26,604
edits
No edit summary |
KhyatiJoshi (talk | contribs) No edit summary |
||
(8 intermediate revisions by 2 users not shown) | |||
Line 1: | Line 1: | ||
{{SetTitle}} | |||
{{Heading|ગાંધીજી વિરૂદ્ધ ગુરુદેવ|}} | |||
<Center>(રંગમંચ પર સંપૂર્ણ અંધકાર)</Center> | |||
{{Play}} | {{Play}} | ||
{{Role | {{Role | ||
|role_name = ગુરુદેવ | |role_name = {{Color|Blue|સૂત્રધાર}} | ||
}} | |||
{{Story | |||
|story = <Poem>જાન્યુઆરી ત્રીસ, ઓગણીસસો અડતાલીસ. | |||
ઢળતી સાંજે જીવલેણ અંતરેથી છૂટેલી ત્રણ ગોળી.</Poem> | |||
<p>(ત્રણ ગોળીબારના અવાજ-મધ્યમાં સૂત્રધાર પર પ્રકાશ)</p> | |||
}} | |||
{{Role | |||
|role_name = {{Color|Blue|સૂત્રધાર}} | |||
}} | |||
{{Story | |||
|story = <Poem>દિલ્હીના બિરલા હાઉસના બાગમાં | |||
ગોળી ઝીલનારના અંતિમ શબ્દો હતા હે રામ. | |||
જેણે અંગ્રેજોની હકૂમતમાંથી ભારતને મુક્તિ અપાવવા માટે જીવન સમર્પણ કર્યું હતું | |||
તે ભારતમાતાના સપૂતનો અંત આવો હતો. | |||
બીજા ભારતમાતાના સપૂત | |||
જેણે જગતના બૌદ્ધિક વર્તુળમાં | |||
ભારતનું ગૌરવ પ્રસ્થાપિત કર્યું હતું | |||
તેણે તેની ચેતનાની અંતિમ ક્ષણોમાં આ શબ્દો લખાવ્યા હતા | |||
તારી સૃષ્ટિના પથ પર | |||
તેં વિચિત્ર, છેતરામણી જાળ બિછાવી છે, | |||
હે છલનામયી. | |||
જે અનાયાસે છલના સહી લે છે, | |||
તેને તારા જ હાથે મળે છે | |||
અક્ષય શાંતિનો અધિકાર. | |||
પોતાની અંતિમ ક્ષણોમાં એક યાદ કરે છે ઈશ્વરને | |||
તો બીજો પોતાના ઈશ્વરને છલનામયી કહીને પણ | |||
તેના પુરસ્કાર તરીકે અક્ષય શાંતિ ઉપર પોતાનો અધિકાર છે તેમ માને છે. | |||
મિત્રો, આજે મારે તમારી સાથે વાત કરવી છે | |||
ભારતમાતાના આ બે સન્માનીય સંતાનોની – | |||
એક સંત અને બીજો કવિ, | |||
એક ભારતની પશ્ચિમે આવેલા ગુજરાતનો | |||
અને બીજો પૂર્વના બંગાળનો, | |||
એક બીજાને ગુરુદેવ કહેતો અને બીજો પહેલાને મહાત્મા! | |||
પરસ્પર વચ્ચેનો સ્નેહ અને સન્માન | |||
મિત્રોમાં પણ ભાગ્યે જ જોવા મળે | |||
અને તેમની વચ્ચેના મતભેદો | |||
પ્રતિસ્પર્ધીઓ વચ્ચે પણ જવલ્લે જ જોવા મળે! | |||
રવીન્દ્રનાથ ટાગોર ઇતિહાસને | |||
એક વિચક્ષણ વિદ્વાનની દૃષ્ટિથી જોતા હતા. | |||
તેમણે પોતાના જન્મના સમયને | |||
બંગાળના જીવનમાં વહી રહેલા ત્રણ પ્રવાહોના | |||
સંગમના સમય તરીકે બિરદાવ્યો છે. | |||
આ ત્રણ પ્રવાહો | |||
સાહિત્ય, ધર્મ અને રાજકારણના ક્ષેત્રમાં વહી રહ્યા હતા. | |||
આ ત્રણે ક્ષેત્રોમાં | |||
અંગ્રેજોને લીધે પાશ્ચાત્ય અસરનો અગત્યનો ફાળો હતો. | |||
ટાગોર પરિવાર ભારતીય સંસ્કૃતિ અને વિચારધારામાં | |||
તરબોળ હોવા છતાં | |||
અજુગતી રૂઢિનું તર્કસંગત આધુનિક પાશ્ચાત્ય વિચારોથી મૂલ્યાંકન કરી શકે તેટલો સંસ્કાર સંપન્ન હતો. | |||
આ ત્રણેય પ્રવાહોની અસર સમગ્ર સમાજ પર હોવા છતાં રવીન્દ્રનાથ કદાચ એકમાત્ર વ્યક્તિ હશે | |||
જેમની આગવી અને ન ભૂંસાય તેવી છાપ | |||
આ ત્રણેય ક્ષેત્રોમાં આજે પણ જોઈ શકાય છે. | |||
આ છે રવીન્દ્રનાથની મહત્તા. | |||
આ જ સમયના ગાંધીજીના ગુજરાતમાં જુદી જ પરિસ્થિતિ હતી. | |||
અનેક રજવાડાના રાજ્યમાં સમાજ વાણિજ્યપ્રધાન હતો. | |||
સામાજિક સુધારાના ક્ષેત્ર સિવાય પશ્ચિમના વિચારોએ | |||
ગુજરાતમાં પગપેસારો કરવાનો હજી બાકી હતો. | |||
ગાંધીજી એક રજવાડાના દીવાનના પરિવારમાં જન્મ્યા હતા. | |||
તેમના બાળપણ અને કિશોરકાળમાં કાંઈ નોંધનીય ન હતું. | |||
સાચું અને ખોટું, સદાચાર અને દુરાચાર, પાપ અને પુણ્યના રૂઢિગત ખ્યાલોથી તેમનાં નૈતિક મૂલ્યો ઘડાયાં હતાં. | |||
તેમની મર્મગ્રાહી પ્રકૃતિને કારણે | |||
તે આજીવન તેને વળગી રહ્યા હતા. | |||
કાયદાના અભ્યાસ માટે રવીન્દ્રનાથની જેમ જ | |||
તે પણ વિલાયત ગયા હતા | |||
પણ તેઓ બૅરીસ્ટરની ઉપાધિ મેળવીને પાછા ફર્યા હતા. | |||
સ્વદેશમાં ઉજળી તકનો અભાવ લાગવાથી | |||
તેઓ દક્ષિણ આફ્રિકા ગયા હતા. | |||
ત્યાંના વસવાટ દરમિયાન તેમને મળ્યું જીવનનું ધ્યેય | |||
જેની સાધનામાં તેમણે સમગ્ર જીવન સમર્પિત કરી દીધું. | |||
ત્યાંના દમનગ્રસ્ત અને શરમજનક વાતાવરણમાં | |||
તેમના વ્યક્તિત્વમાં સૂષુપ્ત ખાસિયતો ખીલી ઊઠી. | |||
સ્વરાજ-રાજકીય સ્વાતંત્ર્યને પોતાના જીવનનું ધ્યેય માન્યું. | |||
પોતે માનેલા નૈતિક મૂલ્યોના આધારે મૂલ્યાંકન કર્યા પછી | |||
તેમની સમગ્ર પ્રવૃત્તિનો પ્રવાહ આ જ દિશામાં વહેતો. | |||
નૈતિકતા અને રાષ્ટ્રનું ઉત્થાન – | |||
આ બંને તેમની બધી જ પ્રવૃત્તિના આધારસ્તંભ હતા. | |||
કવિ રવીન્દ્રનાથનું વ્યક્તિત્વ | |||
તેમના શૈશવના વાતાવરણમાં કેળવાયું અને પોષાયું | |||
જ્યારે ગાંધીજીનું વ્યક્તિત્વ | |||
પ્રતિકુળ અને દમનગ્રસ્ત સંજોગોમાંથી ઉપસ્યું. | |||
આ એક નોંધનીય રસપ્રદ હકીકત છે. | |||
પોતાનું અડધું આયુષ્ય વીતી ગયા પછી | |||
તેઓ એકબીજાને મળ્યા હતા. | |||
પ્રથમ મુલાકાતના સમયે બંને | |||
આખાય જગતમાં સુવિખ્યાત હતા. | |||
તેમના જીવનકાળ દરમિયાન | |||
ભારતને પહેલીવાર પોતાનું આગવું વ્યક્તિત્વ પ્રાપ્ત થયું હતું.ભારતની કચડાયેલી સમષ્ટિ | |||
સદીઓની મૃત:પ્રાય અવસ્થામાંથી જાગૃત થઈ હતી. | |||
આ પ્રાણપૂરક જાગૃતિના સંચારક ગાંધીજી હતા | |||
એ વાત નિર્વિવાદ છે. | |||
પણ રવીન્દ્રનાથ તેમના મહાન સંત્રી હતા | |||
એ હકીકત ખુદ ગાંધીજીએ જ નોંધેલી છે. | |||
પ્રસંગોપાત રવીન્દ્રનાથે ગાંધીજીના વિચારો અને સિદ્ધાંતોનો સ્પષ્ટ અને સખત વિરોધ કરેલો છે એ પણ નોંધવું ઘટે. | |||
તેમની વચ્ચેની ચર્ચા | |||
વ્યક્તિ અને સમષ્ટિ, સાધક અને સિદ્ધ વચ્ચેની ચર્ચા હતી. | |||
એક માનતા હતા કે કલ્યાણનું માધ્યમ વ્યક્તિ છે | |||
તો બીજા માનતા કે સમષ્ટિ છે! | |||
આ વાત છે સમયના પ્રવાહમાં ખોવાઈ ગયેલા | |||
ઇતિહાસના આ અદ્ભુત પ્રકરણની. | |||
ચાલો એમને જ પૂછીએ કે પ્રથમ મુલાકાતનું એમને સ્મરણ છે. | |||
ગાંધીજી, આપને યાદ છે કે | |||
આપ રવીન્દ્રનાથને પહેલી વાર ક્યારે અને ક્યાં મળ્યા હતા?</Poem> | |||
}} | |||
{{Role | |||
|role_name = {{Color|Green|ગાંધીજી: }} | |||
}} | }} | ||
{{Story | {{Story | ||
|story = | |||
|story = {{Poem2Open}}મને ચોક્કસ યાદ નથી આવતું પણ ૧૯૦૧માં હોઈ શકે. | |||
તે સમયે હું દક્ષિણ આફ્રિકાથી | |||
કૉંગ્રેસના અધિવેશન માટે કલકત્તા આવ્યો હતો. | |||
ત્યાંના ભારતીય રહેવાસીઓની પરિસ્થિતિ | |||
મારે રજૂ કરવી હતી. | |||
ત્યારે હું ગુરુદેવના પિતા, મહર્ષિ દેવેન્દ્રનાથને મળવા ગયો હતો પણ તેમની તબિયત અસ્વસ્થ હોવાથી | |||
તેમને મળી શક્યો ન હતો. | |||
હવે મને કહેવામાં આવે છે કે તે વખતે | |||
સરલાદેવી ચૌધરાણીએ એક સમૂહગાનનું સંચાલન કર્યું હતું. પણ તેમને પણ હું તે સમયે મળ્યો હોઉં એવું યાદ નથી.{{Poem2Close}} | |||
}} | }} | ||
{{Role | {{Role | ||
|role_name = | |role_name = {{Color|Blue|રવીન્દ્રનાથ: }} | ||
}} | }} | ||
{{Story | {{Story | ||
|story = | |||
|story = {{Poem2Open}}તે સમયે હું કૉંગ્રેસની સ્વાગત સમિતિનો સભ્ય હતો | |||
પણ મહાત્માજીને મળ્યાનું મને સ્મરણ નથી.{{Poem2Close}} | |||
}} | }} | ||
{{Role | |||
|role_name = {{Color|Blue|સૂત્રધાર}} | |||
}} | |||
{{Story | |||
|story ={{Poem2Open}}૧૯૦૧માં રવીન્દ્રનાથની વય હતી ૪૦ અને ગાંધીજીની ૩૨. | |||
બંને પોતાની પ્રવૃત્તિના ક્ષેત્રની બહાર ખાસ જાણીતા ન હતા. | |||
બંગાળના સાહિત્ય-વર્તુળની બહાર રવીન્દ્રનાથને | |||
અને દક્ષિણ આફ્રિકાના ભારતીય રહેવાસીઓની બહાર ગાંધીજીને ઓળખનારા ઓછા જ હશે. | |||
ડિસેમ્બર ૧૯૧૩માં રવીન્દ્રનાથના બે મિત્રો, | |||
ચાર્લી એન્ડ્રુઝ અને વિલિ પિયરસન | |||
ગાંધીજીને મદદરૂપ થવા માટે દક્ષિણ આફ્રિકા ગયા હતા. | |||
તેમની વિદાયના બે દિવસ પહેલાં | |||
કોલકતાના ટાઉન હૉલમાં રવીન્દ્રનાથ અને બીજાઓએ | |||
દક્ષિણ આફ્રિકાના ભારતીય રહેવાસીઓની પરિસ્થિતિનો | |||
વિચાર કરવા માટે એક સભાનું આયોજન કર્યું હતું. | |||
ઍન્ડ્રુઝ બંનેની વિચારશ્રેણીમાં રહેલું સામ્ય તરત જ જોઈ શક્યા. | |||
તેમણે રવીન્દ્રનાથને જાન્યુઆરી ૧૯૧૪માં લખ્યું, | |||
મને શ્રી ગાંધીનો દૃષ્ટિકોણ સમજવા અને સ્વીકારવામાં | |||
કોઈ જ તકલીફ પડી નહીં | |||
કારણ કે તેમનામાં અને તમારામાં ખાસ કોઈ તફાવત નથી. | |||
બંને માનો છો, | |||
સાચા સ્વાતંત્ર્યમાં, આધ્યાત્મિક શક્તિ પર આધાર રાખવામાં, દુન્યવી શક્તિ સામે નિર્ભય અભિગમમાં | |||
અને સમષ્ટિ પ્રતિ સદ્ભાવ અને સહાનુભૂતિમાં. | |||
આને બંને માહાનુભાવોનું સચોટ મૂલ્યાંકન કહી શકાય. | |||
૧૯૧૪માં જ્યારે ગાંધીજીએ પોતાનો ફીનીક્સ આશ્રમ બંધ કરીને ભારત પાછા ફરવાનો નિર્ણય કર્યો | |||
ત્યારે ચાર્લી ઍન્ડ્રુઝે સૂચન કર્યું કે | |||
ભારતમાં કાયમી વ્યવસ્થા થાય ત્યાં સુધી | |||
તેમના અંતેવાસીઓએ ગુરુદેવના શાંતિનિકેતનમાં રહેવું. | |||
અને આમ નવેમ્બર ૧૯૧૪માં | |||
ફીનીક્સના છોકરાઓ શાંતિનિકેતન પહોંચ્યા.{{Poem2Close}} | |||
}} | |||
{{Playend}} | {{Playend}} |
edits