રચનાવલી/૫૬: Difference between revisions

દેવજી મોઢાની સાદી સીધી કવિતાના કોઈને કોઈ ખૂણાં સ્વજન કે જગત સાથેનો પ્રેમ ધબકતો અવશ્ય સંભળાય. આપણે ઉમાશંકર જોષીના ‘વિશ્વશાંતિ’થી અને સુન્દરમના વિશ્વમાનવ'થી પરિચિત છીએ. આ બંને ગાંધીયુગના કવિઓએ વિશ્વમાં પ્રેમના શાસનની વાત કરી છે. દેવજી પોઢા પણ ગાંધીયુગના છે. અને ગાંધીવાદી વિચારોથી રંગાયેલા છે. એમણે ‘પ્રેમશાસન' નામે એક ખંડકાવ્ય લખ્યું છે. આ ખંડકાવ્યમાં મહાભારતનાં કર્ણ- પરશુરામની જાણીતી કથા છે. પણ આ કથા દ્વારા પરશુરામનું નવું અર્થઘટન કરી આપીને એમણે માત્ર ગાંધી વિચારનું જ સમર્થન નથી કર્યું પણ કોઈપણ યુગમાં હિંસાની સામેનો પ્રેમનો સંદેશ પરશુરામના પાત્ર દ્વારા ચિરંજીવી બનાવ્યો છે. આશ્ચર્ય છે કે અર્થઘટનમાં નવીનતા બતાવતું અને વાચક હૃદય સુધી પહોંચવામાં સરલ ઊતરતું આ ખંડકાવ્ય આપણાં ખંડકાવ્યોની ચર્ચામાં ક્યાંય આવતું નથી. ગીત અને મુક્તકના કવિને હાથે આવું એકાદું ખંડકાવ્ય થોડુંક ઘાટીલું ઊતરેલું હોય એ વાતનો મહિમા ઓછો નથી.  

દેવજી મોઢાનું ‘ખંડકાવ્ય' શાપને શમનમાં પલટાવીને ચાલ્યું છે. આ ખંડકાવ્ય બપોરની વેળાએ શરૂ થાય છેઃ ‘જાણે વિશ્વ સમસ્ત જંપ્યું ઘડી તો વિશ્રામખોળામહીં' આવી વેળાએ કર્ણના ખોળમાં પરશુરામનું માથું છે. કર્ણના મનમાં ગુરુવચનાનો આનંદ છે પણ સાથે વિદ્યા લઈ ગુરુને છોડવાનો રંજ પણ છે. તો ગુરુના મનમાં સારો શિષ્ય તૈયાર થતાં એમનું ક્ષત્રિય સામેનુ યુદ્ધ વિજયી નીવડશે એનો વિચાર છે. ગુરુ અને શિષ્યના મનોજગતમાં કવિએ પ્રવેશ કર્યો છે. ત્યાં કુમળા લાકડાને કોરે તેમ ભ્રમર જાંઘને કોતરતો હોવા છતાં કર્ણ સ્થિર રહે છે. પરશુરામ જાગે છે અને બ્રહ્મબાળનું રક્ત આવું ઊનું ન હોય એવો વહેમ ગુરુના ચિત્તને ભ્રમની જેમ કોરી ખાય છે. પરશુરામ કહે છે : ‘કહી દે કહી દે તારાં વર્ણ, કુલ અભાગી હે!/ સત્યં વદ અન્યથા હું શાખું છું, અનભિજ્ઞ હે' કર્ણ ક્ષમા માગે છે અર્જુનને મારવાની ઈચ્છાથી ચોરીથી વિદ્યા લેવા આવનાર પોતે કર્ણ છે એવું કબૂલ કરે છે. એક ક્ષણ ગુરુ તપે છે: ‘કર્ણ તું? આશ્રમે મારા? દુષ્ટ ક્ષત્રી! નરાધમ પણ બીજી ક્ષણે પોતે પૃથ્વીને ક્ષત્રિયવિહોણી કરી એની કારમી તીણી ચીસ એમને સંભળાય છે. મહાભારતની કથા હવે કવિ હાથે બદલાય છે. પરશુરામ કર્ણને માથે હાથ ફેરવે છે. કહે છે: થયું નહી જ ક્ષત્રિયબીજ નષ્ટ?' એકવિસ વાર પ્રયત્ન કર્યો, હાર્યો. પરશુ ભીંતે ટાંગી દીધી હતી. પણ જ્યારે કર્ણ મળ્યો ત્યારે પૃથ્વીને ક્ષત્રિય-વિહોણી કરવાનું સ્વપ્ન ફરીને જાગી ઊઠ્યું. કર્ણ પર મદાર હતો. ‘કિન્તુ એ દુર્ગ આશાના ફરી આજ ગયા ઢળી’ પણ દેવજી મોઢાના પરશુરામને હવે અફસોસ નથી. કહે છે : ‘પ્રભુએ તને પ્રેર્યો આશ્રમે મુજ આવવા/ જનસંહારમિથ્યાત્વ ભૂલેલો તે ભણાવવા' હવે પરશુરામને સત્ય લાધ્યું છે; બળે ટક્યાં તંત્ર બધાં ઉથાપી/ સંસ્થાપવાનું બસ પ્રેમશાસન’ દેવજી મોઢાએ મહાભારતના પરશુરામનો નવો અવતાર સર્જયો છે. કારણ મહાભારતના પરશુરામના ‘લોચનમાં ક્રોધ કરુણા બની નીતર્યો' છે.