અર્વાચીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા/રાધેશ્યામ શર્મા/હાંફતાં સરઘસ
રાધેશ્યામ શર્મા
૧.
ભાગતી જતી રીક્ષાઓ ને મોટરોના બેકપાઈપમાંથી
છૂટેલો ઝેરી ધુમાડો, પાછળ પડી ગયેલી, ઘવાયેલી
એક ચરણને અધ્ધર ઉઠાવી ત્રણ પગે ચાલતી ગાયના
નાકમાં ગૂંગળામણ પેદા કરે છે ને તેથી ભૂલથી
ચોથો પગ હેઠે મૂકી દેવાતાં ગાયથી નંખાઈ
ગયેલો ભાંભરડો
તેલઊંડ્યા વગરની સાયકલના બોબડા બબડાટ
સાથે ઘર તરફ વળતા મિલમજૂરોના મુખમાંથી
તમાકુની ગંધથી મિશ્રિત; સરી પડેલાં વાક્યો
મિલની એક લાંબી કાળી ચીમની ઉપર શ્વાસ
ખાવા બેઠેલા ચન્દ્રના મુખ ઉપર અંદરથી
આવતી ધુંવાડી છવાતાં તેની સકલંક છાતીમાંથી
ખાંસીનું એક ઠૂંઠિયું નીકળી, ચીમની ઉપરથી
ઠેઠ નીચે પડી આપઘાત કરે છે તેનો ચિત્કાર
‘ઝૂ’મંથી પ્રથમ ઝાડવાંને અફળાઈને, પછી
શહેરમાં પ્રસરતી સિંહની સભ્ય ગર્જનાઓ;
હૉસ્પિટલના ‘ઇનડોર’ પેશન્ટની પીળા ગફાથી
સોઢાતી ખાંસી
અધરાતે, ડબ્બા વગર જતાં એકલાં એન્જિનોની
તીણી વ્હીસલો
આશ્લેષમાં લેતાં જ તેના વૃદ્ધ ધણીને વળેલા
પ્રસ્વેદની દુર્ગંધથી ત્રાસ પામેલી જુવાન
સ્ત્રીનો નિઃશ્વાસ
ગાંડા કેદીઓના તીખા ટાઢા ઉદ્ગારો
સ્લોટર હાઉસના ટાઢાં મશીનોની ડહાપણની
દાઢના ભચરડાટ
મોટો વીમો વસૂલ કરવાના ઇરાદે લગાડવામાં આવેલી
આગને બુઝાવરા, હાંફળાફાંફળા દોડેલા બંબાઓની કીકિયારીઓ
પાંચ મિનિટ કાયમ પાછળ પડી જતા, ટાવરના ઝોકે
ચઢેલા સેકન્ડ કાંટાને ચામાચીડિયું જોસથી
ભટકાતાં ઘણા વખતે – અરધોકલાક પૂરી થવાનો
એક ખરો ટકોરો વાગે છે,
રેડિયો ઉપરથી મધરાતે અજ્ઞાત ભાષાઓમાં જોતાં
થયેલાં ગીતો અને ‘રીલે’ થયેલા ન્યૂઝ
પ્રસૂતિગૃહમાં ખાટલે પડેલી કન્યાઓ
વેણની વેદનાથી કરે છે અસ્પષ્ટ પ્રલાપો
નવજાત શિશુનાં બેસમજ રુદન
અવકાશના કાળમીંઢ ખડકોને ભેદીને ધસતાં વિમાનો
હામ હારીને હવે રોગિષ્ઠ ઉદરને ગોતતી બિલાડીના
કાચ-આંખોના પલકારા
મોંમાં આવી પડેલાં જંતુને મમરાવીને ગળી
ગયા બાદ ઘરડા ઘુવડે ગાયેલું ઘૂ ઘૂ ગીત
ખાઉધરી સ્ત્રીની સોડમાં સૂતેલા શિશુનું માતાના
વજન હેઠળ ચગદાવું ને છોકરીની કાળી રાડ
કાંચળી કાઢી ક્યાંક નીકળી પડેલા સાપનો
સુંવાળો સળવળાટ
વિષવમન કરતા – લોહી-લાળ-ઝરતા
મુખમાંથી અંધારામાંયે પ્રકાશ
પ્રસારતી દંતપંક્તિઓના તેજમાં,
હડકાયા કૂતરાના છેલ્લાં ડચકાં
લેતા ડોળા આગળ ક્યાંકથી
ઊડી આવેલા તારક સમા એક
ફુદાનો રેશમી-શુભ્ર સંસાર
‘રોન’ ફરવા નીકળેલા સિપાઈની ઘસાયેલી બૂટજોડીનો
અસ્તવ્યસ્ત આરોહ-અવરોહ
નાસતો ફરતો પવન
ખીલીથી વિખૂટું પડેલું દુકાનનું પાટિયું
આસોપાલવનાં સૂકાંખખ પાંદડાંમાં મોં ઘાલી
વિધવાનાં ડૂસકાં લે તેના રુદનધ્વનિ
ત્રીજાવર્ગના વેશ્યાગૃહમાં પ્રથમ રાતે જ, સંવનન સમયે
ઉછીની માગી આણેલી પેટ્રોમેક્ષનો ઓલવાઈ જતાં પૂર્વેનો
ભપ ભપક અવાજ
મંદિરોના ઊંડા ગર્ભગૃહમાં સોનાના પારણે
પોઢેલા ભગવાન બાલમુકુન્દનાં નસકોરાંની વાગતી
વેણુ-
(જેનાથી ધીમી, સ્થિર વાટે જલતા એક પ્રદીપના કાન
પાકી જાય છે!)
શતાયુ થવા કરતા ને શય્યા ભોગવવા આજાર
વિપ્રનો, ઊંઘમાં અભાનપણે ગળાના હૈડિયાની
આસપાસ જનોઈ વીંટઈ જતાં નીકળી પડેલો
વેદનાસિક્ત ઉદ્ગાર
ખખડી પડેલી એક મસ્જિદના, ફૂલેલા પેટ શા
એક માત્ર સાબૂત ગુંબજ ઉપર કેટલાક તારાઓની–
કોઈ પયગંબર પેદા થશે કે કેમ તેની ચિંતામાં
રાતભર ચાલતી – શિખરમંત્રણાના વિશ્રંભ વાર્તાલાપ
કાટ ખાઈ ગયેલી પાઈપોમાં પાણીની સેરના
એકાએક આગમનથી થતો પ્રકંપ-રણકાર
૨
રાતે આ અવાજોનાં હાંફતાં સરઘસ-
ખુલ્લી રહેલી બારી
બંધ બારણાંની તિરાડો
વાતાયન
ઊંઘતા ખુલ્લા નળ અને
છાપરાના ચૂવામાંથી
(જ્યાંથી અજવાળિયું હોય ત્યારે ચાંદરડાં પણ અવતરે છે!)
– ઘરના અસબાબ ઉપર
અને ખાસ તો,
કાતિલ ઠંડીથી બચી જવા આપણે ઓઢી લીધેલા
ચોફાળ કે ધાબળા ઉપર ઊતરે છે!
સોડમાં લઈ હૂંફ આપીને-ના આપીએ
ત્યાં તો એકદમ સવારે
કોર્ટના પટાવાળાની જેમ
છાતી ઉપર ઝગારા મારતો પિત્તળનો બિલ્લો લગાવી
‘ફલાણા ફલાણા’ એમ દીર્ઘ સ્વરે નાનોચ્ચાર કરી
આ સૌને, સૂર્ય ક્યાંક હાજર કરી દે છે!
(ઝાકળબિંદુઓનાય આવા હાલ એ નહિ કરતો હોય તેની શી ખાતરી?)
એ શું કરી રહ્યો છે
તેની એને ખબર હશે કે બસ...?
(‘આંસુ અને ચાંદરણું’)