રાજેન્દ્ર પટેલની કવિતા/માટલું: Difference between revisions

Jump to navigation Jump to search
+1
(+1)
 
(+1)
 
Line 1: Line 1:
{{SetTitle}}
{{SetTitle}}
{{Heading|૨૩. પોટકું|}}
{{Heading|૨૨. માટલું|}}


{{Block center|<poem>
{{Block center|<poem>
પોટકું પડ્યું પડ્યું  
માટલું પડ્યું પડ્યું જોયા કરે છે
વાગોળે છે અંદરનું અંધારું
ઍક્વાગાર્ડ, ફ્રિજ, કિચન,
અને માણે છે પ્રતીક્ષાનો પ્રકાશ.
પ્લૅટફૉર્મ પરની પ્લાસ્ટિકની બૉટલ
 
અને થરમૉસ
જન્મોજનમથી
માટલું મીટ માંડીને જાણે બેઠું છે  
ખૂલવાની, ખાલી થવાની
બાની જેમ!
રાહ જુએ છે.
બાપુજીની ચિતા પત્યે
પાણી ભરેલી માટલી ફોડી
પાછળ જોયા વગર જ ઘેર પાછો ફરેલો.  
ફૂટેલી માટલીનું પાણી એમને પહોંચ્યું હશે કે કેમ?
એ ચિંતાએ
સ્મશાન કદી જતું નથી મારામાંથી.
બાના મર્યા પછી મહિને
પાણી ભરીને માટલી મંદિરે મૂકેલી.
પછી એ માટલીમાંથી કોણે પાણી પીધું હશે?
કયા પંખીએ પીને ટહુકો કર્યો હશે? કયું ગીત ગાયું હશે?
જેટલી વાર માટલામાંથી પાણી પીઉં છું એટલી વાર
વાત યાદ આવે છે.


આસપાસનાં નાનાં નાનાં પોટકાંઓને
વર્ષો વીત્યાં
અને આવ-જા કરતાં લોકોને
બાની પાછળ મૂકેલી માટલીનું પાણી
એ જોઈ રહે છે.
જાણે ખાલી થયું નથી!
 
કોઈ ગાંઠ ખોલે એની રાહ જોતાં!
એને સમજાય છે
એક વાર ટકોરા મારી ખાતરી કરી
વાસ્તવમાં પોતે જ ખોલવાની હોય છે
બા માટલું લાવેલી.  
પોતાની ગાંઠ.
પૂજા કરી પાણિયારે મૂકેલું
 
અને પહેલી વાર પાણી ભરેલું
પોટકું બનતું
ત્યારે આખેઆખો પહેલો વરસાદ પીધેલો.  
બાના જીર્ણ સાલ્લામાંથી
હવે ન ટકોરો રહ્યો ન એ સ્વાદ રહ્યો
અથવા બાપુજીના ઘસાઈ ગયેલા
પણ એ ઝુરાપામાં ઝમતી
ધોતિયામાંથી.
રહી છે એક માટલી.
એટલે જ કદાચ
ખીચોખીચ ભરેલું હોવા છતાં
પોટકું ક્યારેય ફસકાયું નથી.
પોટકું
એક માટલું તૂટ્યું.
સમયે સમયે, સ્થળે સ્થળે
કોઈ ફૂટપાથ પરના ચૂલાની
પડ્યું હોય છે.  
કલાડી બનીને રાજ કરવા લાગ્યું.  
ઘરમાં, શેરીમાં, સીમ-ખેતરમાં
કલાડી તૂટી ને
અથવા પ્લૅટફૉર્મ, બસસ્ટૅન્ડ કે ફૂટપાથ પર,
છોકરાઓની રમતની વસ્તુ બની ગઈ.
પણ જ્યારે જ્યારે રહેતું બાના માથે
એ પછી મેલ કાઢવાની ઠીકરી બની
એ શોભતું કોઈ મુગટની જેમ.
ને છેવટે કોઈ બાળકના હાથે
એથી જ કદાચ પોટકું ઊંચકી જતી દરેક સ્ત્રી
દીવાલ પર લીટી બનીને અદૃશ્ય થતી ગઈ
બા જેવી લાગતી હોય છે.
અદ્દલ બાની જેમ.
કોઈ આવી ને ઉતારે માથેથી પોટકું
માટલું ભરાય, ખાલી થાય.
એની રાહ જોઈને ઊભેલી હરેક વ્યક્તિ
બુઝારાની જગાએ મૂકેલી નાનકી વાટકી
મારા જેવી લાગે છે!
યાચક બનીને પાણી પીતાં બધાંને
ટ્રેનમાં, બસમાં, કારમાં હોવા છતાં  
કરુણાથી જોયા કરે અને
લાગે છે જાણે
અંકે કરે બધાંનો સંતોષ.
એક નહીં અનેક અદૃશ્ય પોટકાંઓનો
માટલું સાવ જ નજીક છતાં ખાલી.
ભાર વેંઢારીને જીવવાની આદત પડી છે.
આખો વખત આકાશ પીધા કરે
પોટકું શિખવાડે છે કેમ ભાર સાથે હલકા રહેવું.
વાટકી કદીય ખાલી થઈ નથી.
 
માટલું એ જોઈ
નિતનવું માટલું બનતું રહે.
ગમે ત્યાં, ગમે ત્યારે  
માટલું મસ્તીથી માટી જોડે
એને ગોઠવવામાં આવે
રહે રમમાણ.
એ ગોઠવાઈ જાય છે
પાણી, આકાશ એનાં સદાનાં સાથી
બાની જેમ.
પવન એનું પાણી પીએ ત્યારે એને  
ટાઢકનો ઉમળકો થાય.


કપાસની કે ચારની ગાંસડી
પાણી ભરાવાનો અને ખાલી થવાનો અવાજ
જાણે ખેતરને ઘરે લાવતી
એને હંમેશાં જાગતું રાખે.
અને ઘરને ખેતર લઈ જતી.
મૌનનો મહિમા કરતું એ ચૂપચાપ બેસી રહે
હવે ખેતર, ઘર ને ગાંસડી કશું નથી.
જાણે બેઠું હોય કાળ કાંઠે.
એક કાળપોટકું પડ્યું છે સ્મરણમાં.
માટલું કદીય ખાલી થતું નથી  
એ જેમ જેમ ખાલી થાય છે
એમ એમ ભરાય છે
અજ્ઞાત અવકાશથી
અને
જેમ જેમ ભરાય છે  
એમ એમ ખાલી થાય
એની અંદરનો અંધકાર.
પોટકાને કશાની જરૂર હોતી નથી
જળ ને માટી બન્ને છે
ચડાવનારની કે ઊતરાવનારની
માટલાની ડાબી ને જમણી આંખો.
એને જરૂર હોય છે એક વિસામાની
સતત નીરખે
ગામપાદર હોય છે એવો.  
ખાલી થવું ને ભરાવું
પોટકું માને છે
અને છતાં
પોતે જ છે પોતાનો વિસામો.
હંમેશાં ભર્યાભર્યા રહેવું.  
સૌને માટે.
બાળપણમાં બા જોડે
માટલું ડૂબેલું હોય છે જળમાં
ધાણી ફોડાવવા જતો
અને જળ ડૂબેલું હોય છે માટલામાં
તાંદુલની પોટલી જેવડી નાનકડી પોટકી
માથે, કેડે, પાણિયારે કે પરબે
મોટું પોટકું બની જતું જોઈ
જાણે એ રહેતું હોય સદા
મા, કૃષ્ણ જેવી લાગતી.
કોઈક અજાણ્યા નિભાડામાં!
હવે પરદેશ જતી દીકરીને
માટલું ઘણી વાર મમળાવે છે
મોટીમોટી બૅગો વચ્ચે જોઉં છું ત્યારે
માટીનું ગૂંદાવું
એક નાનકડી પોટકી
ચાકડા પરનું ઘૂમરાવું
એની ભીતર પાંગરતી જોતો હોઉં છું
નિભાડે તપવું
પછી ટકોરાબંધ થઈને
નીકળી પડવું
કોઈ ઘરે, કોઈક પરબે
અને પછી તૂટી જવું
ફરી ફરીને બનવા
વધુ ટકોરાબંધ, એક માટલું.
ખૂલીને ફરી ફરી બંધાતું
માટલું ભલે માટીનું રહ્યું
એક વાર બંધાયા પછી કદી ન ખૂલતું,
પણ મેલું નથી
પોટકું
ટિપાઈ ટિપાઈને સ્થિર થાય છે
મારા જેવું કેમ લાગતું હશે?
તપી તપીને ઠંડું થાય છે
ને રાહ જોઈ જોઈને
સભર થાય છે
એટલે એ
ન રહે ત્યારે પણ રહે છે.
પોટકું માને છે
ફ્રિજ ખોલી
કદી પોતાને પોટકું બનવા દેવું નહિ.
પ્લાસ્ટિકની બૉટલથી સીધું પાણી પીતી
ગાંઠ કદાચ ખૂલે પણ ખરી.
દીકરીને
એવી રીતે જોઈ રહું
જેમ એક કાળે
માટલું મને જોઈ રહેતું હતું.
</poem>}}
</poem>}}


17,611

edits

Navigation menu