ગુજરાતી સાહિત્યકોશ ખંડ ૩/અનુક્રમ/વ/વિરામચિહ્નો

From Ekatra Wiki
Jump to navigation Jump to search
The printable version is no longer supported and may have rendering errors. Please update your browser bookmarks and please use the default browser print function instead.


વિરામચિહ્નો : લખાતી ભાષામાં વિરામચિહ્નોનું આગવું મહત્ત્વ છે. વિરામચિહ્નો લિપિવ્યવસ્થાના એક ભાગરૂપ છે. બોલાતી ભાષામાં ઉક્તિનું પરસ્પર કે આંતરિક વિભાજન કરવા વિરામ, વિલંબનનો આશ્રય લેવાય છે. તો સૂરના આરોહ-અવરોહથી વિશિષ્ટ પ્રકારના અર્થભેદો વ્યક્ત કરાય છે, તેમજ મુખભાવ, ચેષ્ટા વગેરે અભિવ્યક્તિ માટે કામ આપે છે. બોલાતી ભાષાનું વિશ્રાંતિ, ઇષ્ટ અર્થની સંક્રાન્તિ અને હૃદગત ભાવની વિશિષ્ટ સ-ભાર અભિવ્યક્તિનું કાર્ય લેખનમાં વિરામચિહ્નો કરે છે. અમુક પ્રકારનાં ભાષાગત ઉચ્ચારણો માટે જેમ ‘ક’, ‘ખ’ આદિ સંકેતચિત્રોની વ્યવસ્થા છે, તેમ ભાષાગત ઉચ્ચારણોની અમુક અમુક લાક્ષણિકતાઓ માટે , ; : .!? – જેવાં સંકેતચિત્રોની વ્યવસ્થા તે વિરામચિહ્નો. દરેક વિરામચિહ્નને પોતાનો ચોક્કસ અર્થસંકેત છે. મનુષ્યની ભાષા-ઉક્તિમાં વિરામોની બાબતમાં જે કંઈ વૈવિધ્ય છે એ સમગ્રને આવરી લે એવી સંપૂર્ણ વ્યવસ્થા વિરામચિહ્નોની નથી. પરંતુ વિરામચિહ્નોના પ્રયોગથી વાક્યાર્થ સહેલાઈથી સ્પષ્ટ રીતે અને સચોટ રીતે પામી શકાય છે. વિરામચિહ્નોની મહત્ત્વની ચાર પ્રકારની કામગીરી છે : પૂર્ણવિરામ, ઉદ્ગારચિહ્ન, પ્રશ્નચિહ્ન, ગુરુવિરામ વગેરેથી આવશ્યક્તા અનુસાર વિરામચિહ્ન વાક્યનું સમાપન કરે છે; કેટલીકવાર : , જેવાં વિરામચિહ્નોથી અંત પામતા વાક્યખંડો પછીના કથનને ઉદ્ઘાટિત કરે છે; કેટલીકવાર શબ્દો કે વાક્યોનું વિભાજન કરે છે; અને બહુધા જોડકામાં રહેતાં વિરામચિહ્નો વાગ્ગત ઉક્તિના અમુક ખંડનું સીમાંકન કરે છે. લેખનમાં મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવતાં વિરામચિહ્નનો અતંત્ર ઉપયોગ કરવામાં આવે તો અનવસ્થા ઊભી થાય. વિરામચિહ્ન ન મૂકવાથી કે મૂકવામાં ભૂલ થવાથી અર્થ ગ્રહણ કરવામાં મુશ્કેલી થઈ શકે છે. તેથી વિચારોનું બરાબર પ્રત્યાયન સાધવા માટે વિરામચિહ્નોનો કાળજીપૂર્વક અને વિવેકપૂર્વકનો પ્રયોગ અનિવાર્ય છે. ઈ.ના.