રચનાવલી/૧૯૮: Difference between revisions

આજે ટી.વી. પર સીરિયલો જોતા હોઈએ, કોઈ લાગણીસભર દૃશ્ય જોયું હોય ત્યાં ફટ દઈને કોઈ કમર્શિયલ બ્રેક આવી પડે છે અને તમને દૃશ્યમાં સંડોવાતા તાત્કાલિક કાપી નાંખે છે. હા, અહીં અક્કલ ગીરવે મૂકતો કોમર્શિયલ બ્રેક હોય છે પણ બ્રેખ્ટ એનાં નાટકોમાં જાણીબૂઝીને એવા વિરોધો ઊભા કરે છે કે પ્રેક્ષક એમાં સંપૂર્ણ સંડોવાઈ જઈ પોતાની વિચારશક્તિને બંધ ન કરી બેસે. બ્રેખ્ટનાં નાટકોમાં આમ તો અવરોધ પ્રેક્ષકોને તટસ્થતાપૂર્વક વિચારતો કરવા માટે આવતો હોય છે. બ્રેન્ટની માન્યતા છે કે નાટક જોતી વેળાએ પાત્રોની લાગણીઓને તટસ્થ ભૂમિકા પરથી જોવાની છે. નાટક એ નાટક છે અને એમાં જીવનની કાલ્પનિક અભિવ્યક્તિ છે એ માટે પ્રેક્ષકે હંમેશાં સજાગ રહેવું જોઈએ. પ્રેક્ષકો સાથે પાત્રની સીધી વાતચીત, નાટકને અટકાવીને આવતું ગીત વગેરે વગેરે દ્વારા શ્રેષ્ટ નાટકમાં અવરોધ ઊભું કરતો. બ્રેખ્ટનું મુખ્ય ધ્યેય વાસ્તવિકતાને આનંદ સાથે જોડવાનું હતું. આ માટે નાટકમાં અવરોધો કે અખતરાઓ તો કરવા પડે પણ બ્રેખ્ટ માને છે કે તેમ કરવા જતાં અલબત્ત એમાંથી સત્ત્વશાળી કશુંક બાદ થઈ જવું જોઈએ નહીં. જગતના દશપંદર ઉત્તમ નાટકકારોનાં નામ લેવાતાં હોય તો બર્ટોલ્ટ બ્રેખ્ટનું સ્થાન એમાં અવશ્ય હોય એવો સમર્થ એ જર્મન નાટ્યકાર છે.  

પોતે એક સૈનિકના પ્રેમનો સ્વીકાર કરેલો હોવા છતાં ગ્રૂશા બાળકના ભરણપોષણ ખાતર અન્ય સાથેના લગ્ન પણ કબૂલ રાખે છે. છેવટે બળવાખોરો બાળકને શોધતાં શોધતાં ગ્રૂશા સુધી પહોંચે છે. ગ્રૂશાને અદાલતમાં હાજર કરવામાં આવે છે. ફરી રાજપલટો થયો છે અને ગવર્નરની પત્નીને પણ બાળકો કબજો જોઈએ છે. છેવટે ન્યાયાધીશ ચૉકથી એક વર્તુળ દોરીને બાળકને વચ્ચે ઊભું રાખે છે, અને ગ્રૂશા તેમજ ગવર્નરની પત્નીને કહે છે કે બાવડાના જોરથી જે બાળકને વર્તુળની બહાર પોતા તરફ ખેંચી જશે એને બાળકનો કબજો મળશે. ગ્રૂશા બાળકને ખેંચતી નથી. ન્યાયાધીશ પૂછે છે કે એણે બાળકને કેમ ખેંચ્યું નહીં. ગ્રૂશા જણાવે છે કે મેં એને ઉછેર્યો છે. હું એના હાથની નાજુકાઈ જાણું છું એના હાથને હું છૂટો પડી જવા દઉં?’ ન્યાયાધીશ છેવટે ગ્રૂશાને સાચી માતા જાહેર કરે છે. અંતના ભાગમાં બ્રેખ્ટ કહે છે કે જે લાયક હોય એને માટે એ વસ્તુ છે. હુંફભરી મમતા હોય, બાળક એનું છે. સારી રીતે હાંકે છે વાહન એનું છે અને સારી રીતે સીંચીને વાડીઓ ઉછેરે ખીણ એમની છે. આમ અંતના ન્યાય સાથે શરૂનો પ્રવેશક જોડાઈ જાય છે.