ભારતીયકથાવિશ્વ-૫/સીદી-કચ્છી લોકકથા/ફાતમાબાઈ

Revision as of 05:12, 22 January 2024 by Meghdhanu (talk | contribs) (+1)
(diff) ← Older revision | Latest revision (diff) | Newer revision → (diff)


ફાતમાબાઈ

એક ગામડું ગામ હતું, આ ગામમાં એક ડોસી રહેતી હતી. ડોસીને એક દીકરો હતો. આ દીકરાને પરણાવી-હરણાવી અને વહુને ઘેર લઈ આવ્યા. આ બાઈનું નામ ફાતમાબાઈ, દીકરાની વહુનું નામ હતું ફાતમાબાઈ. હવે ફાતમાબાઈ તો ઘરનું કામકાજ કરે છે, ખાય છે, પીએ છે અને કામ કરે છે. આજકાલ કરતાં કરતાં આ બાઈ સગર્ભા થઈ. પછી જોયું કે આઠ કે દસ દિવસમાં બાઈને પ્રસવ થશે અને એટલામાં તો તેનો પતિ ગુજરી ગયો. પતિ ગુજરી ગયો એટલે બંને બાઈઓ ક્યાંય બહાર નીકળી શકે નહીં. સાસુ બિચારી આનું-તેનું કામ કરે અને જે કંઈ ટાઢું-વાસી જડે તે ખાઈને બિચારી બેય બાઈ બેસી રહે. આમ કરતાં આઠ-દસ દિવસ થયા અને બાઈને, ફાતમાબાઈને સુવાવડ આવી. સુવાવડમાં દીકરી આવી. આજ નાની કાલ મોટી કરતાં કરતાં સવા મહિનો થયો. સવા મહિને ફાતમાબાઈ માથું ધોઈને વિચાર કરે છે કે ‘હવે કશુંક કામ કરું. કોઈના ઘરનું પાણી, કોઈનું છાણ, કોઈનું વાસીદું એવું કરું તો અમારું સાસુ-વહુનું થોડું ઘણું ગુજરાન ચાલે.’ પછી સાસુવહુ તૈયાર થઈ ગયાં. સાસુ તો બિચારી કામ કરતી જ હતી. પણ હવે આ વહુ પણ કામ કરવા લાગી. કોઈક ઘરનું પાણી ભરે, કોઈનું છાણ ઉપાડે, કોઈનો એંઠવાડ કાઢે. આમ કરીને ગુજરાન ચલાવતાં હતાં.

આમ કરતાં કરતાં, આજકાલ આજકાલ આજકાલ કરતાં કરતાં છોકરી છ-સાત મહિનાની થઈ ગઈ. ઠીક.

હવે એક દિવસનો વખત છે ને ફળિયા પડોશવાળી એક સાથે ચારપાંચ જણી ભેગી થઈને જંગલ જવા માટે ગઈ. આ બધી જંગલ જવા બેઠી છે અને પાછળ (છુપાઈને) ભગલો હજામ ઊભો છે. આ બાઈઓ વાતો કરે છે તે ભગલો હજામ ઊભો ઊભો સાંભળે છે. એક બાઈ જંગલ જતાં જતાં કહેવા લાગી કે ‘ફલાણી બાઈ?’ તો કહે ‘હં’, તો કહે ‘મારો ભાઈ પરદેશથી આવ્યો છે અને મારા માટે અમુક તમુક વસ્તુ લઈ આવ્યો છે.’ ત્યાં બીજી બાઈ કહે કે ‘મારો ભાઈ પરદેશથી આવે છે અને મારે માટે ફલાણી વસ્તુ લાવવાનો છે.’ આ ચારપાંચ બાઈઓની (આવી) વાતો થઈ. હવે ફાતમાભાઈને તો ભાઈ હતો જ નહીં જેથી તે કહે છે કે ‘મારો ભાઈ આવશે અને મારા માટે અમુક (વસ્તુ) લઈ આવશે અથવા મારો ભાઈ આવ્યો છે અને આ લઈ આવ્યો છે.’ એટલે તે બિચારી કશું બોલી નહીં અને ઊનો નિશ્વાસ નાખ્યો. નિસાસો નાખીને તે કહે, ‘અ રે રે, કોઈના ભાઈ આવ્યા અને કશુંક લઈ આવ્યા, વળી કોઈના ભાઈ આવશે ત્યારે કશુંક લઈ આવશે. પણ મારી ગાંઠમાં તો ભાઈ જ નથી કે જેથી હું કહું કે ભાઈ આવ્યો તે મારા માટે આ લઈ આવ્યો અથવા આવશે ત્યારે આ લઈ આવશે.’

ત્યારે એક બાઈ કહે છે, ‘અરે બાઈ, તારે ભાઈ હશે, તારે ભાઈ હશે અને આવશે.’ તો ફાતમા કહે છે કે ‘અરે બાઈ, પણ મારે ભાઈ હતો જ નહીં. મારી મા પણ ક્યારે મરી ગઈ તે મને સાંભરતું પણ નથી અને ફળિયા-પાડોશવાળાએ બિચારાએ ઉછેરીને મોટી કરી છે અને મારું લગ્ન કરી દીધું છે. બાકી કોઈ ફળિયાવાળાંય નથી કહેતાં કે ભાઈ હતો, આથી હું કહું છું કે મારે ભાઈ છે જ નહીં.’ ત્યારે બીજી બાઈ કહે, ‘અરે બાઈ, તારે ભાઈ હશે’ તો કહે, ‘અરે બાઈ, નથી.’ એટલે પેલી કહે ‘કદાચને તું નાની હોય અને કોઈક રીતે તારો ભાઈ રીસાઈને તારી મા પાસેથી ભાગી ગયો હોય, અને પછી તારી મા ગુજરી ગઈ હોય. તારે કોઈ સંબંધી તો છે નહીં, તારી માને અને તને ખૂબ સંભારતો હોય. અને કદાચ તારી ખબર પડી હોય અને તે આવે તો?’ તો કહે કે ‘પણ મારે ભાઈ હોય તો આવે ને? આટલા દિવસોમાં ક્યારેય મારી સારસંભાળ કરી નથી. તે મારે ભાઈ નથી ત્યારે ને?’ પણ બાઈ તો કહે, ‘ના, તારો ભાઈ આવશે. અને આવે તો મીઠું મોં કરાવવાની ને?’ એટલે ફાતમા કહે છે કે ‘ભાઈ હોય અને આવે તો હું મીઠું મોં કરાવીશ.’

ભગલો હજામ પાછળ ઊભો ઊભો સાંભળીને વિચાર કરે છે કે ‘હં, ફાતમાને ભાઈ નથી, હું સવારે ફાતમાનો ભાઈ થઈ જઉં, બીજું શું?’ પેલી બાઈઓ જંગલ જઈ અને પાછી વળી, અને એ ભગલો હજામ તેમની પાછળ પાછળ નીકળ્યો. ભગલો જુવે છે કે બાઈ હવે ક્યાં જાય છે અને ક્યાં રહે છે. તે પાછળ ને પાછળ ચાલ્યો આવ્યો. ફળિયું આવ્યું. ફળિયામાં બધી ઘેર ગઈ. ભગલાએ જોયું કે ‘હં, આ જગ્યાએ આ બાઈઓ રહે છે.’ મકાનની નિશાની રાખી લઈને એ તો ઊપડ્યો અને આવ્યો શહેરમાં, શહેરમાં રાત રોકાયો સવાર પડ્યું એટલે છોકરાં માટે શીંગ, દાળિયા, ખજૂર, જલેબી, ગાંઠિયા, ભજિયાં, (આ બધું) લઈને પોટલું બાંધી, ખભે ઉપાડી અને થયો રવાના, આવીને ફળિયામાં ઊભો રહી ગયો. દિવસના આઠ-નવ વાગ્યાનો સમય થયો હશે. દૂરથી સાદ કર્યો કે ‘બહેનો, એ બહેનો? અહીં મારી બહેન રહે છે ને?’ તો ફળિયાવાળીઓ કહે, ‘ભાઈ, તું કોણ છે?’ તો કહે, ‘હું ફાતમાનો ભાઈ છું.’ કહે, ‘ફાતમાનો ભાઈ?’ તો કહે, ‘હા,’ એટલે બાઈઓ સાદ કરે છે કે ‘એ ફાતમા, બહાર આવ. તારો ભાઈ આવ્યો છે.’ ત્યારે ફાતમાબાઈ વિચાર કરે કે ‘મારે ભાઈ છે જ નહીં અને સવારના પોરમાં આ ભાઈ ક્યાંથી ટપકી પડ્યો છે?’ તે તો બારસાખ પકડીને ઊભી રહી ગઈ. બાઈઓ કહે, ‘અરે, બાઈ, તારો ભાઈ આવ્યો છે.’ ફાતમા વિચાર કરે છે, ‘ઓચિંતો મારો ભાઈ ક્યાંથી આવ્યો? મારે ભાઈ તો નથી.’

ત્યારે ભગલો હજામ કહેવા લાગ્યો કે ‘એ બાઈ, તું મને ઓળખીશ નહીં. હું તારો ભાઈ છું. પણ બહેન, તું મને ક્યાંથી ઓળખે? તું હજી માંડ ચાલતાં શીખી હતી અને ત્યાં માની સાથે મારે ઝઘડો થયો હતો. મેં માને એક લાફો લગાવી દીધો એટલે માએ મને ગાળો દીધી અને મારીને બહાર કાઢીને કહ્યું કે ‘મને મોં બતાવીશ નહીં. હું આજથી તારી મા નથી અને તું મારો દીકરો નથી.’ એટલે મને રીસ ચડી. હું ભાગી ગયો. પછી મને માની એવી શરમ લાગી કે હું અહીંથી ભાગી ગયો. પછી પરણી-પષ્ટીને બહાર જ રહ્યો. અને આજ દિવસ સુધી અહીં આવ્યો જ નહીં. પણ ક્યારેક તો માબાપ યાદ આવે અને આપણું વતન પણ યાદ આવે. મને બધું યાદ આવ્યું અને હું પરદેશથી અહીં આવ્યો.’ ફાતમાબાઈએ દોડી જઈને દુખણાં લીધાં. ઘરમાં બેસાડ્યો. હવે ફળિયાની બાઈઓ કહે, ‘ચાલ બાઈ, તારો ભાઈ આવ્યો, હવે અમને મિષ્ટાન્ન રાંધીને ખવડાવ.’ પણ ફાતમાબાઈના ખીસામાં કે ઘરમાં કશું હોય તો રાંધીને ખવડાવે ને? હવે જમવાનો વખત થઈ ગયો એટલે સાસુ વહુના મોં સામે જુએ છેે અને વહુ સાસુના મોં સામે. ત્યારે આ ભાઈએ જોયું કે મારી બહેનના ઘરમાં કશું છે નહીં. એટલે ખીસામાં હાથ નાંખી, દસ રૂપિયા કાઢી અને કહે ‘આ લઈ લે. બધાને મિષ્ટાન્ન રાંધીને ખવડાવ.’ એટલે બાઈ સાસુને કહે, ‘ફોઈ લઈ લો અને શેવ લઈ આવો.’ ફોઈ ગઈ અને પાંચ રૂપિયાનો માલ લઈ આવી. શેવ, ઘી, ખાંડ બધું લઈ આવી. રાંધ્યું. રાંધી અને ફ્ળિયાવાળી ચાર-પાંચ જણીને ખવડાવ્યું. પછી એ ત્રણ જણ બેઠાં. જમી લીધું. જમી કરી અને બેઠાં. પછી સાસુ કહે, ‘પાંચ રૂપિયા વધ્યા છે તે ભાઈને પાછા આપી દો.‘ ભગલો કહે, ‘ના ફોઈ, રહેવા દો. તેમાંથી અનાજ-પાણી લઈ આવજો.’ ડોસી કહે ‘સારું.’ રાખી લીધા. રાતે અનાજ-પાણી લઈ આવ્યાં. ખાઈ પી અને સહુ બેઠાં એટલે ભગલો (બહેનને) કહે, ‘તારા માટે હું કશું નથી લઈ આવ્યો, કેમ કે હું (ફક્ત) તપાસ કરવા આવ્યો છું. આજ ચાર દિવસથી હું તને શોધી રહ્યો છું. પછી સમાચાર મળ્યા કે બહેન અહીં છે. એટલે અહીં આવ્યો. આથી હું કશું લઈ ન આવ્યો. હવે ઘેર ચાલ. જે કંઈ તારા નસીબમાં હશે તે તને મળશે. કંઈક હું આપીશ અને કંઈક તારી ભાભી આપશે. માટે ઘેર ચાલ.’ એટલે તેની સાસુ કહે, ‘બાઈ, જા, ભાઈ આવ્યો છે. તો જા, બે-ચાર દિવસ રહી આવ. આંટો દઈ આવ.’ એટલે બાઈ કહે ‘ભલે.’

ત્યારે ભગલો કહે, ‘ફુઈ, એમ કરજો કે રાત્રે વહેલા ઊઠીને અમને ભાતું પોતું બનાવી આપજો. રાતે ઊઠીને એક વાગે નીકળી જઈએ તો અમે છ વાગ્યે પહોંચશું.’ ડોસી કહે, ‘ભલે ભાઈ.’ ડોસી તો રાતના બાર વાગ્યા એટલે ઊઠી ગઈ. નાસ્તાપાણી કર્યાં. તેમનું ભાતું-પોતું બનાવ્યું. ભાતુંપોતું બનાવ્યું ત્યાં ભાઈ ઊઠ્યો. મોઢું-બોઢું ધોઈ, થોડું ઘણું ખાઈ અને જે વધ્યું તે લીધું ભેગું. ધીમે ધીમે ધીમે ચાલ્યાં જાય છે. ચાલતાં ચાલતાં બાઈ છોકરીને કાખમાં તેડીને થાકી ગઈ એટલે ભાઈને કહે છે કે ‘એ ભાઈ, હું થાકી ગઈ. આ મારી દીકરીને જરા તેડ.’ એટલે કહે, ‘ભલે બાઈ, લાવ.’ કેમ કે ભગલાને ગરજ હતી. બાઈ કહે, ‘લઈ લે.’ દીકરીને લઈને થયા ચાલતા. ભગલો દીકરીને તેડીને ચાલે છે. થોડી વાર પછી બહેનને પાછી આપી દીધી. અર્ધો ગાઉ-ગાઉ ચાલીને ફરીને બાઈ કહે, ‘ભાઈ, આ છોકરીને તેડ.’ વળી તેડી લીધી અને થયાં ચાલતાં. આમ કરતાં કરતાં બપોરનો વખત થયો. એટલે બાઈ વળી કહેવા લાગી કે, ‘એ ભાઈ, હું થાકી ગઈ. મારી દીકરીને જરા તેડ ને?’ એટલે ભાઈ કહે ‘ચૂપ કર, ગધેડી! કોની તું બહેન અને કોણ તારો ભાઈ? તારી છોકરીને સામે વડ દેખાય છે ને, તે વડ નીચે એક કૂવો છે તેમાં નાખી આવ.’ બાઈ તો ધૂ્રજી પડી, પરંતુ હિમ્મત રાખીને કહે છે કે ‘હું કૂવામાં પડીશ પરંતુ દીકરીને ફેંકીશ નહીં.’ એટલે ભગલો કહે છે કે ‘નહીં, નહીં, તારી છોકરીને ફેંકી આવ, નહીંતર તેને અહીં જ હું મારી નાંખું છું.’ એટલે બાઈ વિચાર કરે છે કે ‘ભારે કરી! હું તો ફસાણી! હે પાક પરવરદિગાર, મારી આબરુ તારા હાથમાં છે.’ ફતમા છોકરીને લઈને ગઈ. વડના થડ આડે જઈ, છોકરીને મૂકીને ઊભી રહી. બાજુમાં પથ્થર પડ્યો છે તે ઉપાડીને કૂવામાં ફેંક્યો. ભગલો ઊભો ઊભો જુએ છે કે છોકરીને ફેંકી દીધી. બાઈ રોતી રોતી ચાલી અને વડને કહે છે : ‘હે વડ, આ મારી દીકરી તારા હાથમાં સોંપી દીધી છે. કાં તો એ તારા આશરે અને કાં અલ્લાના આશરે! હવે એનું આયખું હોય તથા મારી જિંદગી હોય અને હું ભાગી છૂટીને અહીં આવું અને દીકરી રહી હશે તો લઈ જઈશ, નહીંતર અલ્લા કરે તે ખરું!’ બાઈ તો રોતી રોતી ચાલવા માંડી. આવીને ભગલાને કહે, ‘ચાલો’ તો કહે, ‘ચાલો.’

બરાબર ત્રણ-ચાર-પાંચ-છનો વખત થયો ત્યારે ભગલો પોતાને ઘેર પહોંચ્યો. ઘેર આવીને મકાન ખોલ્યું. મકાન ખોલી, રસોડું ખોલીને રસોઈનો બધો સામાન ફાતમાને આપ્યો. અને કહે, ‘લે, આ સીધુંસામાન. તારી ઇચ્છા પડે તે બનાવીને વાળુ કરી લે.’ બાઈ તો (અંદર) જઈને જેમતેમ પતાવે છે. આમ પતાવીને (પછી) તે બેઠી છે.

ભગલો તો ઘરમાં જઈ અને પેટી ખોલે છે. પેટી ખોલીને તેમાંથી કોથળી કાઢી. કોથળીમાંથી હથિયાર કાઢ્યાં. હથિયાર કાઢીને જુવે ત્યાં એ તો તદ્દન કટાઈ ગયાં છે. આથી વિચાર કરે છે કે ‘આ હથિયાર કામ કરે તેવાં નથી.’ એટલે હથિયાર પાછાં થેલીમાં મૂકી, પેટી લઈને નીકળ્યો બહાર. બહાર જઈને ઘોડો ઉપાડ્યો. ડેલો ખોલી, ઘોડો બહાર કાઢી, ડેલો બંધ કરી, તાળું વાસીને ઊપડી ગયો. બાઈ વિચાર કરે કે ‘એ ક્યાં ગયો?’ બહાર આવી તો બહાર પણ ન જોયો. ડેલો ખોલે તો ડેલો બંધ. વિચાર કરે છે, ‘ઘોડો લઈને બહાર તો ગયો પણ તે ક્યાં ગયો હશે?’ એવામાં જુએ તો પટારાની ચાવીઓ પડી રહી છે! ‘ભગલો ચાવીઓ અહીં ભૂલી ગયો છે.’ બાઈએ તો ચાવીઓ ઉપાડી. ચાવીઓ ઉપાડીને નજર કરે છે તો બે ઓરડીઓ બાજુબાજુમાં હતી. ચાવી લાગુ કરીને તાળું ખોલ્યું તો ખુલી ગયું. ખોલીને જ્યાં જુએ તો ઓરડી ખાલી હતી પરંતુ અંદર ભરેલા નવ ઘડા પડ્યા છે! તે ઘડા જોયા, પછી બાજુવાળી ઓરડી ખોલી અને જ્યાં દરવાજો ખોલીને જુવે તો અંદર સાત નકટી! નાક કાપેલી સાત સ્ત્રીઓ જોઈને ફાતમા સ્તબ્ધ બની ગઈ! તેના મોમાંથી શબ્દો સરી પડ્યા ‘આ શું!’ એક નકટી તેને પૂછે છે કે ‘બાઈ, તું આને ત્યાં ક્યાંથી આવી ગઈ? આ હજામ છે. જેનો ભાઈ નથી (હોતો) તેનો ભાઈ બને છે અને છેતરીને અહીં લઈ આવે છે. એક રાત રાખે છે. પછી મોજમજા કરી મૂઓ નાક કાપી લઈને ઓરડીમાં પૂરી દે છે. તેનો આ ધંધો છે. તારા ક્યાં ભોગ લાગ્યા કે તું આની સાથે આવી?’ બાઈ કહે ‘હા, આવી.’ ત્યારે નકટી કહે, ‘પણ તે ક્યાં ગયો અને ચાવી તારા હાથમાં આવી ગઈ?’ તો કહે, ‘ક્યાં ગયો તેની તો ખબર નથી પરંતુ ઘરમાં જઈને પટારો ખોલ્યો હતો અને પટારામાંથી કોથળી કાઢી હતી. પછી કોથળી જોઈ, વીંટી લઈ અને ખીસામાં મૂકી, ઘોડો કાઢીને બહાર ચાલ્યો ગયો છે. તો કહે, ‘તો તો શહેરમાં ગયો.’ ફાતમા કહે, ‘શહેરમાં ગયો?’ કે ‘હા.’ તો કહે ‘શહેરમાં ક્યાં? શહેરમાંથી પાછો આવશે ક્યારે?’ તો કહે ‘શહેરમાં જાય છે તો સવારમાં આઠ-દસ વાગ્યે પાછો આવે છે.’ એટલે પૂછે છે કે ‘આઠ-દસ વાગ્યે પાછો આવશે?’ તો કહે, ‘હા.’

પછી ફાતમાબાઈ નકટીઓને કહે છે કે ‘તમે એક કામ કરશો કે?’ બાઈઓ કહે, ’હા.’ ત્યારે પૂછે છે કે ‘અહીં રહેવું છે કે નાસી છૂટવું છે?’ તો કે, ‘અરે બાઈ, આ ગઢ જેવી દીવાલ કૂદીને કઈ રીતે નાસી જવું?’ ત્યારે કહે, ‘તમારે રહેવું છે કે નાસી છૂટવું છે તે વાત કરો. દીવાલ ગમે તેવી છે. હું જઉં છું, તમારે આવવું હોય તો તમને પણ બહાર કાઢું.’ તો કહે, ‘બાઈ, આવવું તો છે. અહીં શું છે?’ ફાતમા કહે,‘ જવું છે ને?’ તો કહે, ‘હા.’ તો કહે, ‘હું કહું તેમ કરો તો બને.’

પછી બધી બહાર નીકળી. ઓરડીની બહાર નીકળી. ફાતમાબાઈએ સીડી લઈને દીવાલે મૂકી અને કહે, ‘હવે દોરડું પકડીને હું નીચે ઊતરું છું. મારી પાસે ચાવીઓ છે, તેના વડે તાળું ખોલી નાખીશ. જો ખુલ્યું તો ઠીક છે. અને નહીં ખૂલે તો પથ્થરથી તોડી નાખીશ. પરંતુ તમને તો બહાર કાઢી જ દઈશ.’ એટલે નકટીઓ કહે, ‘ભલે બાઈ.’ પછી સીડી ઊભી કરી, દોરડું લઈ અને આ બાઈ તો દીવાલ પર ચડી. પછી નકટીઓને કહે, ‘હવે (તમે) છેડા બરાબર પકડી રાખો. હું નીચે ઊતરું છું.’ અને ફાતમાબાઈ દોરડાથી નીચે ઊતરી પડી, નીચે ઊતરીને ચાવી લાગુ કરવા લાગી. એક ચાવી લાગુ થઈ ગઈ. તાળું ખુલી ગયું. ડેલો ખોલ્યો. ડેલો ખુલ્યો એટલે નકટીઓ ભાગવા લાગી ત્યારે ફાતમાબાઈ કહેવા લાગી કે ‘ઊભા રહો, ક્યાં ભાગો છો? નાક કપાવ્યાં છે હવે તમને કોણ રાખશે? એટલે આ એક એક ઘડો લઈ લો. એક એક ઘડો ઉપાડીને અહીંથી ઊપડો. હું બે ઘડા લઈ, તેની ઘોડી બાંધેલી છે તે લઈને ઊપડું છું.’ એટલે એક એક ઘડો લઈને નકટીઓ ભાગી નીકળી. પછી ફાતમાબાઈ બે ઘડા લઈ, ઘોડી છોડી, માથે બેસી, દરવાજા ખુલ્લા રાખી અને અહીંથી રવાના થઈ. ઘોડી માર માર કરતી દોડતી દોડતી રાતના દસ અગિયાર વાગ્યે વડની પાસે આવી છે અને બાઈ વિચાર કરે કે ‘હવે હું વડ પાસે તો પહોંચી પણ મારી દીકરી હશે કે નહીં? રાત છે, કોઈ જનાવર તો ખાઈ ગયું નહીં હોય ને? દીકરી હશે કે મરી ગઈ હશે?’ ઘોડી પર બેઠી બેઠી જુવે તો વડના થડ પાસે છોકરી પડી છે, પણ જીવતી હશે કે મરેલી? ઘોડી પરથી નીચે ઊતરી છોકરીને કપડાથી લૂછી. લૂછીને પછી ફટ દઈને ઉપાડી લીધી અને કાખમાં લીધી. છોકરીને લઈ, કૂવાની પાળબાળ હતી તેના પર રહીને ઘોડી પર સવાર થઈ ગઈ. સવાર થઈને ઊપડી.

હવે ચાર વાગવા આવ્યા હશે ત્યારે પોતાના ગામના પાદરમાં આવી. આવીને વિચાર કર્યો કે ‘રાત ઢળે એટલે હું (ગામમાં) જઉં. રાતમાં ગામમાં ચાલી જઉં તો લોકોને થશે કે ફાતમાબાઈ રાતમાં પાછી આવી તેનું કારણ શું હશે? એટલે રાતમાં તો જવું નથી. આ તો મારું ગામ છે. અને એ ભડવાનો છોરો તો સવારે આવશે ત્યારે તેને ખબર પડશે ને?’ ફતમાબાઈ તો રાત વીતાવવા બેઠી. ઘોડી પરથી ઊતરી, ઘોડીને તગડી, છોકરીને અને ઘડાને લઈને બેઠી. બે ઘડા પડખામાં, છોકરી પણ પડખામાં અને સહેજ આડી પડી.

હવે ફાતમાબાઈ અહીં આડે પડખે પડી છે અને સાત નકટીઓ ઘડા લઈને ભાગી છે તે વિચાર કરે છે કે ‘આપણા દેશમાં તો જઈ નહીં શકીએ કેમ કે આપણે નકટી છીએ. એટલે એમ કરીએ કે જે ગામમાં આપણું સગું ન હોય તે ગામમાં આપણે જઈએ.’ આ વાત બધીને બરાબર લાગે છે, પછી ગોઠવણી કરી અને કહે, ‘આ ગામમાં કોઈનાં સગાં નથી. બસ, ત્યાં ધંધો કરીએ.’ આ ગામમાં પહોંચીને વિચાર કર્યો કે ‘આ ઘડા રાખી મૂકવા જોઈએ. આપણે બેઠી રહીશું તો તો ખવાઈ જશે. તેથી એમ કરીએ કે એક જણી ઘરનું કામકાજ કરે. અને બાકીની છ જણી ધંધો કરે. પછી ખૂટે તો તે ઘડામાંથી ધન કાઢવું.’ આવી ગોઠવણી કરી અને આ ગામમાં આવી ત્યાં સવાર થયું.

હવે આ બાજુ સવાર પડ્યું એટલે ફાતમાબાઈ ઊઠી. બેય ઘડા લીધા. છોકરીને લઈ અને દિવસ સહેજ ચડ્યો એટલે ધીમે ધીમે ગામમાં આવે છે. ગામમાં પેઠી એટલે ‘ફાતમાબાઈ આવી, ફાતમાબાઈ આવી, ફાતમાબાઈ આવી,’ કહેતું લોક તેને ઘેરી વળ્યું. સાસુ કહે છે કે ‘ફાતમાબાઈ, શું થયું? હજી સવારમાં તો ગઈ હતી અને અત્યારમાં પાછી આવી?’ ત્યારે ફાતમાબાઈ કહે, ‘શું વાત કરું? ભાઈ જ્યારે ત્યાં ગયો તો તેના શેઠનો તાર પડ્યો હતો, ‘જરૂરી કામ છે. તું જલ્દી આવ’ એવો. મારો ભાઈ બિચારો મને શું રોકે ફોઈ? જલ્દી જલ્દી મને જમાડીને એક ઘડો મારા ભાઈએ લીધો ને એક મારી ભાભીએ. અને એ જ વખતે મને ઘોડા પર મૂકવા આવ્યો. ગામના પાદરમાં ઉતારી દઈને તે ઘોડા પર પાછો ઊપડી ગયો. મને રોકી શક્યો નહીં પણ અહીં મૂકી ગયો.’ સાસુ કહે, ‘સારું.’ પછી ફાતમાબાઈ પૈસા કાઢી અને સાસુને કહે છે, ‘ફોઈ, ચા કરો.’ ચા બનાવ્યો અને પીધો. આમ કરતાં કરતાં દસ વાગ્યા.

હવે આ બાજુ હજામ પાછો આવ્યો. આવીને જુએ તો ડેલો ખુલ્લો પડ્યો છે, મકાન પણ ખુલ્લાં છે અને ઓરડીઓ પણ તદ્દન ખુલ્લી ફટાક! ભગલો વિચાર કરે છે, ‘એ રાંડ તો ભાગી ગઈ પણ સાથે બીજી સાતેયને લેતી ગઈ. કરી ભારે! આ માથાની ફરેલ નીકળી. મને ખરી બાઈ મળી ગઈ!’ આમ કરતાં દિવસ પૂરો થઈ ગયો.

આ બાજુ રાત પડી એટલે ફાતમાબાઈ સાસુને કહે, ‘ફોઈ, એ મારો ભાઈ ન હતો.’ સાસુ કહે, ‘તો?’ કહે, ‘હજામ હતો. એ તો કુદરતે મારી ઇજ્જત અને આબરુ રાખ્યાં, નહીંતર તે તો મૂઓ એવાં કામ કરે છે કે જેનો જોટો નથી. જેનો ભાઈ ન હોય તેનો ભાઈ બનીને લઈ જાય છે. પછી ખવડાવી, પિવડાવી, રાતના મોજ માણી અને ઊંઘ આવી ગઈ હોય ત્યારે મૂઓ નાક કાપીને ઓરડીમાં પૂરી રાખે છે. આવી રીતે સાત નકટી ભેગી કરી છે. મને તો કુદરતે બચાવી લીધી. તેનાં હથિયાર કટાઈ ગયાં હતાં એટલે હથિયાર સજવા તે શહેરમાં ભાગી ગયો અને હું ભાગી છૂટી છું. બાકી તે મારો ભાઈ ન હતો. હજામ હતો.’ સાસુ કહે, ‘એમ?’ તો કહે, ‘હા.’

હવે આજકાલ આજકાલ કરતાં ચાર મહિના નીકળી ગયા, ત્યારે ભગલો હજામ વિચાર કરે કે, ‘હું બાઈની તપાસ કરું.’ પછી તે તો વેશપલટો કરી, બંગડીવાળાનો વેશ લઈ, બંગડીઓની પેટીઓ ભરી અને આ ગામમાં આવ્યો. આવીને ગામની વચ્ચે મંડ્યો બૂમ પાડવા, ‘ફેન્સી બંગડી, ફેન્સી બંગડી.’ અવાજ સાંભળીને ફાતમા કહે, ‘ભડવાનો છોરો ભગલો હજામ બંગડીવાળાનો વેશ લઈને આવ્યો છે.’ હવે ફાતમાબાઈ અને ફળિયાવાળી સ્ત્રીઓ બહાર આવીને બંગડીવાળાને કહેવા માંડી કે ‘એ ભાઈ બંગડીવાળા, અહીં આવો.’ ભગલો ફાતમાબાઈને ઓળખી ગયો. ફાતમાબાઈ કહે, ‘એ ભાઈ, મારા ગાળાની બંગડીઓ છે?’ તો કહે, ‘હા બાઈ, બંગડીઓ તો જેવી જોઈતી હોય તેવી છે.’ તો ફાતમા કહે છે, ‘મારે ઘેર આવજે.’ તો બંગડીવાળો કહે ‘બાઈ, તારું ઘર જોયું નથી. કયે ઠેકાણે છે?’ ફાતમા મનમાં કહે, ‘ભડવાનો છોરો! મારું ઘર નથી જોયું!’ પછીથી કહે, ‘અહીં છે. ગામમાં ફરીને પછી આવજે.’ તો કહે, ‘ભલે,’ ફાતમાબાઈ પાછી ઘરમાં ચાલી ગઈ.

ફાતમા ઘરમાં આવીને સાસુને કહે, ‘ફેઈ, જલ્દી બરફ લઈ આવો. એક પાટ બરફની લઈ આવો અને (સાથે) બે માટીના ઘડા પણ લેતાં આવજો. જલ્દી જાઓ.’ સાસુ તો ગઈ અને એક પાટ બરફની અને કુંભારવાડે જઈને માટીના બે ઘડા લઈ આવી. આવીને કહે, ‘હવે શું કરવાનું છે? એટલે ફાતમા કહે ‘હવે બરફ તોડો. બરફ તોડીને તેના ગાંગડા વડે (બંને) ઘડા ભરો. અને પછીથી એ ઘડા પાણીથી ભરી દ્યો.’ એટલે બાઈ કહે, કે ‘ભલે.’

એટલામાં બૂમ પાડતો બંગડીવાળો આવ્યો. ઝાંપા પાસે આવ્યો ત્યાં ફાતમાબાઈ બહાર નીકળી. બહાર આવીને બૂમ પાડી કે ‘અહીં આવ.’ અને સાસુને કહે, ‘ફોઈ, ડેલી બંધ કરો. હું બંગડીઓ પહેરી લઉં છું. રાંડીરાંડે પહેરવી તો ન જોઈએ પરન્તુ પહેરી લઉં. અને હું ‘તેને પૈસા આપી દો’ તેવું કહું એટલે બંને ઘડા ઉપાડીને તેના માથે રેડી દેજો.’ સાસુ કહે, ‘ભલે.’ પછી બોલાવી બંગડીવાળાને ઘરમાં લઈ ગઈ, બારણાં બંધ કરી અને બેસી ગયાં. ફાતમા કહે, ‘મને કીમતીમાં કીમતી બંગડીઓ આપો.’ એટલે કહે, ‘ભલે.’ ફાતમાને કીમતી બંગડીઓ પહેરાવી. પછી ફાતમાએ પૂછ્યું, ‘કેટલા પૈસા થયા?’ તો કહે,‘ આટલા.’ એટલે ફાતમા કહે, ‘ફોઈ?’ સાસુ કહે, ‘હં.’ કહે, ‘બંગડીવાળાને પૈસા આપી દો.’ કહે, ‘ભલે.’ સાસુએ તો ઘડો ઉપાડીને તે બેઠો હતો ત્યાં જઈને તેની ઉપર ઘડો રેડી દીધો. બરફનું ઠંડું પાણી માથે પડ્યું એટલે ‘હા…આ…આ… આ… ’ એટલું કહેતાંમાં તેનો શ્વાસ ઊંચો ચડી ગયો. તે તો લાંબો થઈને પડી રહ્યો.

ફાતમા કહે, ‘ફોઈ?’ કહે, ‘હં.’ કહે, ‘એક મોટી પેટી જલદી ખાલી કર.’ સાસુ મોટી પેટી ખાલી કરીને લઈ આવી એટલે ફાતમા કહે, ‘હવે બરફ ભાંગીને તેમાં પાથરી દે.’ એટલે એ પેટીમાં બરફનો પથારો કર્યો. પછી પેલાને ઉપાડીને તે પેટીમાં રાખી દીધો. અને રાત પડી એટલે ફાતમા કહે, ‘ફોઈ, હવે પેલાને ફેંકી આવવો પડશે ને?’ એટલે એ પેટી ખાલી કરી, પેલાને કોરો કરી, પેટીમાં બે-ત્રણ શણિયાં પાથરી અને પછી પાછો તેમાં રાખી દીધો. રાખી, બંધ કરી અને પેટીને તાળું વાસ્યું, બાઈ ધણીના કપડાં પહેરી, પાઘડી-બાઘડી બાંધી અને સાસુને કહે, ‘હવે પેટી બહાર કાઢો.’ પેટી બહાર કાઢી એટલે કહે, ‘હવે મારા માથે ચડાવી દે.’ સાસુ કહે, ‘સાથે આવું?’ તો કહે, ‘ના, ફોઈ, તારું કામ નથી. હું એકલી જઉં છું.’ પેટીને તાળું મારી અને ફાતમાબાઈ તો ઊપડી. તે તો માથા પર પેટી રાખીને દોડી જાય છે.

હવે રસ્તામાં ચાર ચોર ચોરી કરવા જાય છે. એ ચોરોએ ફાતમાને જોઈને પૂછ્યું કે ‘એય ફલાણા, શું નામ છે? કોણ છો? ક્યાં જાય છે? ઊભો રહે ઊભો.’ એટલે ફાતમા કહે, ‘હું કોણ છું તે પૂછવાવાળા તમે કોણ છો?’ એટલે ચોરોએ વિચાર કર્યો કે, ‘આ તો પાકો ગઠિયો છે.’ પછી પૂછે છે કે ‘ક્યાં હાથચાલાકી રાખી હતી? એકલો છે?’ તો કહે ‘એકલો નથી. પાંચ જણ છીએ. ચાર જણ પાછળ છે. આજે નગરશેઠની દુકાન તોડી આવ્યો છું અને માલ આ પેટીમાં છે. પણ તમે?’ તો કહે, ‘દોસ્ત, અમુક ગામે નગરશેઠની દુકાન તોડવા જઈએ છીએ, ચાલ સાથે.’ એટલે કહે, ‘સારું. આવું છું. ’ બધાય ચાલે છે એટલે ચોર કહે, ‘આ ભાર ઉપાડીને થાક્યો હોઈશ એટલે થોડી વાર અમને આપ અને તું આ અમારો ખાલી પટારો છે એ ઉપાડ.’ તો કહે ‘ભલે.’ પેટી આપીને ફાતમાબાઈએ પટારો લઈ લીધો. માથે મૂકીને ખૂબ થાકી ગયેલ હોય તેમ માંડમાંડ તે ચાલે છે. આ જોઈને ચોર તો ઉતાવળા ચાલ્યા એટલે ફાતમાબાઈ પાછળ રહી ગઈ. આગળ જઈ ચોર પાછું વાળીને જુએ તો ગઠિયો જોવામાં આવ્યો નહીં એટલે બધા (ચોર) હવે ધીમે ધીમે ચાલે છે.

હવે ફાતમાબાઈ ઘેર આવતી રહી. અને ચોર પેટી લઈને આગળ જાય છે. પેટી એકના ખભેથી બીજો ઉપાડે અને બીજા પાસેથી ત્રીજો. આમ ચાલી રહ્યા છે. હવે જેના ખભા પર વજન છે તે કહે છે, ‘ભાઈ, હવે હું થાકી ગયો છું.’ તો બીજા કહે, ‘થોડી વાર ચાલ.’ એટલે વળી તે ચાલ્યો. ચાલતાં ચાલતાં ચાલતાં વળી થાકી ગયો. એટલે કહે ‘હવે (આ ભાર ) લઈ લો તો ઠીક છે નહીંતર હું (હવે) થાક્યો છું અને આ ભાર ફેંકી દઉં છું.’ હવે પેટીમાં ભગલો ભાનમાં આવી ગયો હતો. આ સાંભળીને તે કહે છે, ‘ધીમેથી ફેંકજે, નહીંતર હું મરી જઈશ.’ ચોર વિચાર કરે છે કે ‘આ અવાજ ક્યાંથી આવ્યો?’ એટલે ચોર બીજી વાર બોલ્યો કે, ‘લઈ લો નહીંતર હું ફેંકી દઉં છું.’ તો ફરીને પેટીમાંથી હજામ કહે છે કે ‘ભાઈ, ધીમે રહીને ફેંકજે. નહીંતર હું મરી જઈશ.’ એટલે આ ચોર બધાને કહે છે, ‘ભાઈ, ઊભા રહો. આ પેટી ઉતારો. પેટીમાંથી માણસનો અવાજ આવે છે.’

એટલે ધીમે રહી પેટી ઉતારીને ખોલી. ત્યાં તો અંદર માણસ! કહે, ‘તું કોણ છે?’ તો કહે, ‘તમે છેતરાયા. મને જરા તાપશેક કરો પછી વાત કરું.’ એટલે તેને પેટીમાંથી બહાર કાઢીને તાપણું કર્યું. તાપણું કરીને તેને તાપશેક કર્યો ત્યારે તેનામાં ચેતન આવ્યું, પછી ચોર પૂછે છે કે ‘આ શું છે?’ તો ભગલો કહે, ‘ભાઈ, તમે (બધા) છેતરાયા. એ ભાઈ ન હતો પણ બાઈ હતી.’ એટલે કહે, ‘હેં?’ તો કહે, ‘હા. એ બાઈ હતી અને તેનું નામ છે ફાતમા. ભઈસાબ, મારું તો સત્યાનાશ કાઢી નાખ્યું છે.’ ચોર કહે, ‘અરે! ત્યારે તે આપણો પટારો લૂંટી ગઈ!’ ત્યારે ભગલો કહેવા લાગ્યો કે, ‘મારું તો ઘરમાં કશું જ રહેવા દીધું નથી.’ પછી ચોર તેને પૂછે છે કે, ‘તેનું ઘર જોયું છે?’ તો કહે, ‘હા, જોયું છે.’ તો કહે, ‘ત્યારે ચાલો.’ ચાલ્યા. ત્યાં ગયા તો રાત પડી ગઈ. એટલે ચોર કહે, ‘હવે કામ કાલે કરીશું.’ એટલે ભગલો કહે,‘ ભલે.’ બીજો આખો દિવસ બહાર ફર્યા. રાત પડી એટલે ચાલ્યા.

હવે ફાતમાબાઈ તો અહીં ડેલીમાં સૂતી છે. ચોર આવીને જુએ છે કે ‘કોક ડેલીમાં સૂતું છે.’ એટલે ભગલાનો ચોર પૂછે છે કે ‘તેના ઘરમાં પુરુષ છે?’ તો ભગલો કહે, ‘કોઈ પુરુષ નથી. એ સાસુ-વહુ બે જ છે. ડેલીમાં સૂતેલ છે તે ફાતમા છે. હવે ત્યાં પહોંચવા માટે વંડી ઠેકવી જોઈએ.’ એટલે એક ચોરે વંડી ઠેકી, અંદર જઈને ડેલો ખોલી નાખ્યો. ખોલીને જુએ છે એટલે ભગલો કહે, ‘આ જ ફાતમા છે.’ ચોર કહે, ‘ચાલો, ઉપાડો, જલ્દી ખાટલા સાથે.’ ચોર તો ખાટલો ઉપાડીને ધીમે ધીમે ગામની બહાર નીકળી ગયા. ફાતમાબાઈ તો ભરનિદ્રામાં સૂતી છે. પરંતુ ખાટલો ઊંચોનીચો થાય છે એટલે તે જાગી ગઈ. જાગીને જોયું એટલે મનમાં કહે, ‘ભારે થઈ! આ તો પહોંચ્યા અને મને ઉપાડી જાય છે. થઈ ભારે. સારું અલ્લાહની ઇચ્છા!’ હવે ચોર વિચાર કરે છે કે રસ્તા પર ફરીને ચાલશું તો તો અજવાળું થઈ જશે માટે આડા રસ્તે ચાલ્યા. બાઈ વિચાર કરે કે ‘બહુ સારું થયું.’ તે તો ખાટલા પર તૈયાર થઈને બેસી રહી. રસ્તામાં એક મોટું ઝાડ આવ્યું એટલે ડાળી હાથમાં પકડીને લટકી પડી.

ચોર ચાલ્યા ગયા. એટલે ધીમે રહી ઉપરથી ઊતરીને ફાતમાબાઈ ઊપડી ગઈ. તે તો મૂઠીઓ વાળીને ભાગી. ચોર તો વાડીઓ પસાર કરીને સીમમાં આવી પહોંચ્યા. આવીને પછી જુએ તો અરે તારીની! ફાતમાબાઈ નથી! ચોર વિચાર કરે કે ‘વાડીઓમાંથી આવ્યા એટલે ગમે તે ઝાડ પર તે લટકી રહી હશે. હવે શું? હવે હાથમાં ન આવે, આજની રાત કાઢી કાઢી નાખો. કાલ વાત.’ પછી બારોબાર પાછા આવ્યા અને રાત કાઢી નાંખી. બીજી રાત પડી એટલે કહે ‘હવે ચાલો.’ ચાલ્યા. ડેલીમાં આવીને જોયું તો ફાતમા ડેલીમાં છે નહીં! આજ તે ડેલીમાં નથી. ઘરમાં સૂતી છે. એટલે એક ચોર કહે ‘કરા પર થઈ (ઘર) ઉપર ચડીને જુઓ કે ક્યાં સૂતી છે.’ એક ચોર ચડ્યો. કરે કરે ચડીને નળિયાં વીંખીને જુએ તો ઓસરીમાં તેની સાસુ સૂતી હતી અને છોકરી સૂતી હતી. પછી પાછળના પડાળ પર ગયા. પડાળ પરનાં નળિયાં ઉખેડે છે તો ફાતમાબાઈ જાગી ગઈ. કહે, ‘હં….પહોંચ્યા! કરા પરથી ચડ્યા છે. કંઈ વાંધો નહીં.’ ચોર જોઈને નીચે ઊતરી ગયા. બીજા પૂછે છે કે ‘કેમ?’ તો કહે ‘વચલા ઘરમાં પછીતની સમાંતર સૂતી છે.’ એટલે કહે, ‘સારું. પછીત ફાડી નાખીએ.’ ફાતમાબાઈ સાંભળે છે કે ‘પછીત ફાડવાની વાત કરે છે.’ એટલે ઊઠી. પેટી ખોલી, ધણીનો અસ્ત્રો હતો તે લઈ આવી. ખાટલો પછીતને બરાબર રાખી અને પોતે સરખી થઈને બેસી ગઈ.

એટલામાં ચોરોએ પછીત ખોદી. ખોદીને નાનકડું બાકોરું પાડ્યું. એટલે ભગલો કહે, ‘ભાઈ, ઊભા રહો. આ બાઈ વિચિત્ર છે. ફળિયા-પડોશવાળાં કોઈ (અંદર) સૂતાં તો નથી ને? ઊઠીને આ બાઈ નહીંતર આપણને ઢીબાવી નાખશે. એટલે જરા જોઈ જુઓ.’ તો ચોર કહે, ‘સારું, હું જોેઈ જોઉં છું.’

આટલું કહીને ધીમેથી તેનું માથું બાકોરામાં ઘાલ્યું. ફાતમાએ ફટ દઈને તેનું નાક ઉડાડી દીધું. તેણે જોયું કે ‘મારું નાક કપાઈ ગયું.’ તે તો ગેંગે ફેંફેં કરતો ઊભો થઈ ગયો. કહે, ‘અં…હં…હં.. હં… નાક પર કશુંક વાગી ગયું.’ તો બીજો ચોર કહે, ‘મને જોવા દે મડદા, તારાથી નહીં થાય.’ એમ કહી ને બીજાએ બાકોરામાં માથું ઘાલ્યું.

ત્યાં બીજાનું નાક કપાઈ ગયું. આમ કરતાં કરતાં ચારેય જણાનાં નાક કપાઈ ગયાં. પાંચમો હજામ બાકી રહ્યો. હજામ કહે, ‘આઘા ખસો, આઘા ખસો. તમને શું? મને વેદના છે. હવે મને જોવા દો. આમ કહીને તે ગયો. માથું ઘાલ્યા ભેગું જ તેનું નાક પણ કપાઈ ગયું. નાક કપાયાની સાથે જ હજામ કહે, ‘અં…હં..હં. હં…મારું નાક કપાઈ ગયું.’ એટલે બધા ચોર કહે, ‘ચૂપ કર. આમ જોઈ લે, આમાંથી કોનું નાક છે? પણ હવે (કરવું) શું ?’ એટલે ભગલો કહે, ‘ભાઈ. અહીંથી જલ્દી ભાગો. નહીંતર આ બાઈ છે વિચિત્ર. ગામમાં ભવાડો કરી દેશે, આપણે પકડાઈ જશું અને તે આપણને મરાવી નાંખશે.’ એટલે આ પાંચે જણ અહીંથી ભાગ્યા.

હવે બાજુમાં એક ગામડું હતું. ત્યાં ધંધો સારો ચાલતો હતો. ત્યાં એક દવાખાનું પણ હતું. આ પાંચેય (જણ) ત્યાં આવી દવાખાનામાં દાખલ થયા. દાકતરને કહે, ‘સરખે સરખી ઉંમરનાં છીએ અને તોફાને ચડી ગયા હતા એથી નાક કપાઈ ગયાં.’ ત્યાં ઇસ્પિતાલમાં રહ્યા. થોડા દિવસ દવાદારૂ કર્યાં અને નાક મટી ગયાં એટલે ગામમાં ગયા. ગામમાં એક ડોસી હતી. તેનું કોઈ હતું નહીં. આ પાંચેય જણ તે ડોસી પાસે જઈને ડોસીને કહે કે, ‘ડોસીમા, અમને જો રસોઈપાણી બનાવી દો તો ગામમાં ધંધો કરીએ.’ ડોસી કહે, ‘ભલે.’ ડોસી વિચાર કરે કે ‘રહેવું હોય એટલા દિવસ ભલે રહેતા. મારે વસ્તી થશે.’ અને ચોર વિચાર કરે કે ‘ધંધોપાણી કરશું અને અહીં રહેશું.’ આ તો ડોસી પાસે રહ્યા.

તે તો સવારમાં નાસ્તો-પાણી કરી અને નીકળી જાય કામ પર. કામ કરવા મંડ્યા છે. આમ કામ કરતાં કરતાં રૂપિયાથી એક આખી માટલી ભરાઈ ગઈ. પછી ડોશીને તેઓ કહે છે, ‘ડોશીમા, હવે આ માટલીમાં રૂપિયા ભર્યા છે. તો ધ્યાન રાખજો અને હવે અમને બપોરે ભાતું આપવા આવજો.’ ડોશી કહે, ‘ભલે.’

હવે ફાતમાબાઈને ખબર પડી કે ભાઈઓ અમુક ઠેકાણે છે અને કામ (પણ) કરે છે. એટલે ફાતમાબાઈ વિચાર કરે કે ‘ચોક્કસ તે કમાયા પણ હશે. એટલે ચાલો, હું કાપડું લઈ આવું.’ એટલે સાસુને કહે, ‘ફોઈ?’ કહે, ‘હં,’ કહે, ‘હું જાઉં છું.’ કહે ‘ક્યાં?’ કહે, ‘અમુક ગામ. મારા ભાઈઓ ત્યાં ધંધો કરે છે તેમની પાસેથી કાપડું લઈ આવું.’ સાસુ કહે ‘અરે બાઈ, તને મારી નાંખશે.’ કહે, ‘માડી, કશો વાંધો નહીં. હું સવારે નીકળી જઈશ.’ એટલે કહે, ‘સારું.’ હવે પોતે પાંચે જણનાં નાક મીઠામાં બોળી રાખ્યા હતાં તે કાઢ્યાં. પછી લાડુ બનાવ્યા. એક લાડુ વાળે અને નાકનું એક ફાડિયું તે લાડુમાં મૂકે. પાંચ નાકના પાંચ લાડુ બનાવીને રાખી દીધા. બે-ત્રણ લાડુ સાદા વાળ્યા છે તે ડોસીને આપ્યા અને સવાર થતાંમાં જ મળસ્કે નીકળી ગઈ છે.

પૂછતાં પૂછતાં એ ગામમાં આવી ગઈ. ગામમાં આવીને પૂછે છે કે ‘અમુક ડોસી ક્યાં રહે છે?’ એટલે ગામના લોકો કહે, ‘અમુક જગ્યાએ રહે છે.’ એટલે ફાતમાબાઈ તે ડોસીની ડેલીએ આવીને ઊભી. અને બૂમ પાડી ‘ઓ ફલાણી મા? ઓ ફલાણી મા?’ ડોશી રસોઈ કરતી બહાર આવીને કહે, ‘કોણ બાઈ?’ તો કહે, ‘અહીં મારા ભાઈઓ રહે છે ને? પાંચેય નકટા છે.’ કહે, ‘હા, બાઈ, રહે છે.’ કહે, ‘ક્યાં છે?’ કહે, ‘કામ પર ગયા છે.’ કહે, ‘ક્યારે આવશે?’ કહે, ‘સાંજના આવશે. હું તેમને બપોરનું ભાત દેવા જઉં છું.’ કહે, ‘ત્યારે વાંધો નહીં.’ ફાતમા ઘરની અંદર આવી. આવીને ભાતું મૂક્યું. ડોસી રોટલા ઘડે છે. એટલે ફાતમા કહે, ‘મા, કેટલા રોટલા ઘડ્યા?’ કહે, ‘ત્રણ રોટલા ઊતર્યા છે અને ચોથો તાવડીમાં છે.’ કહે, ‘બસ, હવે ઘડશો નહીં. હું ભાતું લઈ આવી છું. થોડું થોડું આ એના ભાગનું ખાશે અને બાકી બીજા રોટલા ખાશે એટલે ધરાઈ રહેશે.’ તો ડોશી કહે, ‘સારું.’ પછી ફાતમા કહે, ‘ચાલો ત્યારે તમે રોટલા ખાઈ લો. અને પછી ઊપડો. મારા ભાઈઓને ભાત આપી આવો.’ એટલે રોટલા કાઢ્યા અને ખાધા. બાઈએ લાડુ કાઢીને માને આપ્યા. ખાઈ-પી અને પછી કહે છે કે ‘મા, ભાત દઈ આવ જો, એ તો ઠીક છે પણ મારા ભાઈઓ કશું કમાયા છે ખરા?’ તો ડોસી કહે, ‘હા, બાઈ, સારું કમાયા છે. જો, આ માટલી રૂપિયાથી ભરેલી પડી છે.’ એટલે ફાતમા કહે છે કે ‘મા, હવે સીધા રહ્યા હોય તો ઠીક બાકી તો એવા છે કે ધંધો પૂરો કરે પણ જુગાર, દારુ અને રાંડમાં પૈસા બગાડે, નાક આમાં જ કપાયાં છે.’ ડોસી કહે, ’એમ?’ કહે, ‘હા, પણ મારા ભાઈઓને એ વાત કરશો નહીં કે હું ઘેર આવી છું.’ નહીંતર ભાગી જશે. તેઓ ખાઈ-પી લે ત્યાર પછી વાત કરજો કે બાઈ આવી છે.’ ડોસી કહે, ‘સારું.’

ડોસી તો ભાત લઈને થઈ ચાલતી. ભાઈઓ વિચાર કરે છે કે ‘આજ ડોસીમા કેમ આવ્યાં નહીં? તેને શાથી મોડું થયું? ચાલો, હાથ પગ તો ધોઈએ.’ તેઓ હાથપગ ધુએ છે એટલામાં ડોસી આવી. ભાઈઓ હાથપગ ધોઈને એક ઝાડ હતું તે ઝાડની નીચે બેસી રહ્યા છે. બેઠા છે અને ડોસી આવી. ડોસી આવીને બેઠી એટલે ભાઈઓ કહે, ‘આટલું બધું મોડું કર્યું?’ ડોસી કહે, ‘હા દીકરાઓ. આજ જરાક મોડું થઈ ગયું.’ કહે ‘કશો વાંધો નહીં.’ ડોસીએ ભાત આપ્યું. ડબરો, છાશની દોણીએ બધુંુય આપ્યું. ભાત છોડ્યું. ડબરો ખોલ્યો. જોઈને કહે ‘આજ તો ડોસીમા લાડુ લઈ આવ્યાં છે.’ એક એક લાડુ પાંચે જણે લઈ લીધો તેઓ જ્યાં લાડુ ભાંગે ત્યાં અંદર નાકનાં ફાડિયાં! એટલે કહે ‘ડોશીમા, આ લાડુ?’ તો કહે, ‘તમારી બહેન ફાતમા આવી છે.’ કહે, ‘અમારી બહેન આવી છે? ફાતમા?’ કે, ‘હા’. કહે, ‘બહુ સારું. અમારી બહેનને અમારી કમાણી-બમાણી દેખાડી છે કે?’ એટલે ડોસી કહે, ‘બહેન આવે અને કમાણી બહેનને ન દેખાડું તો બીજા કોને દેખાડું?’ તો ભાઈઓ કહે, ‘શું? કમાણી બતાવી છે? હેં? અરે મા, હવે બહેન પણ નહીં હોય અને ઘડોય નહીં હોય.’ ડોસી કહે, ‘હેં?’ કે, ‘હા, બાઈ કમાણી લઈ ગઈ હશે.’

ત્યાં ફાતમાબાઈ નાસી છૂટી હતી. ડોસી ગઈ ભાઈઓને ભાત આપવા અને ફાતમા નીકળી ગઈ ઘડો ઉપાડીને ગામની બહાર. ફાતમા તો ત્યાંથી મુઠ્ઠીઓ વાળીને ભાગી છે. ગામ બહાર જઈને વિચાર કરે કે ‘જેવી ખબર પડશે તેવા જ ભડવાના છોરા પાછળ પડશે. હવે આગળ ભાગવામાં તો મોટું જોખમ છે. એટલે આ વડ છે તેની પર ચડી જઉં.’ ફાતમા વડ પર ચડી ગઈ.

હવે તે પાંચે જણ છૂટ્યા અને ચારેય દિશામાં જોયું પરંતુ ફાતમા હાથ આવી નહીં. પછી બધા શોધીને ગામની બહાર વડ નીચે આવીને ઊભા રહ્યા. અને વિચાર કરે કે ‘ફાતમા ગામમાંથી નીકળી લાગતી નથી. તેનો રસ્તો આ છે. તે વહેલીમોડી અહીંથી જ નીકળશે. એટલે અહીં જ તેની રાહ જોઈએ.’ હવે ફાતમાબાઈ તો અગાઉથી જ વડ પર ચડીને બેઠી છે. વડ નીચે બેઠા છે તેમાંથી ચોર તો થાક્યા. અહીં દોડી દોડીને આવ્યા છે. થાક પણ લાગ્યો છે. તેમાં ઠંડી હવા લાગી એટલે મંડ્યા ઝોલાં ખાવા. ધીમે રહીને એક સૂઈ ગયો. એમ કરતાં કરતાં ચારે જણા સૂઈ ગયા. પરંતુ તે હજામને ચેન પડતું નથી. હજામ ઊભો થાય અને બેસે. અને ફરી પાછો ઊભો થાય છે.

ત્યારે ફાતમાબાઈએ વિચાર કર્યો કે ‘આ બાયલાને ઊંઘ નથી.’ એટલે વડનો એક ટેટો લઈ અને તેની ઉપર ફેંક્યો. માથામાં ટેટો વાગ્યો એટલે તે ઊંચું જુએ છે તો ઉપર ફાતમા બેઠી છે! ફાતમાએ તેને ઇશારો કર્યો કે ‘ચૂપ રહે. રાડારાડ કરીશ નહીં, ચુપચાપ ઉપર ચડી આવ.’ એટલે હજામ ભોળવાઈ ગયો અને વડ ઉપર ચડી આવ્યો. ફાતમા કહે, ‘અહીં. બેસ.’ હજામને બેસાડ્યો. પછી કહે, ‘જો, ચોર નીચે સૂઈ રહ્યા છે. ચારેય જણ સૂતા છે. આ ધનનો ઘડો મારી પાસે પડ્યો છે અને બીજા રૂપિયા લઈ આવી છું તે પણ મારી પાસે છે. વળી મારી પોતાની કમાઈ છે તે હું લઈ આવી છું. સાસુને કહીને આવી છું કે હજામના ઘરમાં જાઉં છું. તેને દુ:ખી કર્યો છે. હવે તેનું ઘર ચલાવીશ.’ મારી સાસુએ કહ્યું કે ‘સારું.’ એટલે મને થયું કે ‘તું (આ ચોરથી) જુદો પડે એટલે તને વાત કરું. હવે આપણે લગ્નવિધિ કરી લઈએ. વડને સાક્ષી રાખી અને ચંદ્ર માથે આવે એટલે આપણો લગ્નવિધિ કરી લઈએ. હું તારી આંખમાં ત્રણ વખત જીભ ફેરવું અને તું મારા મોઢામાં જીભ ફેરવ. પછી લગ્ન કરી લઈએ. પછી તું આ ચારે (ચોર)ને ગામમાં છોડી આવે એેટલે આપણે બંને જણ ઊપડી જઈએ.’ હજામ કહે, ‘ભલે. ચાલો. લગ્નવિધિ કરી લઈએ.’

હજામ પોતાની આંખ ઉઘાડે છે અને ફાતમાબાઈ તેની આંખમાં જીભ ફેરવે છે. ત્રણ વખત જીભ ફેરવી લીધી એટલે તે કહે ‘હવે તું મારા મોઢામાં (તારી) જીભ ફેરવ.’ તો હજામ કહે, ‘ભલે.’ ફાતમાબાઈએ મોઢું ઉઘાડ્યું અને હજામે ફાતમાબાઈના મોઢામાં જીભ લાંબી કરી. ફાતમા કહે, ‘હજી (વધારે) લાંબી કર. છેક કાકડાને અડકાડી દે.’ હજામ જીભ વધારે લાંબી કરીને કાકડાને અડાડવા ગયો એટલે ફાતમાબાઈએ દાંત વડે જીભ પકડી. જીભ પકડીને હજામને માર્યો ધક્કો. એટલે હજામ (વડ) ઉપરથી ગબડ્યો. પેલા ચાર જણ સૂતા હતા તેની ઉપર આ પાંચમો આવી પડ્યો. પેલા તો બેબાકળા થઈને ઊઠી ગયા. ઊઠીને જુવે તો હજામના મોંમાંથી લોહી ચાલ્યું જાય છે. હજામ તેમને કહે, ‘અવુ…વુ…વુ. એ માથે બેઠી છે.’ માથે ના ફા ફા ફા ફા કર્યે જાય અને પેલા તો ચારેય ભાગ્યા. કહે, ‘ભાગો, ભૂત થયું છે ભાઈ! તે તો મૂંગો થયો પણ આપણે પણ મૂંગા થઈ જઈએ તો? નકટા તો છીએ. હવે મૂંગા થવું નથી. ભાગો અહીંથી.’ તેઓ મૂઠીઓ વાળીને ભાગ્યા! તેમને આ હજામ કહે છે, ‘ભાગો નહીં … તે માથે…ભાગો…નહીં.’ પણ સાંભળે કોણ? ‘અમારે મૂંગા નથી થવું. અમારે મૂંગા નથી થવું.’ કહીને તે તો ભાગ્યા.

હવે ફાતમા વિચાર કરે કે ‘આ હજામ અહીંથી નહીં જાય.’ એટલે વડ પરથી એક ડાળી તોડી તેમાંથી એક સોટી (પાતળી લાકડી) બનાવી અને નીચે ઊતરી. નીચે ઊતરીને તે મંડી તેને (હજામને) સબોડવા. એવો સબોડ્યો એવો સબોડ્યો કે તે પડી ગયો. એટલે તેને ફાતમાબાઈ કહે, ‘હવે ભાગ બાયલા, નહીંતર જાનથી મારી નાંખીશ.’ એટલે હજામ ઊભો થઈને ભાગ્યો. ફાતમા તેની પાછળ થોડુંક દોડી એટલે તે મૂઠીઓ વાળીને બમણા વેગથી ભાગ્યો. પછી ફાતમાબાઈ વડ પર ચડી, માટલું લઈ નીચે ઊતરી.

આ હજામ, ચારે ચોર ઘેર બેઠા હતા ત્યાં શ્વાસભેર આવીને કહે છે, ‘નકામા, ભા…ગ્યા, તે વડ…ઉપર …હતી.’ એટલે ચોર કહે, ‘તું શા માટે વડ ઉપર ગયો હતો? હવે તો તે ચાલી ગઈ હશે.’

ફાતમાબાઈ તો ત્યાંથી આવી ઘેર, આવીને સાસુને કહે, ‘ફોઈ?’ કે ‘હં.’ કહે, ‘કાપડું લઈ આવી. અને હજામને બોબડો કરી આવી છું. હવે તે જીવનભર યાદ કરશે. આપણે હવે ખાઈએ, પીએ અને મજા કરીએ.’