ગુજરાતી બાળવાર્તા સંપદા/બાપા કાગડો
ગિજુભાઈ બધેકા
એક હતો વાણિયો. વાણિયાને એક છ-સાત વરસનો છોકરો હતો. એ છોકરો બહુ જ કાલો અને ઘણો જ પડપૂછિયો હતો. રોજ તે બાપની સાથે દુકાને જાય અને બાપને કંઈનું કંઈ પૂછ્યા જ કરે. વાણિયો એટલો બધો શાંત હતો કે દીકરાને રાજી કરવા માટે જે પૂછે તેનો જવાબ આપ્યા કરે. કોઈ દિવસ ઘેલિયાને નાખુશ કરે નહિ, કોઈ દિવસ પોતે ખિજાઈ ન જાય. હંમેશાં ઘેલિયાભાઈ કહે તેમ કરે. એક દિવસ ઘેલિયો બાપની સાથે દુકાને આવ્યો અને લાડથી તેના બાપનો ખોળો ખૂંદવા લાગ્યો ને જે તે પૂછવા લાગ્યો. એટલામાં દુકાનની સામે એક લીમડાનું ઝાડ હતું. તેના પર એક કાગડો આવીને બેઠો ને ‘કો કો’ કરવા લાગ્યો. ઘેલિયાએ કાગડો જોયો એટલે તે તરફ આંગળી કરીને બાપને કહ્યું : ‘બાપા ! કાગડો.’ બાપ કહે : ‘હા, ભાઈ ! કાગડો.’ ફરી વાર છોકરાએ બાપના હાથ પકડી કહ્યું : ‘બાપા ! કાગડો.’ ફરી વાર બાપે ઉત્તર આપ્યો : ‘હા, ભાઈ ! કાગડો.’ છોકરાએ વળી ત્રીજી વાર કહ્યું : ‘પણ, બાપા ! કાગડો.’ બાપે એટલી જ ધીરજથી કહ્યું : ‘હા, ભાઈ ! કાગડો.’ જવાબ આપીને બાપ દુકાનના કામમાં જરા રોકાયો એટલે વળી છોકરાએ બાપનો ગોઠણ હલાવી કહ્યું : ‘જુઓ તો, બાપા ! કાગડો.’ બાપે ધંધામાંથી ધ્યાન કાઢીને ઘણી શાંતિથી કહ્યું : ‘હા બેટા ! કાગડો.’ છોકરો કાલો અને પડપૂછડિયો હતો, તેથી આટલાથી તેને સંતોષ થયો નહિ. શેઠ પાછા પોતાના કામમાં રોકાય ત્યાં તેની પાઘડી ખેંચી વળી બોલ્યો : ‘બાપા ! કાગડો.’ શેઠે જરા પણ ચિડાયા વિના કહ્યું, ‘હા, ભાઈ ! કાગડો હં.’ છોકરો તો વેને ચડ્યો અને વળી બોલ્યો : ‘જુઓ તો ખરા ? બાપા ! કાગડો.’ બાપે ચોપડો લખતાં લખતાં છોકરા સામે જોઈને વળી કહ્યું : ‘હા હો, બેટા ! કાગડો. એ કાગડો છે, હં !’ થોડી વાર સુધી છોકરો કાગડા સામે જોઈ રહ્યો અને વળી ઘુરી આવી હોય તેમ બાપનો ખભો જોરથી હલાવીને બોલ્યો : ‘બાપા ! કાગડો.’ વાણિયે જરા પણ ગુસ્સે થયા વિના કહ્યું : ‘હા ભાઈ ! કાગડો.’ આ રીતે છોકરો તો વારે વારે વાણિયાને ‘બાપા કાગડો’ ‘બાપા કાગડો’ એમ પૂછતો ગયો ને બાપ પણ ‘હા ભાઈ ! કાગડો.’ ‘હા, ભાઈ ! કાગડો’ એમ બોલતો જ રહ્યો. છેવટે છોકરો થાક્યો અને ‘બાપા ! કાગડો.’ બોલતો બંધ પડ્યો. વાણિયો શાણો હતો. છોકરો જેમ જેમ ‘બાપા કાગડો’ ‘બાપા કાગડો’ બોલતો ગયો તેમ તેમ તે પોતાના ચોપડામાં ‘બાપા ! કાગડો.’ ‘હા, ભાઈ ! કાગડો.’ એ પ્રમાણે લખતો ગયો. છોકરો થાકી ગયો ત્યારે બાપે ગણી જોયું તો બરાબર એક સો વાર ‘બાપા ! કાગડો. ‘હા ભાઈ ! કાગડો.’ લખાયેલું હતું. ભવિષ્યમાં કોઈ દિવસ આ ચોપડો કામ આવશે એમ ધારી ડાહ્યા વાણિયાએ ચોપડાને સાચવીને જૂનાં દફતરોમાં મુકાવ્યો. આ વાતને ઘણાંયે વર્ષો વીતી ગયાં. વાણિયો ઘરડો થઈ ગયો હતો ને પેલો ઘેલિયો ત્રીશ વર્ષનો જુવાન થઈ ગયો હતો. ઘેલિયો તો હવે મોટો શેઠ બની રહ્યો હતો અને વેપાર ધમધોકાર ચાલતો હતો. ઘેલિયો સઘળે ઘેલાશેઠ ઘેલાશેઠ થઈ પડ્યો હતો ને તેનું બધેય બહુ માન હતું, પરંતુ પેલો ઘરડો વાણિયો બહુ દુઃખી હતો. ઘેલાશેઠ તેની સેવાચાકરી તો શાની કરે, પણ શેઠાણીની શિખવણીથી માબાપને ખૂબ દુઃખ આપતો હતો. બાપ બહુ કંટાળ્યો એટલે ઘેલિયાને કેવા લાડથી ઉછેર્યો હતો તે તેને યાદ આપવાનો તેણે વિચાર કર્યો. એક દિવસ ઘરડા શેઠ લાકડીને ટેકે ટેકે દુકાને અને ઘેલાશેઠની ગાદીએ ચડીને બેઠા. બાપને જોઈ દીકરો ચિડાયો અને મનમાં બબડ્યો ! ‘આ ડોસો વળી અહીં ક્યાં આવ્યો ! નકામો ટકટકાટ કરશે અને જીવ ખાશે.’ થોડી વારમાં ડોસાએ એક કાગડો જોઈ ટાઢે પેટે કહ્યું : ‘ભાઈ ! કાગડો.’ ઘેલાશા તો ડોસાના પ્રશ્નોથી જ વિચારમાં પડ્યા અને અત્યંત ચિડાઈને બોલ્યો : ‘હા, બાપા ! કાગડો.’ ડોસાએ વળી કહ્યું : ‘ભાઈ ! કાગડો.’ ઘેલશાએ જરા વધારે ચિડાઈને અને કંઈક તિરસ્કારથી જવાબ વાળ્યો : ‘હા, બાપા ! કાગડો.’ ડોસાએ જાણ્યું કે દીકરો ચિડાય છે, પરંતુ તે દીકરાની આંખ ઉઘાડવા જ આવ્યો હતો તેથી પૂરેપૂરી શાંતિ રાખી બોલ્યો, ‘ભાઈ ! કાગડો.’ ભાઈ તો એકદમ ખિજાયા અને ભભૂકી ઊઠ્યા, ‘હા, બાપા ! કાગડો. હા, એ કાગડો છે. એમાં વારે વારે ‘ભાઈ ! કાગડો.’ ‘ભાઈ ! કાગડો.’ એમ શું બોલ્યા કરો છો ? ને મારું કામ કરવા દ્યો ને ?’ કહીને ઘેલશા આડું મોં કરી પોતાને કામે લાગ્યા. ઘરડા શેઠ કંઈ કાચા ન હતા. તેમણે ઘેલશાનો હાથ પકડી કાગડા તરફ આંગળી કરી ઠંડે પેટે કહ્યું, ‘ભાઈ ! કાગડો.’ હવે ઘેલશાનો મિજાજ ગયો. તેણે વિચાર્યું, ‘આ ડોસો જોને નકામો ‘ભાઈ ! કાગડો.’ લવ્યા કરે છે ? નથી કાંઈ કામ કે કાજ ! નવરો પડ્યો એટલે નકામો લવારો !’ તેણે ડોસા સામે જોઈ કહ્યું, ‘બાપા ! ઘેર જાઓ. અહીં તમારું શું કામ છે ? દુકાને કામકાજમાં નાહક તમે શા માટે ડબાડબ કરો છો ?’ શાંતિથી જરા હસીને કાગડા સામી આંગળી કરી ડોસો બોલ્યો, ‘પણ, ભાઈ ! કાગડો.’ ‘હા, બાપા ! કાગડો, કાગડો, કાગડો ! હવે તે કેટલી વાર કાગડો ? કાગડામાં તે શું છે તે કાગડો કાગડો કરો છો ?’ ડોસો ફરી વાર આંગળી કરી, ‘ભાઈ ! કાગડો.’ એમ બોલે તે પહેલાં ઘેલાશેઠે વાણોતરને કાગડો ઉડાડી મૂકવાનું કહ્યું ને કાગડાને ઉડાડી મુકાવ્યો. પછી લખતો લખતો પોતાના મનમાં બળતો મોટેથી બબડ્યો, ‘ખરેખર. ‘સાઠે બુદ્ધિ નાઠી.’ તે બરાબર સાચું છે. આ ડોસાની બુદ્ધિ હવે છેક ગઈ છે. હવે તો ડોસો મરે તો સારું !’ ડોસાની આંખે આંસુ આવ્યાં. તેણે જૂના વાણોતરને બોલાવીને પેલો જૂનો ચોપડો કઢાવી ઘેલશાના હાથમાં ‘બાપા ! કાગડો’ ‘હા ભાઈ ! કાગડો !’ લખેલું પાનું મૂક્યું. ઘેલશાને તેના બાળપણની હકીકત સઘળી વાણોતરને કહી સંભળાવી. ઘેલશા સઘળું તુરત જ સમજી ગયો. દીકરો બાપની માફી માગી અને તે દિવસથી માબાપની ખરા દિલથી ચાકરી કરવા લાગ્યો.