દલપતરામનાં શ્રેષ્ઠ કાવ્યો/૫૨. ઉત્તમ એક ગુણ મેળવવો જોઈએ તે વિષે
પોપટજી બેઠા સોનાને પાંજરે,
રાજા રાણી જોઈ જોઈ રાજી થાય જો;
ચાકર રોજ કરે પોપટની ચાકરી,
જુઓજી પોપટ ક્યાંઈ ન રળવા જાય જો.
એક જ ઉત્તમ ગુણ આપ્યો છે ઈશ્વરે,
મુખથી ઉચરે મધુરાં વચન અમૂલ્ય જો;
જગત વિષે જો જોઈએ પક્ષી જાતમાં,
તપાસતાં મળે કોઈક તેની તુલ્ય જો.
એક જ ગુણ પણ આ જગમાં એવો ભલો,
વિશેષ સૌથી વિશ્વ વિષે વખણાય જો;
જશ જામે તેનો સઘળા સંસારમાં,
ચતુર જનો સૌ તેને ચિત્તમાં ચહાય જો.
માણસમાં તે આભૂષણાં શોભે ભલાં,
માણસમાં તે તેથી પામ્યાં માન જો;
આંબો પણ રસ આપે એક પ્રકારનો,
તે ગુણથી તે ગણાય છે ગુણવાન જો.
સુગંધનો ગુણ સરસ ગુલાબ વિષે વસે,
ભક્ષ કર્યાથી ભાગે નહિ જન ભૂખ જો;
અફીણ તો આવે ઓસડ ઉપયોગમાં,
દેહતણું તે દૂર કરે છે દુઃખ જો.
સોમલ પણ સંહારે રોગ શરીરનો,
તદબિરથી તેનો કરતાં ઉપયોગ જો;
ઘોડું તો ઘણી મજલ કરે દિન એકમાં,
જણાય ઉત્તમ જનને વાહન જોગ જો.
હેમ તણી વીંટી શોભાવે હાથને,
શોભાવે નહીં એવું સોનું શેર જો;
લેખણ તો લખવું હોય તે આપે લખી,
પામી તે એક જ ગુણ ઉત્તમ પેર જો.
મેળવવો એક ઉત્તમ ગુણ તો માણસે,
જેથી જગમાં પ્રગટે કિર્તિ પ્રકાશ જો;
નહિ તો જીવતર વ્યર્થ જગતમાં જાણવું,
એકે ઉત્તમ થાય નહિ અભ્યાસ જો.
જુઓ વળી હલકામાં હલકી ચીજમાં,
તુંબડાનો તો કોણ ગણે છે તોલ જો;
પણ ઉત્તમ તારવાનો છે તેહનો,
ગરજ પડે જન બોલે ગુણ ગણિ બોલ જો.
અકેક ગુણ આપ્યો છે સૌને ઈશ્વરે,
ઠરી ઠરીને નિરખો ઠામોઠામ જો;
ઈશ્વર તું ઉત્તમ ગુણ અમને આપજે,
દિલથી એવું ઇચ્છે દલપતરામ જો.