ગુર્જર ગિરાનાં ચૂંટેલાં કાવ્યો/ઘટા — પ્રદ્યુમ્ન તન્ના: Difference between revisions

no edit summary
No edit summary
No edit summary
 
Line 7: Line 7:
તેજના ચટાપટા!
તેજના ચટાપટા!
માથે લળૂંબ ઝળૂંબ લળૂંબ ઝળૂંબ સરતી સાવન ઘટા...
માથે લળૂંબ ઝળૂંબ લળૂંબ ઝળૂંબ સરતી સાવન ઘટા...
એટલી નીચી લોલ લળે કાંઈ એટલું ઢળતી જાતી
એટલી નીચી લોલ લળે કાંઈ એટલું ઢળતી જાતી
સાવ અડોઅડ ઊડતા બગની ચાંચ રહે ટકરાતી!
સાવ અડોઅડ ઊડતા બગની ચાંચ રહે ટકરાતી!
Line 13: Line 14:
લળખ લળખ થતાં!
લળખ લળખ થતાં!
માથે લળૂંબ ઝળૂંબ લળૂંબ ઝળૂંબ સરતી સાવન ઘટા...
માથે લળૂંબ ઝળૂંબ લળૂંબ ઝળૂંબ સરતી સાવન ઘટા...
આજ કશું નહીં થીર કે મૂંગું, કલરવ કૂવા-કાંઠે
આજ કશું નહીં થીર કે મૂંગું, કલરવ કૂવા-કાંઠે
હાલકદોલક હેલ્યને બેડે જળ ચઢ્યાં શીય વાતે!
હાલકદોલક હેલ્યને બેડે જળ ચઢ્યાં શીય વાતે!
Line 19: Line 21:
૫વન આવતાં જતાં!
૫વન આવતાં જતાં!
માથે લળૂંબ ઝળૂંબ લળૂંબ ઝળૂંબ સરતી સાવન ઘટા...
માથે લળૂંબ ઝળૂંબ લળૂંબ ઝળૂંબ સરતી સાવન ઘટા...
સાંકડી આવી શેરી, વચે થઈ સરીએ તે કઈ પેરે?
સાંકડી આવી શેરી, વચે થઈ સરીએ તે કઈ પેરે?
એક પરે એક ઢળતા ઝરૂખ લોલુપ થઈને હેરે!
એક પરે એક ઢળતા ઝરૂખ લોલુપ થઈને હેરે!
Line 28: Line 31:
{{center|'''ચાતકને ચાખવું ગમે, તેવું ચોખ્ખું વર્ષાગીત'''}}  
{{center|'''ચાતકને ચાખવું ગમે, તેવું ચોખ્ખું વર્ષાગીત'''}}  
{{Poem2Open}}
{{Poem2Open}}
જીવનનો ઉત્તરકાળ જેમણે ઈટાલીમાં વિતાવ્યો એવા પ્રધુમ્ન તન્નાનું આ વર્ષાગીત છે. વાદળીઓ માથે થઈને સરતી જાય છે. ‘સરતી’, ‘તરતી’, અને ‘લળૂંબ ઝળૂંબ લળૂંબ ઝળૂંબ’ શબ્દપ્રયોગો જુઓ. આ ફોટોગ્રાફી નથી, વીડિયોગ્રાફી છે. પ્રથમ ત્રણ પંક્તિ પર ‘ળ’કારનાં છ છાંટણાં કરી, કવિએ જળ વહેવાનો સ્વર જાણે ઝીલ્યો છે. ‘તળે, વચવચાળે, માથે’—કવિએ સાવનઘટાનું પગથી માથા સુધીનું ચિત્ર દોર્યું છે. ‘તરલ’ યાને ચંચળ ઉપર સરે વાદળી, નીચે તરે છાયા, તેજના ચટાપટા ચીતરાતા જાય.
જીવનનો ઉત્તરકાળ જેમણે ઈટાલીમાં વિતાવ્યો એવા પ્રધુમ્ન તન્નાનું આ વર્ષાગીત છે. વાદળીઓ માથે થઈને સરતી જાય છે. ‘સરતી’, ‘તરતી’, અને ‘લળૂંબ ઝળૂંબ લળૂંબ ઝળૂંબ’ શબ્દપ્રયોગો જુઓ. આ ફોટોગ્રાફી નથી, વીડિયોગ્રાફી છે. પ્રથમ ત્રણ પંક્તિ પર ‘ળ’કારનાં છ છાંટણાં કરી, કવિએ જળ વહેવાનો સ્વર જાણે ઝીલ્યો છે. ‘તળે, વચવચાળે, માથે’—કવિએ સાવનઘટાનું પગથી માથા સુધીનું ચિત્ર દોર્યું છે. ‘તરલ’ યાને ચંચળ. ઉપર સરે વાદળી, નીચે તરે છાયા, તેજના ચટાપટા ચિતરાતા જાય.
વાદળીની જોડજોડે ઊડતા બગલાઓનું લઘુચિત્ર (મિનિએચર પેઇન્ટિંગ) તમે જોયું હશે. બગલાની ચાંચ ટકરાવાથી મોતીની માળ તૂટે અને લળખ લળખ થતાં બુંદ ઝરે. કૂવા-કાંઠે શેનો કલરવ છે? પનિહારીનો? કે વાતે ચડેલા પાણીનો? કવિ કહેતા નથી, જળને બોલવા દે છે. જળ બેડાં પર ચડ્યાં છે અને વાતેય ચડ્યાં છે. ‘જાંબુલ’ એટલે જાંબલી અથવા તો જાંબુનું. કવિ ભાવકની પંચેન્દ્રિયને પંચામૃત ચખાડે છે—‘જાંબલી’ (દૃષ્ટિ), ‘જાંબુ’ (સ્વાદ), ‘પવન’ (ગંધ), ‘ભીનાં’ (સ્પર્શ) અને, ‘ઝીણા સૂર’ (શ્રુતિ) કાવ્ય સૌ ઇન્દ્રિયોથી માણી શકાય તેવું—સેન્સુયસ બને છે.
 
વાદળીની જોડજોડે ઊડતા બગલાઓનું લઘુચિત્ર (મિનિએચર પેઇન્ટિંગ) તમે જોયું હશે. બગલાની ચાંચ ટકરાવાથી મોતીની માળ તૂટે અને લળખ લળખ થતાં બુંદ ઝરે. કૂવા-કાંઠે શેનો કલરવ છે? પનિહારીનો? કે વાતે ચડેલા પાણીનો? કવિ કહેતા નથી, જળને બોલવા દે છે. જળ બેડાં પર ચડ્યાં છે અને વાતેય ચડ્યાં છે. ‘જાંબુલ’ એટલે ‘જાંબલી’ અથવા તો જાંબુનું. કવિ ભાવકની પંચેન્દ્રિયને પંચામૃત ચખાડે છે—‘જાંબલી’ (દૃષ્ટિ), ‘જાંબુ’ (સ્વાદ), ‘પવન’ (ગંધ), ‘ભીનાં’ (સ્પર્શ) અને, ‘ઝીણા સૂર’ (શ્રુતિ) કાવ્ય સૌ ઇન્દ્રિયોથી માણી શકાય તેવું—સેન્સુયસ બને છે.
છેક છેલ્લા બંધમાં આવીએ ત્યારે સમજાય છે કે આ ગીત એક યુવતીની ઉક્તિ છે. ‘લોલુપ ઝરૂખ’ કહી કવિ ‘વિષયલોલુપ આંખો’ ભણી સંકેત કરે છે. ભીની ઓઢણી અરધી ચોંટેલી હોય અને અરધી ઊડતી હોય એવી ઊડું ઊડું થતી ક્ષણને કવિએ આબાદ ઝીલી છે. યુવતીનું અંગ ઉઘાડું નથી, તો ઢંકાયેલું પણ નથી. ઢાંકી ઢાંકી પ્રકટ કરવું કાર્ય એ છે કલાનું.
છેક છેલ્લા બંધમાં આવીએ ત્યારે સમજાય છે કે આ ગીત એક યુવતીની ઉક્તિ છે. ‘લોલુપ ઝરૂખ’ કહી કવિ ‘વિષયલોલુપ આંખો’ ભણી સંકેત કરે છે. ભીની ઓઢણી અરધી ચોંટેલી હોય અને અરધી ઊડતી હોય એવી ઊડું ઊડું થતી ક્ષણને કવિએ આબાદ ઝીલી છે. યુવતીનું અંગ ઉઘાડું નથી, તો ઢંકાયેલું પણ નથી. ઢાંકી ઢાંકી પ્રકટ કરવું કાર્ય એ છે કલાનું.
કવિની શબ્દપસંદગી જુઓ-મોતી નહીં પણ મોતન, સ્થિર નહીં પણ થીર, હાલકડોલક નહીં પણ હાલકદોલક, વન નહીં પણ વંન, જળથી નહીં પણ જળ સું. જોબન નહીં પણ જોવન. કાવ્યપદાવલિ લલિત, કોમળ અને તળપદી છે.
કવિની શબ્દપસંદગી જુઓ-મોતી નહીં પણ મોતન, સ્થિર નહીં પણ થીર, હાલકડોલક નહીં પણ હાલકદોલક, વન નહીં પણ વંન, જળથી નહીં પણ જળ સું. જોબન નહીં પણ જોવન. કાવ્યપદાવલિ લલિત, કોમળ અને તળપદી છે.
17,546

edits