ગુજરાતી એકાંકીસંપદા/શરતના ઘોડા: Difference between revisions

|ભલે હાથે પગે અમને તમે જંજીરથી જકડો,
નકી વાણીવિચારોને તથાપિ રોકી ના શકશો.

 

જયપ્રસાદઃ (નિરાશા જેમ) ચન્દુ, તારાથી બધું થશે, પણ એક વાનું નહિ થાય.  

ચન્દનઃ (નવાઈ દેખાડી) શું? કહો જોઉં.

જયપ્રસાદઃ ગામના ઉપરી અમલદાર અને પ્રતિષ્ઠિત માણસોને બોલાવી લાવવાનું. એમાં અતુલની મદદ જોઈશે. રાવબહાદુર રમણપ્રસાદ તો એને પૂછીને જ પાણી પીવાના.

ચન્દનઃ તમાે દાકતરને તસ્દી આપવી હોય તો ભલે.

જયપ્રસાદઃ એ હશે તો ઠીક પડશે. બેત્રણ વિલાયતવાળા આવશે એમને કેમ સાચવવા તેની પણ તેને ખબર.

ચન્દનઃ એ સાચી વાત.

જયપ્રસાદઃ એટલે મેં એમને તેડવા માણસ મોકલ્યું હતું. લગભગ સવા પાંચે આવશે એમ એમણે કહેવરાવ્યું છે.

ચન્દનઃ (ભીંત પરની ઘડિયાળમાં જોઈ) તો તો પાંચસાત મિનિટમાં આવવા જોઈએ.

જયપ્રસાદઃ (હાસ્ય વેરતાં) દાક્તરસાહેબ, સાત મિનિટ વહેલા આવ્યા ને શું?

અતુલઃ (ભીંતનું અને હાથનું ઘડિયાળ મેળવતાં) તમારું ઘડિયાળ સાત મિનિટ મોડું લાગે છે.

ચન્દનઃ જયભાઈને એ ચાલે. ક્યાં કોઈની નોકરી કરવી છે? સાત મિનિટ આમ કે સત્તર મિનિટ તેમ.

જયપ્રસાદઃ દાક્તરસાહેબ, બહારગામ જઈ આવ્યા?

અતુલઃ હા.

જયપ્રસાદઃ (સોપારી કાતરતાં) કાંઈ નવીન?

અતુલઃ ધીમે ધીમે કહું છું.

ચન્દનઃ જયભાઈ, પેલું પૂછી જુઓ ને?

અતુલઃ જયભાઈ, એ હકીકત સાચી છે.

જયપ્રસાદઃ (ડઘાઈ) કઈ?

અતુલઃ મારા વેવિશાળની.

જયપ્રસાદઃ શું સાચે જ?

અતુલઃ એમ તમારાં આંતરડાં કેમ ઊભાં થઈ જાય છે?

જયપ્રસાદઃ આજે જ આ બન્યું?

અતુલઃ એ લોક આજે ગણાવે છે. પણ પાંચ વર્ષ પહેલાં હું પરદેશ ગયો ત્યારે જ તેમને હું કહેતો ગયો હતો.

ચન્દનઃ ત્યારે જયભાઈ, પેલી વાત ખોટી.

જયપ્રસાદઃ ધનજી, ધનજી! આયોડિન લાવ.

જયપ્રસાદઃ (ગભરાઈ) દાક્તરસાહેબ, ભારે થઈ.

અતુલઃ (શાન્તિપૂર્વક) એમાં ગભરાવાનું કાંઈ કારણ નથી.

જયપ્રસાદઃ પણ દાક્તરસાહેબ, આ પાકશે તો નહિ ને? વિક્રમનાં લગ્નને માત્ર ચાર દિવસ બાકી છે.

અતુલઃ (સાન્તવન જેમ) મટી જશે, મટી જશે.

ચન્દનઃ પાટો બાંધવો પડશે કે?

અતુલઃ (ચિડાઈ) એટલે? ચન્દુ, દાક્તર હું છું કે તું?

જયપ્રસાદઃ દાક્તરસાહેબ, એની ભૂલ થઈ.

ચન્દનઃ (ડોલનથી) માસ માત્ર ભૂલને પાત્ર.

અતુલઃ પણ…

જયપ્રસાદઃ પણ દાક્તરસાહેબ, મારે તમારી મદદ જોઈએ. આપણા વિક્રમના વરઘોડામાં…

અતુલઃ (કડકાઈથી) હું સમજી ગયો. જયભાઈ, વિક્રમની અને પરિણામે વિક્રમના લગ્નની બાબતમાં મારે તમને કેટલુંક કહેવાનું છે.

જયપ્રસાદઃ ઘણી ખુશીથી. બોલો.

અતુલઃ હું કંઈ બોલું એ પહેલાં ચન્દુ અને ધનજી બહાર જાય તો સારું.

જયપ્રસાદઃ દાક્તરસાહેબ, એવું શું છે?

અતુલઃ વિક્રમને મેં બરોબર તપાસ્યો છે. હું માનું છું કે એણે અત્યારે પરણવું ન જોઈએ.

જયપ્રસાદઃ પણ દાક્તરસાહેબ…

અતુલઃ છોકરો ખોવો હોય તો એને પરણાવજો.

જયપ્રસાદઃ (કરગરી જઈ) પણ આ ચન્દુને પૂછી જુઓ. અમે કેટલી તો તૈયાર કરી છે. મંગલાષ્ટકની બે હજાર નકલ પણ છપાવી કાઢી છે.

અતુલઃ (દયા જેમ) ચન્દુને હું શું પૂછું? પહેલાં એ નીલકંઠરાયનો નન્દી હતો; હવે તમારો પોઠિયો લાગે છે.

જયપ્રસાદઃ ચન્દુને ન પૂછો તો કંઈ નહિ. પણ મંગલાષ્ટક…

અતુલઃ ચાના કપ મકવામાં કામ આવશે.

જયપ્રસાદઃ અતુલભાઈ, બીજું બધું તો એક બાજુ રહ્યું, પણ લગ્ન હવે લંબાય તો તમારો નીલકંઠરાય તો મને ઘેર ઘેર વગોવી મારે.

અતુલઃ નીલકંઠરાય જેટલા મારા છે એટલા તમારા છે. જેટલા તમારા નથી એટલા મારા નથી.

જયપ્રસાદઃ મારી બોલવામાં ભૂલ થઈ.

અતુલઃ (જક્કી થઈ) ના. તમે જાણીબૂઝીને એ બોલ્યા હતા. આપણા વડવાઓ જે શક્તિ રાજ્યના કાવાદાવામાં વાપરતા તે હવે તમે કુટુંબ કુટુંબ વચ્ચે ખર્ચો છો. બાળક જેવા આ વાદ તમને એકેયને શોભે છે? નીલકંઠરાયને મેં આ બપોરે કહ્યું, અત્યારે તમને કહું છું.

જયપ્રસાદઃ પછી એમણે શું કહ્યું?

અતુલઃ શું કહે? સાંભળી રહ્યા.

જયભાઈ, જરાય માઠું લગાડવાનું નથી. કશાયે ધ્યેય વિના એકબીજાથી આગળ આવવાની ધૂનમાં, ઘાણીના બળદની માફક, તમે ચકર ચકર કેમ ફર્યા કરો છો? પરંતુ વર્તુળમાં કોઈ પોતાને પહેલું ગણાવી શકે નહિ એ કહેવું પડે એવું છે? આ કરતાં તો કોઈ લોકસેવાનું કાર્ય…

જયપ્રસાદઃ (ઝંખવાઈ) કોઈ કરવા દે તો ને? દાખલા તરીકે સાવ સાધારણ બીના લો. આજુબાજુની બહેનોને ખૂબ દૂર પાણી ભરવા જવું પડે છે એમ જાણી મેં આપણા આંગણાનો કૂવો ખુલ્લો મૂક્યો. પાંચ દિવસ સૌ આવ્યાં ત્યાં તો, કોણ જાણે કેમ, એકાએક બધાં બંધ થઈ ગયાં!

અતુલઃ કારણ હું જાણું છું. નીલુભાઈએ મને કહ્યું. એ તમને જણાવવામાં હું કશો વાંધો જોતો નથી.

જયપ્રસાદઃ તો કહો.

અતુલઃ એમ કે સ્ત્રીઓ પાણી ભરવા આવતી ત્યારે આપને છજામાં ઊભા રહેવાની ટેવ હતી.

જયપ્રસાદઃ લ્યો! છજામાં હવા ખાવા ઊભા ન રહેવું? (ગુસ્સાથી) એમ તો એમને પણ પૂછી જોજો ને કે…

અતુલઃ જયભાઈ, શાન્તિ સાચવો. નીલુભાઈએ કહેલી વાત મેં ક્યાં સાચી માની લીધી છે?

જયપ્રસાદઃ તો ઠીક.

અતુલઃ જયભાઈ, હું બોલું છું એ સહન થાય છે ને?

જયપ્રસાદઃ મારા કાન તમારી જીભથી ટેવાઈ ગયા છે.

અતુલઃ ત્યારે થોડું વધારે સાંભળો. જે કહું છું તે તમારા સારા સારુ કહું છું.

જયપ્રસાદઃ એટલું સમજું છું – સ્વીકારું છું.

અતુલઃ (ભાષણ માફક) જેમ આજન્મ કવિ હોય છે તેમ એક રીતે તમે આજન્મ આળસુ છો. જીવન તમે એક જ આશ્વાસનથી વિતાવો છો – જન્મી પડ્યા તો હવે જીવી લઈએ. ક્યાં સુધી? મૃ્ત્યુ સુધી! તમારી તવંગરતા આ આશ્વાસનને ઉત્તેજન આપે છે. પણ એટલું તો જાણો કે જેમ ગરીબી એ ધનજીનો અકસ્માત છે તેમ તવંગરતા તમારો છે. જીવનને એને આશરે ન રાખો.

અતુલઃ બે બોલ બાકી છે. લોકોને રવિવાર રાહતનો હોય છે. તમારા પંચાંગમાં તો એકલા રવિવારો જ દેખાવાના.

એટલે કે સવાર પડ્યે તમને એક જ ચિંતા હોય છે કે સાંજ ક્યારે પડે? રાત પડ્યે પણ એક જ અભિલાષા અંતરમાં છુપાઈ છે કે સૂરજ મોડો ઊગે તો સારું.

આવી વસ્તુસ્થિતિ છે એટલે કોણે શું કર્યું, અને કેવું કર્યું વગેરે વાતોને ઝેરી રીતે જોવાનો તમને વખત રહે. નીલકંઠરાયે ઉમાના જનોઈમાં આટલું કર્યું, એટલે જો તમે વિક્રમના લગ્નમાં એથી સવાયું કરો તો જ તમારું જીવન સાર્થક થયું માનો છો? જયભાઈ, બોલો.

જયપ્રસાદઃ તમે મારું મગજ ચકડોળે ચડાવ્યું છે. મારી આંખ આગળ એક જ પ્રસંગ હું તરતો દેખું છું: મારા વિક્રમનો વરઘોડો…

અતુલઃ મિથ્યા, મિથ્યા. આજકાલમાં શિવશંકરભાઈ સહકુટુંબ અહીં આવી જશે એમ તમે માનતા હશો.

જયપ્રસાદઃ તેમના કાગળની હું ત્રણ દિવસથી ટપાલમાં રાહ જોઉ છું.

અતુલઃ જોતા હશો. પણ એ ભલા માણસને પણ ઉપાધિ ઊભી થઈ છે. એટલે મારા મારફત આ પત્ર મોકલ્યો છે. તમને હાથોહાથ અને ઉપરાંત એકાંતમાં આપવાનો હતો એટલે ચન્દુ અને ધનજીને બહાર મોકલવાનો અવિવેક મારે કરવો પડ્યો.

જયભાઈ, મેં વાંચ્યો છે. એટલે કે એમણે મને વંચાવ્યો છે. શિવશંકરભાઈએ તમારી માફી માગી છે.

જયપ્રસાદઃ પણ શી બાબત?

અતુલઃ એ મને રૂબરૂ કહેવાનું સોંપ્યું છે.

સુહાસિની જાણવા પામી છે કે વિક્રમ માંદલો રહે છે. એ કહેતી હતી કે પોતાના અખાડામાં એ સૌથી સશક્ત છે. એણે સાંભળ્યું છે કે વિક્રમે અભ્યાસ મૂકી દીધો છે. એને બી.એ. સુધી વધવું છે.

જયપ્રસાદઃ પણ આવી સરખામણી કરી…

અતુલઃ સરખામણી કે જુદાઈ?

જયપ્રસાદઃ જે કહો તે. એનો હેતુ શો છે?

અતુલઃ કે બી.એ. તો થવું જ છે.

જયપ્રસાદઃ એટલે અમારે વરસ લગી રાહ જોવી એમ?

અતુલઃ (ખંધાઈથી) ન જ જોવી.

જયપ્રસાદઃ એટલે?

અતુલઃ ટૂંકમાં એ વિક્રમને પરણવા નથી માગતી. આ રહ્યો એનોય કાગળ.

જયપ્રસાદઃ (પગ પછાડી) તો પછી એ પાડા જેવડીને પરણશે કોણ?

અતુલઃ (ઠંકડથી) પરણશે. કોઈક પરણશે…

જયપ્રસાદઃ (તાડૂકી) પણ કોણ?

અતુલઃ કોઈ નહિ તો અતુલ.

જયપ્રસાદઃ (કપાળે હાથ મૂકી) આ શું કહેવાય? સુહાસિની નહિ મારા વિક્રમને, નહિ એના ઉમાને, અને દેવાદાર આ અતુલને પરણશે? અમારા પૈસા, અમારી પ્રતિષ્ઠા પર પાણી ફરી વળ્યું?

ચન્દનઃ (મનમાં) અરે! વળી શું થયું?

(યશવંત પંડ્યાનાં એકાંકી)