રાજેન્દ્ર પટેલની કવિતા/માટલું: Difference between revisions

← Older edit

રાજેન્દ્ર પટેલની કવિતા/માટલું (view source)

Revision as of 02:57, 25 August 2024

1,817 bytes added , 25 August

+1

Meghdhanu

17,611

edits

@@ Line 1: / Line 1: @@
 {{SetTitle}}
-{{Heading|૨૩. પોટકું|}}
+{{Heading|૨૨. માટલું|}}
 {{Block center|<poem>
-પોટકું પડ્યું પડ્યું
+માટલું પડ્યું પડ્યું જોયા કરે છે
-વાગોળે છે અંદરનું અંધારું
+ઍક્વાગાર્ડ, ફ્રિજ, કિચન,
-અને માણે છે પ્રતીક્ષાનો પ્રકાશ.
+પ્લૅટફૉર્મ પરની પ્લાસ્ટિકની બૉટલ
+અને થરમૉસ
-જન્મોજનમથી
+માટલું મીટ માંડીને જાણે બેઠું છે
-ખૂલવાની, ખાલી થવાની
+બાની જેમ!
-એ રાહ જુએ છે.
+૦
+બાપુજીની ચિતા પત્યે
+પાણી ભરેલી માટલી ફોડી
+પાછળ જોયા વગર જ ઘેર પાછો ફરેલો.
+ફૂટેલી માટલીનું પાણી એમને પહોંચ્યું હશે કે કેમ?
+એ ચિંતાએ
+સ્મશાન કદી જતું નથી મારામાંથી.
+૦
+બાના મર્યા પછી મહિને
+પાણી ભરીને માટલી મંદિરે મૂકેલી.
+પછી એ માટલીમાંથી કોણે પાણી પીધું હશે?
+કયા પંખીએ પીને ટહુકો કર્યો હશે? કયું ગીત ગાયું હશે?
+જેટલી વાર માટલામાંથી પાણી પીઉં છું એટલી વાર
+એ વાત યાદ આવે છે.
-આસપાસનાં નાનાં નાનાં પોટકાંઓને
+વર્ષો વીત્યાં
-અને આવ-જા કરતાં લોકોને
+બાની પાછળ મૂકેલી માટલીનું પાણી
-એ જોઈ રહે છે.
+જાણે ખાલી થયું નથી!
-કોઈ ગાંઠ ખોલે એની રાહ જોતાં!
 ૦
-એને સમજાય છે
+એક વાર ટકોરા મારી ખાતરી કરી
-વાસ્તવમાં પોતે જ ખોલવાની હોય છે
+બા માટલું લાવેલી.
-પોતાની ગાંઠ.
+પૂજા કરી પાણિયારે મૂકેલું
+અને પહેલી વાર પાણી ભરેલું
-પોટકું બનતું
+ત્યારે આખેઆખો પહેલો વરસાદ પીધેલો.
-બાના જીર્ણ સાલ્લામાંથી
+હવે ન ટકોરો રહ્યો ન એ સ્વાદ રહ્યો
-અથવા બાપુજીના ઘસાઈ ગયેલા
+પણ એ ઝુરાપામાં ઝમતી
-ધોતિયામાંથી.
+રહી છે એક માટલી.
-એટલે જ કદાચ
-ખીચોખીચ ભરેલું હોવા છતાં
-પોટકું ક્યારેય ફસકાયું નથી.
 ૦
-પોટકું
+એક માટલું તૂટ્યું.
-સમયે સમયે, સ્થળે સ્થળે
+કોઈ ફૂટપાથ પરના ચૂલાની
-પડ્યું હોય છે.
+કલાડી બનીને રાજ કરવા લાગ્યું.
-ઘરમાં, શેરીમાં, સીમ-ખેતરમાં
+કલાડી તૂટી ને
-અથવા પ્લૅટફૉર્મ, બસસ્ટૅન્ડ કે ફૂટપાથ પર,
+છોકરાઓની રમતની વસ્તુ બની ગઈ.
-પણ જ્યારે જ્યારે રહેતું બાના માથે
+એ પછી મેલ કાઢવાની ઠીકરી બની
-એ શોભતું કોઈ મુગટની જેમ.
+ને છેવટે કોઈ બાળકના હાથે
-એથી જ કદાચ પોટકું ઊંચકી જતી દરેક સ્ત્રી
+દીવાલ પર લીટી બનીને અદૃશ્ય થતી ગઈ
-બા જેવી લાગતી હોય છે.
+અદ્દલ બાની જેમ.
 ૦
-કોઈ આવી ને ઉતારે માથેથી પોટકું
+માટલું ભરાય, ખાલી થાય.
-એની રાહ જોઈને ઊભેલી હરેક વ્યક્તિ
+બુઝારાની જગાએ મૂકેલી નાનકી વાટકી
-મારા જેવી લાગે છે!
+યાચક બનીને પાણી પીતાં બધાંને
-ટ્રેનમાં, બસમાં, કારમાં હોવા છતાં
+કરુણાથી જોયા કરે અને
-લાગે છે જાણે
+અંકે કરે બધાંનો સંતોષ.
-એક નહીં અનેક અદૃશ્ય પોટકાંઓનો
+માટલું સાવ જ નજીક છતાં ખાલી.
-ભાર વેંઢારીને જીવવાની આદત પડી છે.
+આખો વખત આકાશ પીધા કરે
-પોટકું શિખવાડે છે કેમ ભાર સાથે હલકા રહેવું.
+વાટકી કદીય ખાલી થઈ નથી.
+માટલું એ જોઈ
+નિતનવું માટલું બનતું રહે.
 ૦
-ગમે ત્યાં, ગમે ત્યારે
+માટલું મસ્તીથી માટી જોડે
-એને ગોઠવવામાં આવે
+રહે રમમાણ.
-એ ગોઠવાઈ જાય છે
+પાણી, આકાશ એનાં સદાનાં સાથી
-બાની જેમ.
+પવન એનું પાણી પીએ ત્યારે એને
+ટાઢકનો ઉમળકો થાય.
-કપાસની કે ચારની ગાંસડી
+પાણી ભરાવાનો અને ખાલી થવાનો અવાજ
-જાણે ખેતરને ઘરે લાવતી
+એને હંમેશાં જાગતું રાખે.
-અને ઘરને ખેતર લઈ જતી.
+મૌનનો મહિમા કરતું એ ચૂપચાપ બેસી રહે
-હવે ખેતર, ઘર ને ગાંસડી કશું નથી.
+જાણે બેઠું હોય કાળ કાંઠે.
-એક કાળપોટકું પડ્યું છે સ્મરણમાં.
+૦
+માટલું કદીય ખાલી થતું નથી
+એ જેમ જેમ ખાલી થાય છે
+એમ એમ ભરાય છે
+અજ્ઞાત અવકાશથી
+અને
+જેમ જેમ ભરાય છે
+એમ એમ ખાલી થાય
+એની અંદરનો અંધકાર.
 ૦
-પોટકાને કશાની જરૂર હોતી નથી
+જળ ને માટી બન્ને છે
-ચડાવનારની કે ઊતરાવનારની
+માટલાની ડાબી ને જમણી આંખો.
-એને જરૂર હોય છે એક વિસામાની
+સતત નીરખે
-ગામપાદર હોય છે એવો.
+ખાલી થવું ને ભરાવું
-પોટકું માને છે
+અને છતાં
-પોતે જ છે પોતાનો વિસામો.
+હંમેશાં ભર્યાભર્યા રહેવું.
+સૌને માટે.
 ૦
-બાળપણમાં બા જોડે
+માટલું ડૂબેલું હોય છે જળમાં
-ધાણી ફોડાવવા જતો
+અને જળ ડૂબેલું હોય છે માટલામાં
-તાંદુલની પોટલી જેવડી નાનકડી પોટકી
+માથે, કેડે, પાણિયારે કે પરબે
-મોટું પોટકું બની જતું જોઈ
+જાણે એ રહેતું હોય સદા
-મા, કૃષ્ણ જેવી લાગતી.
+કોઈક અજાણ્યા નિભાડામાં!
 ૦
-હવે પરદેશ જતી દીકરીને
+માટલું ઘણી વાર મમળાવે છે
-મોટીમોટી બૅગો વચ્ચે જોઉં છું ત્યારે
+માટીનું ગૂંદાવું
-એક નાનકડી પોટકી
+ચાકડા પરનું ઘૂમરાવું
-એની ભીતર પાંગરતી જોતો હોઉં છું
+નિભાડે તપવું
+પછી ટકોરાબંધ થઈને
+નીકળી પડવું
+કોઈ ઘરે, કોઈક પરબે
+અને પછી તૂટી જવું
+ફરી ફરીને બનવા
+વધુ ટકોરાબંધ, એક માટલું.
 ૦
-ખૂલીને ફરી ફરી બંધાતું
+માટલું ભલે માટીનું રહ્યું
-એક વાર બંધાયા પછી કદી ન ખૂલતું,
+પણ મેલું નથી
-પોટકું
+ટિપાઈ ટિપાઈને સ્થિર થાય છે
-મારા જેવું કેમ લાગતું હશે?
+તપી તપીને ઠંડું થાય છે
+ને રાહ જોઈ જોઈને
+સભર થાય છે
+એટલે એ
+ન રહે ત્યારે પણ રહે છે.
 ૦
-પોટકું માને છે
+ફ્રિજ ખોલી
-કદી પોતાને પોટકું બનવા દેવું નહિ.
+પ્લાસ્ટિકની બૉટલથી સીધું પાણી પીતી
-ગાંઠ કદાચ ખૂલે પણ ખરી.
+દીકરીને
+એવી રીતે જોઈ રહું
+જેમ એક કાળે
+માટલું મને જોઈ રહેતું હતું.
 </poem>}}