નવલકથાપરિચયકોશ/પરમાર્થની પ્રતિમા અથવા આત્મભોગની પરિસીમા: Difference between revisions

{{gap|14em}}– દર્શના ધોળકિયા</big>'''</center>

સુમતિકૃત ચોથી લઘુનવલ ‘પરમાર્થની પ્રતિમા અથવા આત્મભોગની પરિસીમા’ ચોવીસ પ્રકરણોમાં વહેંચાયેલી છે. તેનું વસ્તુ રાજસ્થાનના ઇતિહાસને અનુલક્ષીને છે. અલબત્ત, કૃતિના ઉપોદ્ઘાતમાં લેખિકા પોતે નોંધે છે તેમ, ‘આ વાર્તાનો સમય આશરે હજાર વર્ષ પહેલાંનો કલ્પ્યો છે અને વાર્તાનું વૃત્તાન્ત કોઈ પણ ઐતિહાસિક બનાવ ઉપરથી નથી.’ લેખિકાને આ કૃતિને મળતું અંગ્રેજી નાટક વાંચવા મળતાં એના પરથી આ નવલકથા લખવાનું સૂઝ્યું એવો એકરાર તેમણે કર્યો છે. આ પ્રકારની કથા આલેખવા પાછળનો પોતાનો હેતુ સ્પષ્ટ કરતાં તેમણે જણાવ્યું છે તેમ, ‘કદાચ ચાલુ જમાનાના વૃત્તાન્તો અને કથાઓ માનવમન ઉપર વધારે સારી અસર કરી શકે, પરંતુ કથામાં કેટલાક એવા વિષયો છે કે જે ચાલુ જમાનાને લાગુ પાડવા તે અસંભવિત જ છે. વળી ‘આનંદ’ના ગ્રાહકોને દર વર્ષે એક જ જાતનું વાંચન કદાચ અરુચિકર લાગે તેથી કથાને જુદા પ્રકારના રૂપમાં મૂકી છે.’ (ઉપોદ્ઘાત, પ્રથમ આવૃત્તિ)

કથાનો આરંભ વૃદ્ધ રાજા કનોજપતિ ઉદયસિંહના રાજ્યમાં ભરાયેલા રાજવીઓના સંમેલનની ઘટનાથી થાય છે. એ સમયના ક્ષત્રિયો વિશે નિરાશ થયેલા મહારાજા ‘હવે જોયા આજના ક્ષત્રિયો! કંકણ પહેરી અંતઃપુરમાં બેસે એટલું જ બાકી રહ્યું છે.’ એ પ્રકારનું મંતવ્ય ધરાવીને હવે તો ક્ષત્રિયો કન્યાહરણ પણ કરી શકતા નથી એવું મહેણું સૌને મારે છે. સભા પૂર્ણ થતી વેળાએ કનોજપતિ અમરસિંહના કાનમાં ચેતતા રહેવાની ફૂંક કોઈક મારે છે. આ પ્રકારના રહસ્યાત્મક અંતથી પ્રથમ પ્રકરણ પૂરું થાય છે, જેનાથી કથા વેગ પકડે છે.