અર્વાચીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા/ઝવેરચંદ મેઘાણી/માતા, તારો બેટડો આવે!
ઝવેરચંદ મેઘાણી
માતા! તારો બેટડો આવે:
આશાહીન એકલો આવે.
જો જો! મારો બેટડો આવે:
સંદેશાઓ ખેપિયા લાવે.
જ્વાળામુખી એને કાળજે રે, એની આંખમાં અમૃતધાર –
એવો કોઈ માનવી આવે :
ભેળાં કાળ-નોતરાં લાવે. – માતા
સૂતો રે હોય તો જાગજે, સાયર! ઘેર આવે પ્રાણાધાર,
હૈયે તારે બાંધ હિંડોળા :
મોભી મારો ખાય બે ઝોલા. – માતા
ધૂળરોળાણા એ મુખ માથે, વીરા, છાંટજે શીતળ છોળ,
પ્રેમેથી પાહુલિયા ધોજે!
આછે આછે વાયરે લ્હોજે! – માતા
તારા જેવાં એના આતમાનાં ગેબી હિમ, અગાધ ઊંડાણ;
ત્યાંયે આજે આગ લાગી છે:
ધુંવાધાર તોપ દાગી છે. – માતા
સાત સિંધુ, તમે સામટા રે – એની ઓલવાશે નહિ ઝાળ,
ઠાલાં નવ ઢોળશો પાણી!
ના ના એની વેદના નાની. – માતા
કોટકોટાન હુતાશ જલે તારા હૈયાની માંહી, ઓ આભ!
એવી ક્રોડ આપદા ધીકે,
છાની એની છાતડી નીચે. – માતા
માનતાં’તા કૂડાં માનવી રે એને ફોસલાવી લેવો સે'લ!
પારધીનાં પિંજરા ખાલી :
હંસો મારો નીકળ્યો હાલી. – માતા
ઘોર અંધારી એ રાતમાં રે બીજાં બાળ ઘોરાણાં તમામ;
આઠે પો'ર જાગતી આંખે
બેઠો તું તો દીવડે ઝાંખે. – માતા
બૂડ્યા બીજા ઘેલડા રે માયામોહ કેરે પારાવાર,
બેટા! તું તો પોયણું નાનું:
ઊભું એક અણભીંજાણું. . – માતા
પોતાના પ્રાણપિપાસુઓનાં તેં તો ખોળવે ખેલાવ્યાં બાળ;
ચૂમી ચૂમી છાતીએ ચાંપ્યાં:
બંધુતાના બોલડા આપ્યા. . – માતા
રોમે રોમે તારે દાંત ભીંસી ઝેરી કરડ્યા કાળુડા નાગ;
ડંખે ડંખે દૂધની ધારા
રેલી તારા દેહથી, પ્યારા! . – માતા
ચીર પાંચાળીનાં ખેંચવામાં નો'તા પાંડવોએ દીધા હાથ;
આજે અધિકાઈ મેં દેખી:
બેટાઓએ માતને પીંખી! – માતા
કૂડ પીધાં, હીણમાન પીધાં, પીધાં ઘોળી દગાવાળાં દૂધ;
કડકડતાં તેલ તેં પીધાં:
ગાળી ગાળી લોહ પણ પીધાં. – માતા
ગોપવીને છાના ઘાવ કલેજાના રાખજે ખૂબ ખામોશ!
વાવાઝોડાં કાળનાં વાશે,
તે દી તારી વાટ જોવાશે. – માતા
કંપશે સાત પાતાળ, આભે જાતા ઝીંકશે સાયર લોઢ;
ખંડે ખંડે બોળશે લાવા:
ભૂકમ્પોના ગાજશે પાવા. – માતા
'ધાઓ ધાઓ, ધેનુપાળ!' તેવા તે દી ઊઠશે હાહાકાર,
શાદૂળા ને સાંઢ માતેલા
ઢૂંગે ઢૂંગે ભાગશે ભેળા. – માતા
ભાઈ વિદેશીડા! વીનવું રે – એને રોકશો મા ઝાઝી વાર;
બેઠી હું તો દીવડો બાળું :
ક્યારે એના ગાલ પંપાળું! – માતા
તારી કમાઈ-ગુમાઈનો મારે માગવો નો'ય હિસાબ;
બેટા! તારી ખાકની ઝોળી
માતા કેરે મન અમોલી. . – માતા
(1928)
નોંધ: 1931માં ગાંધીજી હતાશ હૈયે ગોળમેજીમાંથી પાછા વળતા હતા તે અરસામાં રચાયું.
(1931, 'યુગવંદના'માંથી)