ટોળાં અવાજ ઘોઘાટ/૧૪- બટકવું નથી આ ક્ષણે પણ...

૧૪- બટકવું નથી આ ક્ષણે પણ...

ધારી શકાતું નથી તો ધૂણી કેમ શકાય ? હસી શકતો નથી પણ હડસેલાઉં છું ખરો. ભસી શકતો નથી પણ ભરખાઉં છું ખરો. ચઢી શકતો નથી પણ ખેંચાઉં છું ખરો. પડું છું પછડાઉં છું તૂટું છું તરડાઉં છું ખૂટું છું ખરડાઉં છું ફૂટું છું ફાટું છું કપાઉં છું કાંપું છું ખરું છું ખખડું છું દબાઉં છું છુંદાઉં છું ચૂંથાઉં છું ચેપાઉં છું ચંપાઉં છું ધક્કેલાઉં છું ઢસેડાઉં છું ધબેડાઉં છું ઢીબાઉં છું
ખસાઉં છું પણ ખસી શકતો નથી ચેપાઉં છું પણ ચસી શકતો નથી કતરાઉં છું પણ કાતરી શકતો નથી ખેતરાઉં છું પણ ખેડી શકતો નથી તેડાઉં છું પણ તેડી શકતો નથી ખૂટી ગયો છું ખેડાઈ ગયો છું ફૂટી ગયો છું ફેડાઈ ગયો છું જાગી ગયો છું પણ જાગી શકતો નથી ઊંઘી ગયો છું પણ ઊંઘી શકતો નથી ખોડાઈ ગયો છું પણ ખોડી શકતો નથી છોડાઈ ગયો છું તીરની જેમ— પણ એક જરીક અમથું અટકી શકતો નથી. લટકી શકતો નથી પટકી શકતો નથી પટકાયો છું પથ્થર પર ફૂટાયો છું મસ્તકથી લૂંટાયો છું લાગણીથી પણ લૂંટી શકતો નથી એક ખોડા લ્ ને પણ. જકડાયો છું જબરજસ્ત ગૂંગળાયો છું ગહૂવરમાં પણ મનોરથના મ—ને મુઠ્ઠીમાં મસળી શકતો નથી.
ઊંચકાયો છું આકાશ સુધી, અદ્ધર પણ મગ જેવું મન પલભર ઊંચકાતું નથી મારાથી. તો શા માટે આ ‘કરવું’ ને ‘ફરવું’, ‘ધરવું’ ને ‘ધારવું’, ‘તરવું’ ને ‘તારવું’ ? આ ભૂંડીભખ ભાષા નકામી નિરર્થક નાલાયક મૂલપર્યંત સડેલી ઉધઈની જેમ વળગી છે મારી ક્ષણોને : ચુસ્ત : ચોપાસ. સાચું કહું છું આ લોખંડી સળિયા જેવી બથોબથ વાક્યરચનાઓ વચ્ચે જ ગૂંગળાઈ મરવાનો અર્થ મનુષ્ય હોય....
મારા અંગ અંગ કાંપે છે ક્રોધથી મારી મુઠ્ઠીઓ વળાય છે, ભીંસાય છે, હથેળીઓ નખથી ચેપાય છે મારી આંખના ડોળા ફાટી જશે હમણા આ બમણા રોષથી...
નપુંસક ક્રોધ પછી— આ કેળની થાંભલીઓ જેવી જંઘાઓમાં લપસી પડવાનું ? અને/અથવા આ કાઠિન્યને મસળવામાં જ મારો પુરુષાર્થ ? ⁠એ પણ વૃત્તિને આધિન ? અથવા આ શ્વાનવત્ ઉછળવાનું સુખસ્ત્રાવની પરાકોટિ સુધી ? અને એના પુનરાવર્તનો સાવ એકધારા કંટાળાજનક સાલા...
બની શકે તો ખત્મ કરો આ સભાનતાના મૂળને અરેરે કોઈ ચાવી ચડાવે એટલે આપણે ચાલવાનું ? અને કોઈ એના મનમાં આવે ત્યારે ઘા કરીને ફેંકી દે આપણને ?
અથવા આ ગીતાના ગ—ની ગમાણમાં ભોડું ઢાળી કડબ ખાવાની કડબડ કડબડ, ચશ્મા ચડાવી ? અથવા આ નેતૃત્વના ન—ની નાલાયકીને ગટગટાવવાની ? અથવા આ અંબોડા હરીફાઈ સામે આંખો પટપટાવવાની ? કે ગરમાગરમ જલેબી ખાવાની ? કે મઝા લૂંટવાની નદીમાં નાવાની ? કે જાતરા કરવાની જાવાની ? કે મિત્રને આગ્રહ કરીને ચા પાવાની? કે આમ આ પાંગળી કલમને ઘસડ—વાની ? આમ આ અત્યારે ઘસ—ડી રહ્યો છું એમ, સાવ અર્થહીન, કર્તૃત્વહીન ?
તું નશામાં છે હે વાદી ! ભલે નાચે ફેન ફૂત્કારતો—રાશિ તારા હાથોના તાલસંમોહને; પણ તું નશામાં છે વાદી, ધર્મના ધધુપપૂ ! તારી થાકી ગયો છું કરીને લાંબી લાંબી યાદી.
તું વિજ્ઞાની હો કે અ—જ્ઞાની. તું ધર્મી હો કે મર્મી તું દ્યૂતચક્રચૂડામણિ હો કે નીતિનરેશ હો— તું નાગરિક હો કે નાલાયક તું નેતા-અભિનેતા-જેતા-મે’તા જે હો તે વસ્તુની મોંકાણમાં મરી જા કે આકારની તપેલી માથે મૂકીને નાચ્યા કર. તું નશામાં છે–વાદી ! તારી મારાથી અટકે છે અધૂરી યાદી સાવ સાદી, આ વાત છે— ચાવી ચડાવેલા પ્રમત્ત રમકડાની. અને ગેરસમજ ઊભી થઈને દશ દિશામાંથી ‘સાદી’ છે તો ‘સંકુલ’ શા માટે ? ‘સાવ’ છે તો અન્ય અસંખ્ય શક્યતાઓને ક્યાં દાટું ? અને દાટું શા માટે ? અને બસ બાળકની જેમ ‘રમકડું’ અને ‘ચાવી’ના કન્સેપ્ટથી જ બ્રહ્મદર્શનમાં લીન બની જાય છે ગંજેરી? તું ચૂસ્યા કરે છે અવિરત ચલમ કે ઘસ—ડ્યા કરે છે અવિરત કલમ ને લટક્યું છે મગજની ડાળે જે ફલમ્ તે તું કોઈ રીતે બહાર કાઢી શકવાનો નથી તારા મગજની બખોલમાંથી. એ સુકાશે અને સડશે, સડશે અને બદબૂ—થી ભરાઈ જશે તારું મગજ પછી તું પથ્થર મર માથું ટીચી ટીચીને ખોપરીના બે કાચલા ⁠કરીશ ત્યારે જ—; અને ત્યારે તારા અનુજના મગની ડાળ પર મૉર મઘમઘતો હશે.
અરેરે આમ જ આ બેહૂદી બના... નાના ‘બનાવટ’ નહીં એય લાજિમ છે... જો એમ હોય તો ... પણ આ તો કેવળ કંઈ જ નથી માદર... તો પછી આ ઊંચકી લઉં કલમ કાગળ પરથી જો ઊંચકી શકાતી હોય તો....
પણ ક્ષણાર્ધમાં જ પાછી એ ચોંટી નથી નથી હરગિજ નથી શું અલ્પાલ્પવિરામ પણ— આ મગજની શાખા-પ્રશાખા-તાન-પ્રતાનના સુક્ષ્મતમ કોષોમાં સરકતા— કેવળ પીડાદાયક પ્રવાહને ? અને નથી અટકવાની ? આ એક નિરર્થક, શબ્દની બોદું ખખડતી કાંસાની વાટકીઓમાં એ પ્રવાહને આમ ખખડતો રાખવાની, આદત ?
આ મગજમાં કે માઈન્ડમાં કે ચિત્તમાં કે સંવિત્‌માં એવું શું બની જાય છે કે ‘આદત’ પછી તરત તરતા તરતા ખેંચાઈ આવે છે ચાર અક્ષરો : ‘શહાદત’ ? હવે ‘ગત’ આવ્યું : ‘વિગત’ ‘આવ્યું’ ને બદલે ‘વાવ્યું’ (શું તે અધ્યાહાર) અને ભજિયું ભલે ‘ભાવ્યું’ને ‘પત્નીના ચહેરા પર કૃતાર્થતાની છાલક...’ ક્રિયાપદ કપાઈ જાય છે જન્મ્યા પહેલાં— અને ‘હાલક ડોલક’ તરવરે છે સપાટી પર તેથી ‘જહાજની આછી ઝાંખી’ પણ દૃશ્યને અધવચ અટકાવે છે ‘પાંખી’ હવે આવી ગરબડગોટાળી પ્રક્રિયાનું નામ જો કવિતા હોય તો— સવિતા ! શોષી લે નિઃશેષ, ઝાકળના ટીપાંની જેમ. અને ર્‌હેમ કરો. કોણ કરે ર્‌હેમ ? લાઠાજી ! લીલીછમ ભાંગની પાંદડીઓનો ચારો ચરો અને પછી સીધા ને બદલે ત્રાંસા સરો. તે સરીએ જ છીએ ને— આ સ્વર-વ્યંજનની લીલીછમ તાજી કૂંપળોને દાઢમાં દબાવતા દબાવતા અર્થાત્ ચબાવતા ચબાવતા અને એમ ક્રિયાના પદ પડે છે ઊંધા એ પદચિહ્નોના આધારે આમ, અત્યારે ફસાયો છું તેમ, ભૂલભૂલામણીમાં ફસાઇ જવું— અને ‘ફસાઈ ગયા છીએ’ની સભાનતાની લપસણી પર સરકવું— અને પામો કેવી સતત ગતિ આ ને અટકવું યતિ પાસે પાછા પ્ર—ગતિ કરવી... ચક્ર વક્ર પ્રાસમાં ખેંચાઈને આવેલા ‘શક્ર’! તારું કશું જ કર્તૃત્વ નથી. તું ખેંચાઈ આવ્યો છું પણ ખેંચી શકતો નથી અર્થાત્ ભ્રાન્તિ વ મદાત્યય બે વચ્ચે પરસ્પર કાર્યકારણનો સંબંધ અને આમ ‘તર્કાત્યય’... પણ એટલે શું ? એટલે આમ એક ક્ષણ પછીની બીજી ક્ષણ સુધી પહોંચવાના આધારો અને આવ્યું જ છે આ નિરર્થક વાક્ પ્રવાહમાં સંબોધન તો ઉચ્ચારી લઉં : હે નિરાધારો ! ‘તારો તારણ-હાર’ એમ ઉપસી આવવું ચિત્તમાં તે ભાષારૂપે થયેલી પાયમાલીનું ઉદાહરણ ‘શરણ’ આવે; પણ કોઈ ‘તરણ’ નથી પણ ‘પરણ’ છે ભાંગનાં—
ચારો છે મુખની સમીપ જ પણ ચરી શકતો નથી. ચરાશે ત્યારે ચરાશે, મરાશે ત્યારે મરાશે. અટકવું નથી આ ક્ષણે પણ અટકી જવાય છે. બટકવું નથી આ ક્ષણે પણ— (જુલાઈ : ૧૯૭૬)