સ્થળ : વિક્રમદેવનું શિબિર. વિક્રમદેવ, યુધોજિત અને જયસેન.
| વિક્રમદેવ :
|
નાસતા શત્રુ પર આક્રમણ કરવું એ ક્ષત્રીનો ધર્મ નથી.
|
| યુધોજિત :
|
પરંતુ નાસેલો અપરાધી જો શિક્ષા વગર છટકી જાય, તો રાજસત્તા કમજોર કહેવાય.
|
| વિક્રમદેવ :
|
એ બિચારો બાળક છે. એને પૂરતી સજા થઈ ચૂકી છે. પલાયન અને અપકીર્તિ, એથી વધુ શી સજા હોય?
|
| યુધોજિત :
|
અપકીર્તિ તો કાશ્મીરના પર્વતોની બહાર જ પડી રહેવાની. કાશ્મીરમાં તો એ યુવરાજ, એટલે ત્યાં એના કલંકની કથા કોણ જાણી શકવાનું હતું?
|
| જયસેન :
|
ચાલો મહારાજ, કાશ્મીર જઈએ. જઈને ગુનેગારને સજા કરી આવીએ; એના સિંહાસન ઉપર કલંકની છાપ મારી આવીએ. પછી ભલે જુગ જુગ સુધી કાશ્મીર આપણને યાદ કરે!
|
| વિક્રમદેવ :
|
ચાલો ત્યારે. વિચાર કરશું તો વિચારનો પાર નહીં આવે. હવે તો કાર્યના પ્રવાહમાં મેં પડતું મેલ્યું છે — જોઉં હવે ક્યાં નીકળાય છે, ને ક્યાં કિનારો હાથ લાગે છે!
|
[પહેરેગીર પ્રવેશ કરે છે.]
| પહેરેગીર :
|
મહારાજ! દેવદત્ત બ્રાહ્મણ દર્શને આવેલ છે.
|
| વિક્રમદેવ :
|
દેવદત્ત! લઈ આવો, લઈ આવો એને. ના, ના, ખમો, રહો, વિચાર કરી જોઉં, શા કારણે આવ્યો હશે આ વિપ્ર? એને હું બરાબર ઓળખું છું. યુદ્ધક્ષેત્રમાંથી એ મને પાછો વાળવા આવ્યો છે! હાય રે બ્રાહ્મણ! એ બંધ તો તમે જ તોડી નાખ્યા છે ને! હવે તે શું એ પ્રચંડ પ્રવાહ, તમારા પાળેલા પ્રાણીની માફક, કેવળ અનાજનાં ખેતરોને પલાળીને જ પાછો વળી શકવાનો હતો? ના, ના, હવે તો એ તમારાં ખોરડાંના ચૂરેચૂરા કરી મૂકશે, તમારાં ગામડાં બોળી દેશે, તમારો દેશ ડુબાવશે. તમે બધા આંહીં તહીં સલાહો પૂછતા, મતો મેળવતા, અચકાતા, થરથરતા મારી વાટ જોતા રહેશો; અને હું તો આ ચાલ્યો કાર્યના પ્રચંડ વહેણમાં, અવિશ્રાંત ગતિના આનંદમાં. રસ્તાની શિલાઓને તોડતી તોડતી છૂટી નીકળેલી કોઈ ગાંડીતૂર મહાનદીનો એ આનંદ! એ અંધ આનંદ! એક પલક એ તો એનું પરમ આયુ! પલભરમાં તો, મદોન્મત્ત હાથી જેમ સૂંઢમાં રાતું પદ્મ ચૂંટી ચાલ્યો જાય તેવો એ મસ્ત આનંદ પણ અનંત સુખ તોડીને ધસ્યે જાય છે! જાઓ, ઇન્સાફ અને વિવેકની વાત પછી કરશું. પછી તો સદાકાળ એ જડ સિંહાસન પર પડ્યા પડ્યા મસલતો કર્યા કરવાની જ છે ને! હમણાં તો તોફાને ચડ્યો છું. બ્રાહ્મણને મળવાની જરૂર નથી. કહી દો એને.
|
| યુધોજિત :
|
[જયસેન પ્રત્યે] એ બ્રાહ્મણ દુશ્મન છે. કેદમાં રાખવાનો છે.
|
| જયસેન :
|
વિલક્ષણ આદમી લાગે છે
|