17,611
edits
ચંદ્રહાસ આખ્યાન/કડવું ૨૧: Difference between revisions
કડવું 21 Formatting Completed
MeghaBhavsar (talk | contribs) No edit summary |
(કડવું 21 Formatting Completed) |
||
| Line 2: | Line 2: | ||
{{Heading|કડવું ૨૧|}} | {{Heading|કડવું ૨૧|}} | ||
{{Color|Blue|[ધૃષ્ટબુદ્ધિ રાજા-રાણીને બાંધીને કૌનતલપુરના પાદરમાં પહોંચે છે ત્યાં જ મદનના હાથે વિષયા-ચંદ્રહાસના લગ્નની ખુશાલીમાં અઢળક દાન-દક્ષિણા પામીને સામે મળેલા ભાટ-ચારણોના મૂખે આ લગ્નની વાત જાણતાં જ ધૃષ્ટબુદ્ધિને પ્રબળ આઘાત લાગે છે. પછી મદને આપેલી દાન-દક્ષિણા એમની પાસેથી આંચકી લઈ મારે છે. પછી રાજા-રાણીનાં બંધન દૂર કરી માફી માંગી પોતે આપેલ દુઃખની વાત ચંદ્રહાસને ન કહેવા વિનંતી કરે છે. અને તેમને બારોબાર તેમના નગરમાં મોકલી દે છે.]}} | {{Color|Blue|[ધૃષ્ટબુદ્ધિ રાજા-રાણીને બાંધીને કૌનતલપુરના પાદરમાં પહોંચે છે ત્યાં જ મદનના હાથે વિષયા-ચંદ્રહાસના લગ્નની ખુશાલીમાં અઢળક દાન-દક્ષિણા પામીને સામે મળેલા ભાટ-ચારણોના મૂખે આ લગ્નની વાત જાણતાં જ ધૃષ્ટબુદ્ધિને પ્રબળ આઘાત લાગે છે. પછી મદને આપેલી દાન-દક્ષિણા એમની પાસેથી આંચકી લઈ મારે છે. પછી રાજા-રાણીનાં બંધન દૂર કરી માફી માંગી પોતે આપેલ દુઃખની વાત ચંદ્રહાસને ન કહેવા વિનંતી કરે છે. અને તેમને બારોબાર તેમના નગરમાં મોકલી દે છે.]}} | ||
{{c|'''રાગ : કાફી'''}} | |||
મેધાવિની એમ ઉચ્ચરે : ‘સાંભળો, મારા સ્વામ; | {{block center|<poem>મેધાવિની એમ ઉચ્ચરે : ‘સાંભળો, મારા સ્વામ; | ||
આ દુષ્ટ, કષ્ટ દેઈ, લેઈ જશે પાપી પોતાને ગામ.{{space}} ૧ | આ દુષ્ટ, કષ્ટ દેઈ, લેઈ જશે પાપી પોતાને ગામ.{{space}} {{r|૧}} | ||
ત્યાં ‘સુત મુઓ’ કે’શે, મન ક્યમ રે’શે? દાઝશે મારું તન; | ત્યાં ‘સુત મુઓ’ કે’શે, મન ક્યમ રે’શે? દાઝશે મારું તન; | ||
કાંઈ ધીરજ ધરિયે<ref>ધરર્ણે -ધરતી પર</ref>, ભેદ<ref>ભેદ – યુક્તિ</ref> ધરિયે, વાટ વિષે સ્વામિન.’{{space}} ૨ | કાંઈ ધીરજ ધરિયે<ref>ધરર્ણે -ધરતી પર</ref>, ભેદ<ref>ભેદ – યુક્તિ</ref> ધરિયે, વાટ વિષે સ્વામિન.’{{space}} {{r|૨}} | ||
{{c|'''ઢાળ'''}} | |||
એમ રોતાં નર ને નાર રે, જાય વાટ મોઝાર રે. | એમ રોતાં નર ને નાર રે, જાય વાટ મોઝાર રે. | ||
સેવકે બાંધી ઝાલ્યાં રે, બન્યો જણ જોડે ચલ્યાં રે.{{space}} ૩ | સેવકે બાંધી ઝાલ્યાં રે, બન્યો જણ જોડે ચલ્યાં રે.{{space}} {{r|૩}} | ||
એહવે આવ્યું ગામ રે, પાપીનો જ્યાંહાં ઠામ રે. | એહવે આવ્યું ગામ રે, પાપીનો જ્યાંહાં ઠામ રે. | ||
જાતાં જાતાં વાટ રે, સાહામા મળિયા ભાટ રે.{{space}} ૪ | જાતાં જાતાં વાટ રે, સાહામા મળિયા ભાટ રે.{{space}} {{r|૪}} | ||
પ્રધાનને જોઈ રે, આવ્યા છે સર્વ કોઈ રે, | પ્રધાનને જોઈ રે, આવ્યા છે સર્વ કોઈ રે, | ||
વાણી એવી બોલે રે : ‘નથી કો તવ સુતને તોલે રે!’{{space}} ૫ | વાણી એવી બોલે રે : ‘નથી કો તવ સુતને તોલે રે!’{{space}} {{r|૫}} | ||
પછે પુરોહિત એમ પૂછે રે : ‘વખાણો તે કારણે શું છે રે? | પછે પુરોહિત એમ પૂછે રે : ‘વખાણો તે કારણે શું છે રે? | ||
ક્યાં થકી તમો આવ્યા રે ? ધન ક્યાં થકી ભીખી લાવ્યા રે?’{{space}} ૬ | ક્યાં થકી તમો આવ્યા રે ? ધન ક્યાં થકી ભીખી લાવ્યા રે?’{{space}} {{r|૬}} | ||
બોલિયા બહુ બંદીજન રે : ‘રાજા, તુંને છે ધન્ય ધન્ય રે. | બોલિયા બહુ બંદીજન રે : ‘રાજા, તુંને છે ધન્ય ધન્ય રે. | ||
મદન તમારો અંશ રે, તેણે દીપાવ્યો કુળવંશ રે.{{space}} ૭ | મદન તમારો અંશ રે, તેણે દીપાવ્યો કુળવંશ રે.{{space}} {{r|૭}} | ||
ધાન તેણે આપ્યાં રે, દારિધ્ર અમારાં કાપ્યાં રે; | ધાન તેણે આપ્યાં રે, દારિધ્ર અમારાં કાપ્યાં રે; | ||
ભિક્ષુક સર્વ કોય રે, ભૂપતિ સરખા હોય રે.{{space}} ૮ | ભિક્ષુક સર્વ કોય રે, ભૂપતિ સરખા હોય રે.{{space}} {{r|૮}} | ||
મદન મનશું થોભ્યો રે, વિવાહ સુંદર શોભ્યો રે. | મદન મનશું થોભ્યો રે, વિવાહ સુંદર શોભ્યો રે. | ||
તમે જોયું સત્પાત્ર રે, ચંદ્રહાસ સરખો જામાત્ર રે.{{space}} ૯ | તમે જોયું સત્પાત્ર રે, ચંદ્રહાસ સરખો જામાત્ર રે.{{space}} {{r|૯}} | ||
ધન્ય તમારી કમાઈ રે, જે આવો મોકલ્યો જમાઈ રે, | ધન્ય તમારી કમાઈ રે, જે આવો મોકલ્યો જમાઈ રે, | ||
રૂપે ને જાય વરણિયો રે, તે વિષયાને પરણિયો રે.’{{space}} ૧૦ | રૂપે ને જાય વરણિયો રે, તે વિષયાને પરણિયો રે.’{{space}} {{r|૧૦}} | ||
એવી સાંભલી વાત કર્ણે રે, પાપી પડિયો તત્ક્ષણ ધર્ણે રે, | એવી સાંભલી વાત કર્ણે રે, પાપી પડિયો તત્ક્ષણ ધર્ણે રે, | ||
મૂર્ચ્છા તેણે ખાધી રે, વચને આંતરડી દાધી<ref>દાધી – દાઝી</ref> રે.{{space}} ૧૧ | મૂર્ચ્છા તેણે ખાધી રે, વચને આંતરડી દાધી<ref>દાધી – દાઝી</ref> રે.{{space}} {{r|૧૧}} | ||
ઘણું થયો મન દુઃખી રે, એટલે ગાલવ ઋખિ રે; | ઘણું થયો મન દુઃખી રે, એટલે ગાલવ ઋખિ રે; | ||
ઋખિને મનમાં આહ્લાદ રે, દેતા આવ્યા આર્શીવાદ રે.{{space}} ૧૨ | ઋખિને મનમાં આહ્લાદ રે, દેતા આવ્યા આર્શીવાદ રે.{{space}} {{r|૧૨}} | ||
‘પુરોહિત, તમને ધન્ય રે, જે આવો તમારો તંન રે. | ‘પુરોહિત, તમને ધન્ય રે, જે આવો તમારો તંન રે. | ||
જે વિષયા કુમારી રે, તે તો પુત્રી તમારી રે.{{space}} ૧૩ | જે વિષયા કુમારી રે, તે તો પુત્રી તમારી રે.{{space}} {{r|૧૩}} | ||
જેને ઘટે જેવો રે, તેને મળિયો તેવો રે, | જેને ઘટે જેવો રે, તેને મળિયો તેવો રે, | ||
તમો મોકલ્યો તે આવ્યો રે, એક પત્ર તમારું લાવ્યો રે.{{space}} ૧૪ | તમો મોકલ્યો તે આવ્યો રે, એક પત્ર તમારું લાવ્યો રે.{{space}} {{r|૧૪}} | ||
તે તો સર્વને મન ભાવ્યો રે, તેને મદને લેઈ પરણાવ્યો રે, | તે તો સર્વને મન ભાવ્યો રે, તેને મદને લેઈ પરણાવ્યો રે, | ||
એ તો કર્યું શ્રેય કાર્ય રે, ઋષિ ગાલવ થયા આચાર્ય રે.v ૧૫ | એ તો કર્યું શ્રેય કાર્ય રે, ઋષિ ગાલવ થયા આચાર્ય રે.v {{r|૧૫}} | ||
એવે આવ્યા ગાંધર્વ ગુણવાન રે, કરતા સંગીત-ગાન રે, | એવે આવ્યા ગાંધર્વ ગુણવાન રે, કરતા સંગીત-ગાન રે, | ||
તેહ દેખી લોચન રે હૃદે લાગ્યો હુતાશન રે.{{space}} ૧૬ | તેહ દેખી લોચન રે હૃદે લાગ્યો હુતાશન રે.{{space}} {{r|૧૬}} | ||
ચટકો લાગ્યો બહુ શીશ રે, ત્યારે ચઢી છે બહુ રીસ રે. | ચટકો લાગ્યો બહુ શીશ રે, ત્યારે ચઢી છે બહુ રીસ રે. | ||
વાટમાં આવી રહેતો રે, ‘ધન્ય ધન્ય’ મુખે કહેતો રે.{{space}} ૧૭ | વાટમાં આવી રહેતો રે, ‘ધન્ય ધન્ય’ મુખે કહેતો રે.{{space}} {{r|૧૭}} | ||
જાચકને કાંઈ મન રે : ‘પુરોહિત આપશે ધન રે.’ | જાચકને કાંઈ મન રે : ‘પુરોહિત આપશે ધન રે.’ | ||
વડું તેણે માંડ્યું વખાણ રે, તવ લાગ્યાં કારી બાણ રે.{{space}} ૧૮ | વડું તેણે માંડ્યું વખાણ રે, તવ લાગ્યાં કારી બાણ રે.{{space}} {{r|૧૮}} | ||
સેવકને કીધી સાન રે : ‘આપો પાટુ મુષ્ટિ-દાન રે.’ | સેવકને કીધી સાન રે : ‘આપો પાટુ મુષ્ટિ-દાન રે.’ | ||
ગાંધર્વનાં મૃદંગ ફોડ્યં રે, આંતરડાં તાણીને ત્રોડ્યાં રે.{{space}} ૧૯ | ગાંધર્વનાં મૃદંગ ફોડ્યં રે, આંતરડાં તાણીને ત્રોડ્યાં રે.{{space}} {{r|૧૯}} | ||
ભાંગી ભેર ને નફેરી રે, તાલ કાંસી નાખ્યાં વેરી રે, | ભાંગી ભેર ને નફેરી રે, તાલ કાંસી નાખ્યાં વેરી રે, | ||
ભાટને દીધી શિક્ષા રે, ભટ્ટોને મંગાવી ભિક્ષા રે.{{space}} ૨૦ | ભાટને દીધી શિક્ષા રે, ભટ્ટોને મંગાવી ભિક્ષા રે.{{space}} {{r|૨૦}} | ||
વેદ પુસ્તક તરભાણી રે, તેનાં ઝોળિયાં લીધાં તાણી રે. | વેદ પુસ્તક તરભાણી રે, તેનાં ઝોળિયાં લીધાં તાણી રે. | ||
ઋષિ વેદિયા બહુ મોટા રે, તેના માથામાં માર્યા સોટા રે.{{space}} ૨૧ | ઋષિ વેદિયા બહુ મોટા રે, તેના માથામાં માર્યા સોટા રે.{{space}} {{r|૨૧}} | ||
ભાટ બ્રાહ્મણ નાઠા જાય રે, અખડાઈ<ref>અખડાઈ – અથડાઈ</ref> પડે ને બેઠા થાય રે. | ભાટ બ્રાહ્મણ નાઠા જાય રે, અખડાઈ<ref>અખડાઈ – અથડાઈ</ref> પડે ને બેઠા થાય રે. | ||
ઋષિ કહે : ‘દુષ્ટ થયો તુષ્ટમાન રે, વધામણાંમાં બુહટનાં દાન રે!’{{space}} ૨૨ | ઋષિ કહે : ‘દુષ્ટ થયો તુષ્ટમાન રે, વધામણાંમાં બુહટનાં દાન રે!’{{space}} {{r|૨૨}} | ||
કેટલા સાહી બંધન કીધા રે, આગળ દોરીને લીધા રે, | કેટલા સાહી બંધન કીધા રે, આગળ દોરીને લીધા રે, | ||
પછે, કુલિંદ મૂક્યો છોડી રે, પાપી બોલ્યો કર જોડી રે.{{space}} ૨૩ | પછે, કુલિંદ મૂક્યો છોડી રે, પાપી બોલ્યો કર જોડી રે.{{space}} {{r|૨૩}} | ||
સુણો, કુલિંદ રાજાય રે, એ તો મારો છે અન્યાય રે; | સુણો, કુલિંદ રાજાય રે, એ તો મારો છે અન્યાય રે; | ||
પાછા ફરી ઘેર જાઓ રે, તમો વળી રાજા થાઓ રે.{{space}} ૨૪ | પાછા ફરી ઘેર જાઓ રે, તમો વળી રાજા થાઓ રે.{{space}} {{r|૨૪}} | ||
જે ચંદ્રહાસ તમારો રે, તે તો પૂજ્ય થયો છે મારો રે, | જે ચંદ્રહાસ તમારો રે, તે તો પૂજ્ય થયો છે મારો રે, | ||
મેં તમને દુઃખ દીધું રે, તમારું નગ્ર લૂંટીને લીધું રે. {{space}} ૨૫ | મેં તમને દુઃખ દીધું રે, તમારું નગ્ર લૂંટીને લીધું રે. {{space}} {{r|૨૫}} | ||
તેહ સહી કેમ રહેશો રે, પણ પુત્રનેકંઈ ના કહેશો રે. | તેહ સહી કેમ રહેશો રે, પણ પુત્રનેકંઈ ના કહેશો રે. | ||
જો જાણશે મુજને પાપી રે, મારું મસ્તક નાખશે કાપી રે.{{space}} ૨૬ | જો જાણશે મુજને પાપી રે, મારું મસ્તક નાખશે કાપી રે.{{space}} {{r|૨૬}} | ||
મુને આપજો પ્રાણનું દાન રે, ક્ષમા કરી રહેજો રાજાન રે. | મુને આપજો પ્રાણનું દાન રે, ક્ષમા કરી રહેજો રાજાન રે. | ||
જે કુંવર છે તમારો કાલો રે, તે મદનપેં અદકો વહાલો રે.{{space}} ૨૭ | જે કુંવર છે તમારો કાલો રે, તે મદનપેં અદકો વહાલો રે.{{space}} {{r|૨૭}} | ||
હું વિષયાને સાથે લાવીશ રે, એને કાલે બોલાવીને આવીશ રે.’ | હું વિષયાને સાથે લાવીશ રે, એને કાલે બોલાવીને આવીશ રે.’ | ||
સાંભળી ઉપન્યો આનંદ રે, બોલ્યો રાજા કુલિંદ રે : {{space}} ૨૮ | સાંભળી ઉપન્યો આનંદ રે, બોલ્યો રાજા કુલિંદ રે : {{space}} {{r|૨૮}} | ||
‘જો પુત્રી તમો આપી રે, તો એવાં અમો નથી પાપી રે. | ‘જો પુત્રી તમો આપી રે, તો એવાં અમો નથી પાપી રે. | ||
દુઃખ સઘળું સમાવી રહેશું રે, પણ પુત્રને કંઈ નહીં કહેશું રે.’{{space}} ૨૯ | દુઃખ સઘળું સમાવી રહેશું રે, પણ પુત્રને કંઈ નહીં કહેશું રે.’{{space}} {{r|૨૯}} | ||
પછે નર-નારી પાછાં વળિયાં રે, પુત્રના દુઃખથી ટળવળિયાં રે.{{space}} ૩૦ | પછે નર-નારી પાછાં વળિયાં રે, પુત્રના દુઃખથી ટળવળિયાં રે.{{space}} {{r|૩૦}} | ||
{{c|'''વલણ'''}} | |||
દુઃખ ટળ્યું, કુંવર કુશલો, કુલિંદ તે સુખિયો થયો; | દુઃખ ટળ્યું, કુંવર કુશલો, કુલિંદ તે સુખિયો થયો; | ||
પછે પાપીએ શું કીધું, જે પોતાને મંદિર ગયો. ૩૧ | પછે પાપીએ શું કીધું, જે પોતાને મંદિર ગયો. {{r|૩૧}} | ||
</poem> | </poem>}} | ||
<br> | <br> | ||
| Line 111: | Line 109: | ||
}} | }} | ||
<br> | <br> | ||
<hr> | |||
{{reflist}} | |||