છંદોલય ૧૯૫૭: Difference between revisions

છંદોલય ૧૯૫૭ (view source)

Revision as of 07:14, 8 August 2022

11,774 bytes added , 07:14, 8 August 2022

no edit summary

MeghaBhavsar

18,450

edits

@@ Line 47: / Line 47: @@
 {{સ-મ|૧૯૫૬}} <br>
+</poem>
+== અંગ્રેજી ઑનર્સનાં વિદ્યાર્થીઓને વિદાય ==
+<poem>
+સુરમ્ય સુખસ્વપ્ન શાં સભર ચાર વર્ષો વહ્યાં,
+લહ્યાં વયવસંતમાં કુસુમ સ્નેહની વૃદ્ધિનાં;
+ઉદાર ઉરથી પરસ્પર સ્વભાવ ને બુદ્ધિના
+અનેકવિધ દોષના કદીક કંટકોયે સહ્યા.
+વિવેચન, વળી કથા નવલ, નાટ્યકાવ્યો ભણ્યાં,
+સુપ્રજ્ઞ કવિ મિલ્ટને અસલ ક્રાંતિની ક્હૈ કથા,
+વદંત ઋષિ વર્ડ્ઝવર્થ પૃથવી પરે જે વ્યથા,
+અભિન્ન સમ સત્ય-સુન્દર કલાજ્ઞ કીટ્સે ગણ્યાં.
+જિહાં લગ ધરાતલે જીવન આપણે ધારશું
+ક્ષણો વિરલ રૂપની, રસસમાધિ આનંદની,
+સદા નીરસતાભર્યા ભવરણે રસસ્યંદિની,
+વિરૂપ જગની વ્યથા સમજવા ન સંભારશું?
+ભણ્યા જ નહીં માત્ર, કિંતુ મુજને ભણાવ્યો તમે;
+તમે જ ગુરુ, શિષ્ય હું, શિર સદૈવ એથી નમે.
+{{સ-મ|૧૯૫૬}} <br></poem>
+== પૃથ્વી (ઈશ્વરની દૃષ્ટિમાં) ==
+<poem>
+આષાઢી આ આભ જે મેઘઘેર્યું
+કૅમેરા શું હોય ના શ્યામરંગી
+વસ્ત્રે વીંટ્યો, ગોઠવ્યો સ્થિર; હેર્યું
+પૃથ્વીકેરું ફોકસે દૃશ્ય, ભંગી
+અંગાંગોની જે ક્ષણે સ્પષ્ટ, લાંબી
+ટૂંકી ઝાંખી સ્હેજ ના, સપ્રમાણ
+લાગી ત્યાં તો વીજની ચાંપ દાબી
+ઓચિંતાની, કોઈને થૈ ન જાણ;
+અંધારા કો ખંડમાં પ્લેટ ધોઈ
+હોંસે હોંસે (પ્રેમ શો સર્જનોમાં!),
+કેવું આવ્યું ચિત્ર કે જોઈ જોઈ
+પ્હેલાં ધાર્યો રોષ કૈં ગર્જનોમાં,
+અંતે સાર્યાં અશ્રુ કારુણ્યપૂર્ણ
+વર્ષારૂપે; ચિત્ર ત્યાં ચૂર્ણ ચૂર્ણ!
+{{સ-મ|૧૯૫૬}} <br></poem>
+</poem>
+== કલાકોથી ==
+<poem>
+કલાકોથી મચ્યો વરસાદનો કકળાટ,
+ના, ના, આટલો કઠતો ન’તો ઉકળાટ.
+શો મોટ્ટા અવાજે એકસૂર રસહીન લાંબા
+::::			કોઈ ભાષણના સમો દે ત્રાસ.
+બારીબારણાં સૌ બંધ,
+આખા ખંડમાં વ્યાપી વળી ભીનાશ
+ને રૂંધે અખંડિત ખંડનું એકાંત, હું આંખો છતાંયે અંધ.
+ઠંડકમાં ઠરી ચારે દીવાલો,
+જેમ બુઢ્ઢાપે ઠરે છે જિંદગીના મસ્ત ખ્યાલો;
+વસ્ત્ર સૌ ખીંટી પરે લીલાં,
+હજુ આ દેશમાં જેવાં મનુષ્યોનાં વદન વીલાં;
+અને પોચાં પડ્યાં સૌ મેજ પરનાં પુસ્તકોનાં પાન,
+જેવાં લય વિનાનાં ગાન;
+કેવું બધું નિર્જીવ તે સૌ ભેજથી આજે છવાઈ ગયું,
+ને હૂંફથી ધડકી રહ્યું હૈયુંય તે આજે હવાઈ ગયું!
+{{સ-મ|૧૯૫૬}} <br></poem>
+</poem>
+== નિવેદન, ઑગસ્ટ ૧૯૫૬ ==
+<poem>
+આથી હશે અન્ય ન કોઈ રસ્તો?
+જે મૃત્યુ શો હોય ન સાવ સસ્તો
+ને પથ્થરોથી વધુ હોય પોચો
+(પોલીસનો થાય પછી ન લોચો),
+ટોપી સમું હોય સ્વમાન જેમાં
+ને વ્યક્તિનું ના અપમાન જેમાં,
+નેતા સમો સાવ ન હોય નવ્ય
+ને ભાષણો શો નવ હોય ભવ્ય,
+જે બુદ્ધિજીવી સમ ન્હોય બુઠ્ઠો,
+અશ્લીલ છાપાં સમ ન્હોય જુઠ્ઠો;
+ભાટાઈ જેમાં નહીં ક્યાંય ગાવી,
+ભોળી પ્રજાને નહીં ભાંગ પાવી,
+વિચારની જ્યાં નવ હોય શૂન્યતા
+ને ન્યાયની ન્હોય જરીય ન્યૂનતા,
+વિરોધ જ્યાં હોય વિવેકશુદ્ધ,
+જ્યાં યુદ્ધ હો શાંત જ, ધર્મયુદ્ધ;
+જ્યાં રોષ તો હોય, પરંતુ રમ્ય,
+જે નાટકી ના, પણ બુદ્ધિગમ્ય;
+જ્યાં ના તિજોરી તપતી, ન તાપ
+(એ દૂધ પીને ઊછર્યો જ સાપ);
+સત્તા સમો જે નવ હોય અંધ,
+ગોળી સદાની જહીં હોય બંધ,
+ને ના કદી હો વટનો સવાલ,
+જેમાં ન તેજોવધનોય ખ્યાલ,
+જેમાં પ્રજાને નવ હોય લાત,
+બેચાર જ્યાં સાંત્વનની જ વાત
+(જે કેમ કે આ ખુરશી મળી છે
+તે આ પ્રજાના જ પુણ્યે ફળી છે!),
+જેમાં જરીયે નવ જાય વ્હેમ
+અન્યોન્ય એવો પ્રગટે જ પ્રેમ,
+હો સ્વર્ગ તો યે જૂઠથી ન લેવું,
+પૃથ્વી પરે ક્યાંય ભલે જ ર્હેવું.
+બિરાદરી ખેલદિલી સમાજે
+ખિલાવવી હોય સદાય કાજે,
+મનુષ્યમાં જે ઘર ઘાલી બેઠાં
+અનિષ્ટ કૈં, કૈંક યુગોથી પેઠાં,
+દેવા સદાની સહુને શિકસ્તો
+હોવો ઘટે અન્ય જ કોઈ રસ્તો!
+{{સ-મ|૧૯૫૬}} <br></poem>
+</poem>
+== નિવેદન, ઑગસ્ટ ૧૯૫૬ ==
+<poem>
+આથી હશે અન્ય ન કોઈ રસ્તો?
+જે મૃત્યુ શો હોય ન સાવ સસ્તો
+ને પથ્થરોથી વધુ હોય પોચો
+(પોલીસનો થાય પછી ન લોચો),
+ટોપી સમું હોય સ્વમાન જેમાં
+ને વ્યક્તિનું ના અપમાન જેમાં,
+નેતા સમો સાવ ન હોય નવ્ય
+ને ભાષણો શો નવ હોય ભવ્ય,
+જે બુદ્ધિજીવી સમ ન્હોય બુઠ્ઠો,
+અશ્લીલ છાપાં સમ ન્હોય જુઠ્ઠો;
+ભાટાઈ જેમાં નહીં ક્યાંય ગાવી,
+ભોળી પ્રજાને નહીં ભાંગ પાવી,
+વિચારની જ્યાં નવ હોય શૂન્યતા
+ને ન્યાયની ન્હોય જરીય ન્યૂનતા,
+વિરોધ જ્યાં હોય વિવેકશુદ્ધ,
+જ્યાં યુદ્ધ હો શાંત જ, ધર્મયુદ્ધ;
+જ્યાં રોષ તો હોય, પરંતુ રમ્ય,
+જે નાટકી ના, પણ બુદ્ધિગમ્ય;
+જ્યાં ના તિજોરી તપતી, ન તાપ
+(એ દૂધ પીને ઊછર્યો જ સાપ);
+સત્તા સમો જે નવ હોય અંધ,
+ગોળી સદાની જહીં હોય બંધ,
+ને ના કદી હો વટનો સવાલ,
+જેમાં ન તેજોવધનોય ખ્યાલ,
+જેમાં પ્રજાને નવ હોય લાત,
+બેચાર જ્યાં સાંત્વનની જ વાત
+(જે કેમ કે આ ખુરશી મળી છે
+તે આ પ્રજાના જ પુણ્યે ફળી છે!),
+જેમાં જરીયે નવ જાય વ્હેમ
+અન્યોન્ય એવો પ્રગટે જ પ્રેમ,
+હો સ્વર્ગ તો યે જૂઠથી ન લેવું,
+પૃથ્વી પરે ક્યાંય ભલે જ ર્હેવું.
+બિરાદરી ખેલદિલી સમાજે
+ખિલાવવી હોય સદાય કાજે,
+મનુષ્યમાં જે ઘર ઘાલી બેઠાં
+અનિષ્ટ કૈં, કૈંક યુગોથી પેઠાં,
+દેવા સદાની સહુને શિકસ્તો
+હોવો ઘટે અન્ય જ કોઈ રસ્તો!
+{{સ-મ|૧૯૫૬}} <br></poem>
+</poem>
+== લોકલિપિ (જાહેર ઇમારતોની ભીંતો પર) ==
+<poem>
+અહીં દિને દિને ઠરી જતી ન તારકાવલિ,
+ક્ષણે ક્ષણે ખરી જતી વળી ન ફૂલની કલિ.
+અસંખ્ય આ વ્રણો
+સમાજના શરીરમાં, હવે વિશેષ ના ખણો,
+અને કહો ન  : ‘ક્યાંય રોગ તો ન’તો,
+હતો સમાજ તંદુરસ્ત.’
+ભદ્રસુંદરીતણા વિશાલ વક્ષની પરે નખક્ષતો
+અહીં કર્યા; હશે કઠોર હસ્ત
+ને હશે વિરૂપ આંગળાં
+પરંતુ જે હશે ન પાંગળાં,
+હશે વિકારયુક્ત રક્ત
+કિંતુ ના હજુ અશક્ત,
+તંગ શી હશે નસો
+ઉછાળતી નવે રસો.
+રહસ્યપૂર્ણ આ લિપી ન પ્રેમની,
+મરોડદાર મોરપિચ્છથી ન આળખી,
+પરંતુ ચાક કોલસા વડે લખી,
+લિપી સુસ્પષ્ટ વૈરની, ન વાત લેશ વ્હેમની,
+કદીય જેમણે કરી ન ચૅકબુકમાં સહી
+પરંતુ એમની જ મૃત્યુલેખમાં
+::::		સમાજના અસંખ્ય આ રહી.
+અસંખ્ય આ ભવિષ્ય ભાખતાં વિનાશગીતને
+કદીક પાંખ જો ફૂટી...
+ત્યજી પુરાણ ભીંતને
+અવશ્ય લક્ષ્ય વીંધશે સુતીક્ષ્ણ તીર જેમ
+::::			સર્વ વેગમાં છૂટી છૂટી!
+{{સ-મ|૧૯૫૬}} <br></poem>
 </poem>