||
ટેરવે ટેરવે, હથેળીમાં ને લોહીમાં | |||
‘એ...ઈ...કાઈ.. પો...ચ...’ | |||
એક પતંગ સાથે ચાર ચાર પેચ, | |||
વળી ધૂંધવાટ. | |||
કોનો પેચ કોની સાથે? | |||
કોણ ખેંચે? ઢીલ મૂકે? કોને કાપે? | |||
‘બરાબર ખેંચ લે.’ | |||
જેમતેમ ખેંચાખેંચ ન કર. | |||
આ તો ધીરજનું કામ છે.’ બાપુજી કહેતા. | |||
‘ધોઈને ગોદડી બનાવવા ચાલશે’ મા કહેતી. | |||
ગૂંચમાં રસ્તો | |||
ને રસ્તામાં જ ગૂંચ. | |||
ભર-દોરે કપાયેલા | |||
પતંગ પાછળ | |||
ઊંચકાયેલું, ખેંચાયેલું ખળખળતું શરીર, | |||
વિલાયેલો ચહેરો | |||
ને કિશોરનો લંબાયેલો હાથ... | |||
પિલ્લામાં બેઠેલું આકાશ | |||
દોરીના લસરકા સાથે | |||
છૂટતું જાય. | |||
આકાશમાં ઊડતાં કબૂતરોનો ફફડાટ. | |||
કબૂતરની કપાયેલી પાંખ જેવી | |||
હથેળી | |||
ગૂંચાળા પિલ્લા પર ચત્તીપાટ. | |||
પિલ્લું માંડ માંડ થોડું ઊકલ્યું ત્યાં... | |||
‘કા...ઈ...પો...ચ’ | |||
</poem> | |||
== આપણી જ એક આંખમાં આંસુ જોઈને... == | |||
<poem> | |||
ન ગમતી વાણી | |||
તાણી તાણીને પહેરી | |||
હાથમાંનું મણ-મણનું ગુલાબ ઊંચકી | |||
ઊંધે માથે ચાલવાનું, | |||
ટાઢાટાપ્પ સૂરજના | |||
બોદાઈ ગયેલા ચળકાટ જેવું | |||
હસવાનું; | |||
ન ગમે છતાંય. | |||
‘સત્યના પ્રયોગો’ ભણાવતી વખતે જ | |||
જંગલ ભડકે... | |||
‘પ્લે બૉય’ના ધસમસતા | |||
ઘુમ્મટોના ફુવારા | |||
પૃષ્ઠે પૃષ્ઠે ઉછળે | |||
મઘમઘે | |||
ને ફીણ-ફીણ થઈ છટકી જઈએ; | |||
ન ગમે છતાંય. | |||
સાલ્લું, તાણી-તૂસીને હસવાનું, ખસવાનું. | |||
ઘડિયાળથી જ બધું માપવાનું; | |||
ન ગમે છતાંય. | |||
તંગ નદીઓ માત્ર જોવાની જ, | |||
ગમે છતાંય. | |||
ધુમ્મસમાં | |||
રણકતું ચીંચીં | |||
શેાધવાનું, | |||
ઓટ ઓઢીને ચાલવાનું; | |||
ગમે કે ન ગમે છતાંય. | |||
ક્ષણ વ્હેરીને ચાલવાનું ગમે તોય | |||
વ્હેરી કે ચાલી ન શકાય. | |||
ન હસી શકાય | |||
આપણો ચહેરો ઓટના અરીસામાં જોઈને. | |||
ન રડી શકાય કે ન હસી શકાય | |||
આપણી જ એક આંખમાં આંસુ જોઈને, | |||
સાલ્લી, આ તે કંઈ... | |||
</poem> | |||
== જાવન-આવન == | |||
<poem> | |||
જતી વખતે | |||
આપણે કેટકેટલું છોડીને જઈએ છીએ! | |||
કેટલું બધું આપણા ભેગું | |||
આવી જતું હોય છે, | |||
જાણબહાર! | |||
તે સાંજે આપણે | |||
કંડક કોફી પીધી હતી, | |||
સાથે મેથીનાં ઢેબરાંનો | |||
સ્વાદ પણ ભૂલ્યો નથી. | |||
બસ એટલું જ | |||
તે ક્ષણે | |||
ન જવાની ઇચ્છા થઈ આવી હતી. | |||
જઈને ફોન કર્યો’તો પહોંચ્યાનો. | |||
મેં ડૂસકું સાંભળ્યું હતું. | |||
ફોન મુકાઈ ગયો હતો. | |||
આ દૂર અને સમીપ છે શું? | |||
ક્યારેક સમીપ હોઈએ, | |||
છતાં ન લાગીએ. | |||
દૂર હોઈએ તે વેળા | |||
કેટલીક નાનીમોટી વાતો | |||
ધ્યાનમાં આવે પણ નહીં. | |||
તું સાથે નથી કે હું? | |||
આ માત્ર જનારનો | |||
કે | |||
રહેનારનો પણ અનુભવ હશે? | |||
જવું અને રહેવું કોનું? | |||
આ જાવન-આવન | |||
કશુંક કશેક લઈ જાય છે | |||
ને કશુંક કશેક મૂકી શકે છે. | |||
આવતી વખતે | |||
બધું તો લઈને આવી શકાતું નથી. | |||
પૂર્વે જોયેલાં - માણેલાં | |||
આકાશગામી વૃક્ષો ક્યાં? | |||
તાજગીભરી ભૂરી હવા, છાયા, હૂંફ ક્યાં? | |||
હોવું તેથી શું? | |||
ન હોવું તેથી શું? | |||
ના, ના, ના તેથી ઘણું બધું... | |||
</poem> | |||
<center>◼</center> | <center>◼</center> | ||
<br> | <br> | ||