અધીત : પર્વ : ૬ - કાવ્યસમીક્ષા/‘ટોળાં અવાજ ઘોંઘાટ'નું રચનાતંત્ર: Difference between revisions

ગૂંથણીનું ચોથું સૂત્ર છે વિકલ્પવાચક ‘કે’નું. કાવ્યના પૂર્વાર્ધમાં આવતી આ ‘કે'થી પ્રારમ્ભાતી પંક્તિઓ જોઈએ :

{{Poem2Close}}

કે સાઇકલો પર સરકતાં ટિન્ ટિન્...  

કે સ્કૂટર લઈ ભાગતાં ઘર્ર્...  

કે રિક્ષાઓમાં ભાગતાં ધૂંઉં...  

{{Poem2Open}}

ઉત્તરાર્ધમાં પ્રયોજાયેલી પંક્તિઓ જોઈએ :

{{Poem2Close}}

કે ગબડીને ગળી જા  

કે લબડીને લળી જા  

કે ચગદાઈને ચળી જા  

આ ઉપરાન્ત વચ્ચે વચ્ચે પણ આ વિકલ્પોની માયાજાળ છે; ઉદા.

{{Poem2Close}}

આમ અહીં આ (ચૌદ) 'કે' પણ રચનાના બંધારણને ગૂંથે છે.

પાંચમું તત્ત્વ છે નિપાત 'જ'નું. એ પણ અર્થઘનત્વનું, દૃઢામણનું કામ કરે છે.

<poem>{{gap|2.5em}}1. ‘હજી આ હમણાં જ છૂટેલા છેલ્લા શોમાંથી,’

{{gap|2.5em}}2. ‘ઘસાઈને અથડાઈને પસાર થતાં હોવા છતાં અલગ જ.’

આપણી જૂની પરમ્પરાના લયસાદૃશ્યે આવતી પંક્તિઓ પણ તરત જ પકડાય; જેમ કે,

{{Poem2Close}}

તારા મનના મિનારે : ટોળાંઅવાજઘોંઘાટ,  

તારી જીભના ટેરવે : ટોળાંઅવાજઘોંઘાટ,  

{{Poem2Open}}

અહીં મઝા એ છે કે, નિશ્ચિત પદ્યલયમાંથી લાભશંકર ઠાકર ક્રમશઃ ગદ્યલયમાં સરતા જાય છે અને છેલ્લી પંક્તિમાં તો લગભગ ગદ્યમાં એ કાવ્યને વાળી લે છે :

{{Poem2Close}}

ટોળાંઅવાજઘોંઘાટ'</poem>}}

{{Poem2Open}}

રચનામાં આવતું આ બીજા પુરુષ એકવચનને પ્રયોજતું કથન પણ લાગુ પડે છે તો કવિચેતનાને, ભાવકસમસ્તને સાંકડા જડબધિર ચિત્તમાં પણ વૈયક્તિકતાને ધમરોળી નાખતાં, શીર્ણવિશીર્ણ કરી નાખતાં આ ટોળાંઅવાજઘોંઘાટો ભારે બિહામણાં છે. લાભશંકર ઠાકરે (‘બાથટબમાં માછલી’ સંચયમાં) ‘ઘોંઘાટ' નામનું એક એકાંકી પણ કર્યું છે. એમાં પણ આવા ભાતીગળ અવાજોનું એક સંગઠિત, (‘નારીકુંજર' સમ) પશુ માનવસામગ્રી(હ્યુમન પ્રોપ્સ)ની સહાયથી ઊભું કરવામાં આવ્યું છે. અહીં રમેશ પારેખની એક પંક્તિ પણ સ્મરણમાં આવે છે :

{{Poem2Close}}

{{Poem2Open}}

આ યાદ આવવાનું કારણ વિષયસામ્ય છે. રાજેન્દ્ર શાહનું ‘ભૂલેશ્વરમાં એક રાત’ યાદ આવે. આ વિષય આધુનિકોને અનેક રીતે ખપમાં આવતો રહ્યો છે. વૈયક્તિક સૂર હવે આ ટોળાંશાહીમાં શક્ય રહ્યો જ નથી. આ વેદનાને ક્રીડન દ્વારા આ કાવ્યમાં પ્રગટ કરવામાં આવી છે.

{{Poem2Close}}

{{center|❖}}

{{HeaderNav2

|previous = ‘વસન્તવિજય' - વૃત્તિવિજયનું કાવ્ય

|next = ‘ટોળાં અવાજ ઘોંઘાટ'

}}