ભારતીયકથાવિશ્વ-૫/કાઠિયાવાડની જૂની વાર્તાઓ/વીકી તથા કમો

From Ekatra Wiki
Jump to navigation Jump to search


વીકી તથા કમો

વીકી અને કમો દંપતી હતાં. ક્યારે તથા ક્યાં થયાં તેનો પત્તો નથી. બંનેમાં હેત સારું હતું. કાળો ઝાલ કમાનો દિલજાન ભાઈબંધ હતો. અવારનવાર તે કમાનો મેમાન થતો અને ઘણા દિવસ એ ભાઈબંધો હેત અને મઝામાં સાથે ગુજારતા. પોતાના ધણીના આવા જીવજાન દોસ્તના સદ્ગુણો પર, વારંવાર સમાગમ થવાથી, વીકીનો પક્ષપાત થયો. સારા માણસની સારપની પ્રશંસા સ્વાભાવિક રીતે થઈ જાય એવી જાતનો પક્ષપાત થયો.

એક વખત કાળો ઝાલ ભાઈબંધની પરોણાગત માણી પોતાને વતન પાછો ગયો. આ વખતના એના સહવાસમાં એના સદ્ગુણોની છાપ વીકી પર વધારે ગાઢ પડી. રાત્રે સ્વપ્નમાં તે કાળા ઝાલની તારીફ કરવા લાગી. મિત્રવિયોગના વિરહથી કમાને ઊંઘ ન્હોતી આવતી એટલે તે જાગતો હતો. પત્નીના શબ્દો તેણે સાંભળ્યા. પતિવ્રતા હિંદુ સ્ત્રી સ્વપ્નમાં પણ પરપુરુષનું નામ લેતી નથી; છતાં જ્યારે વીકી સ્વપ્નમાં પોતાના ભાઈબંધ કાળા ઝાલની તારીફ કરતી કમાને લાગી ત્યારે એને સજ્જડ વહેમ ભરાઈ ગયો કે વીકી અને કાળા ઝાલને પરસ્પર અનુરાગ થયો છે.

સ્ત્રી અને મિત્રની પ્રીતિનો રસિક ભોગી ઈર્ષાથી સળગી ઊઠતો નથી, તેમનો વિનાશ કરવા તત્પર થતો નથી, માત્ર એક જ વૃત્તિ થાય છે; પોતાનું ગમે તેમ થાય પણ ભલે બંને સાથે રહી સુખી થાય એવી તજવીજ કરી આપવાની વૃત્તિ થાય છે.

સવાર પડ્યું ત્યારે કમાએ વીકીને કાળા ઝાલને ત્યાં જવા કહ્યું. નિર્દોષ સુન્દરી આ વજ્ર જેવું વેણ સાંભળી સ્તબ્ધ થઈ ગઈ. જેની કલ્પના સુધ્ધાં નહીં તે સ્થિતિમાં એકદમ જવાથી જેવું દારુણ કષ્ટ થાય તેવું એને થયું. પતિવ્રતાને આવી સ્થિતિથી વધારે વિષમ આપત્તિ કઈ હોઈ શકે? પહેલાં તો તે માની જ શકતી નથી કે તેનો વહાલો પતિ તેને આવી રીતે પોતાની પાસેથી દૂર કરવા તત્પર થાય. પણ કમાનો આગ્રહ સાચો લાગે છે ત્યારે તેનું હૃદય ફાટી જાય છે.

કમાની ઉદાર વૃત્તિમાં ધીમે ધીમે અદેખાઈનો અંશ ભળે છે. પરપુરુષ પર આસક્ત થયેલી સ્ત્રી પોતાને ન ખપે એવી માન્યતાથી તે કઠોર થઈ જાય છે. વીકી ન જવાને બહુ કાલાવાલા કરે છે. પોતાના પાતિવ્રત્યની ખાતરી કરાવવા જે ઉપાયો યોજી શકાય તે ઉપાયોનો આશ્રય લે છે પણ કમો એકનો બે થતો નથી. અને જોરજુલમે તેને કાળા ઝાલને ત્યાં મોકલવા ઉદ્યુક્ત થાય છે. જવા ન ઇચ્છતી વીકીને હાથ પકડી ઘર બહાર કાઢવા જાય છે ત્યાં વીકી ઘરની વળીઓ પકડી બાઝી રહે છે, તે વખતે કમો બોલે છે:

વીકી વળા મ ઝાલ્ય, વળે ય વાસકણું નૈં, જાને જાલણ બાર, આ કમા મન કોળે નૈં.

હે વીકી! તું આ વળાને બાઝી પડ નહીં. એથી તું આંહિ રહી શકીશ નહીં. કાળા ઝાલને ઘેર જા. હવે આ કમાનું દિલ તારા પર ફિદા થવાનું નથી.

વ્હાલા પતિનો સ્નેહ ખોવો એથી સ્ત્રી જાતિના ભાગ્યમાં વિશેષ કરુણ પ્રસંગ કયો? છતાં આવી મર્મઘાતક દારુણ સ્થિતિમાં પણ સ્નેહાળ પતિવ્રતા પતિથી દૂર થવા ઇચ્છતી નથી. ગમે તેવી દુ:ખદ, હીન, સ્નેહશૂન્ય સ્થિતિમાં પતિના સાન્નિધ્યમાં રહી શકાતું હોય તો રહેવા તેનું મન નિશ્ચય કરે છે અને એટલી કૃપા મેળવવા આર્ત હૃદયે પતિને વિનવણાં કરે છે:

કમા કાઢી મ મેલ્ય, કાઢ્યે કાઢેડુ કેવાયેં, પાલીનું અમારૂં પેટ, અમે અધપાલીએય ચલાવશું.

કમા! મને અહીંથી તું હાંકી કાઢ્ય નહીં. તે થશે તો કાઢી મૂકનારની નામોશી તને લાગશે. પાલી અનાજ ખાઈને હું ધરાઉં છું, તેટલું ખવરાવવું તને ભારે પડતું હોય તો, અને તેટલા માટે તું કાઢી મૂકતો હોય તો, હવેથી અરધી પાલીથી મારું ગુજરાન ચલાવીશ. પણ તું મને તારી પાસે રહેવા દે.

હૃદયમાં વ્યથા છે છતાં ગ્રામ્ય જનની સાદાઈ પ્રમાણે સ્થૂળ રીતે પોતાને ન કાઢી મૂકવા સમજાવે છે. યાચના કરે છે છતાં કમો પીગળતો નથી. હૃદયમાં છૂપાએલી આત્રિ સામાને વીંધી નાંખે એવી કરુણતાથી આવિર્ભાવ પામે છે.

કમા કાઢી મ મેલ્ય, ખૂણેથી ય ખંખેરીને, લઈ ગરદન માર, અમે ખૂની તારાં ખરાં.

કમા! મને હાંકી કાઢ્ય નહીં, ખૂણાખોચરામાંથી ઝાડી ઝપટીને કચરો કાઢવામાં આવે તેમ તું મને કર નહીં. આનાં કરતાં મને અહીં જ પૂરી કર. ખરેખર હું તારી ખૂની છું — તારું સુખ નાશ કરનારી છું.

આટઆટલા આર્જવ છતાં કમો પોતાના નિશ્ચયમાંથી ચલિત થતો નથી. જ્યાં સ્નેહનાં ઉદય અને વિકાસ અનુભવ્યાં અને સ્નેહ માણ્યો ત્યાં સ્નેહશૂન્ય દશામાં રહેવાને સ્હેજ પણ જોગવાઈ રહી નહીં ત્યારે કાળા ઝાલને ત્યાં જવા વિના બીજો માર્ગ રહ્યો જ નહીં. વીકી ત્યાં જવા નિરુપાયે તૈયાર થઈ. આવા સંકટના સમયે ભલભલાનાં મન ક્ષુબ્ધ થઈ જાય છે. જીવનભરમાં મહાપ્રયાસે પ્રાપ્ત કરેલી શક્તિઓ પળમાં હતી ન હતી થઈ જાય છે અને પુણ્ય પાપમાં પલટાઈ જતાં વાર લાગતી નથી. મનુષ્ય સ્વભાવ એવો ચંચળ છે. ખિન્ન, આર્ત, મુંઝાએલી, અપમાનિત, સ્નેહભ્રષ્ટ, ગૃહચ્યુત સુન્દરી એક ક્ષણ વિપથે સરી જાય છે.

કરી હત કમાઈ, તો મન ધોખો ધરત નૈં, સ્વપ્નામાં ય સગાઈ, ઝંખી હઈશ કા ઝાલ શું.

અરર! ખરા જિગરથી કાળા ઝાલ પર કદી હું આસક્ત થઈ હોત તો, આમ થવાથી મારા દિલને જરા પણ ખોટું લાગત નહીં. કોણ જાણે વખતે સ્વપ્નામાં કાળા ઝાલ સાથે સગાઈની ઝંખના થઈ ગઈ હોય તો!

આમ શોચ કરતી તે કમાનું ગામ છોડી કાળા ઝાલને ગામ જાય છે અને વીતકની વાત કહે છે. બંને પવિત્ર હતાં. આવી સ્થિતિમાં કોઈનું શીલ ચળે એમ નહોતું. દુ:ખી બહેનને ભાઈ આશ્રય આપે તેમ કાળા ઝાલે વીકીને પોતાના ઘરમાં રાખી.

મિત્રને અને પત્નીને સુખી કરવા પોતાનાં સર્વ સુખનો નાશ કરવા કમો તત્પર થયો હતો. પત્ની એને વહાલી હતી, મિત્ર એને વહાલો હતો. એના જેવો સ્નેહી પોતાનાં વહાલાંઓને સુખી જોવા આતુર હોય, તેમને સુખી કરવા પોતે દુ:ખી થવા, પોતાનું સુખ માત્ર હોમી દેવા તૈયાર હોય એ જ સ્નેહી જીવનની પરાકાષ્ઠા. કમામાં કાંઈ અદેખાઈ આવી વસેલી. પરંતુ વસ્તુત: એને પ્રેરનાર તો સ્નેહીનો આત્મત્યાગ અને સ્નેહના પાત્રને સુખી જોવાની વૃત્તિ જ હતી.

આ ઉદાત્ત વૃત્તિઓના આવેશમાં કાઢતાં તો વીકીને કમાએ કાઢી મૂકી; પણ સ્નેહાળ ગૃહિણીથી ઘરમાં જે સુખ, પ્રકાશ, આનંદ, સગવડ, સેવા આદિ જ્વલંત હોય છે, તે સર્વે તેની સાથે વિદાય થયાં. ઘર રાન થઈ ગયું. કમો પશુ જેવો થઈ ગયો. તેની દરકાર રાખનાર કોઈ રહ્યું નહીં: સંસારના અનુભવમાં કાચો કમો હેરાન હેરાન થયો. સ્નેહ ગયો, સુખ ગયું, આનંદ ગયો. ભૂતકાળ હંમેશા સાંભરવા લાગ્યો. ઘડીએ અને પલકે વીકી પાછી આવે તો કેવું સારું! કંઈક એવું પણ લાગવા માંડ્યું કે બંને પવિત્ર હતાં. વગર વિચાર્યે તેઓને પોતે અન્યાય કર્યો હતો અને ખોટી જીદથી પોતાના સુખનો ધ્વંસ કર્યો હતો. વીકીનો પ્રેમ હજુ પોતા ઉપર હશે એવી અંતરમાં ઝાંખી પ્રતીતિ થતી. વખતે પોતાની દુર્દશા જોઈ વીકી મ્હોટા દિલથી કમાનો જુલમ વીસરી જઈ પાછી આવે તો જ જંદિગીમાં લહેજત આવે.

કાઢતાં તો કાઢી પણ પત્નીવિયોગ નિરંતર કમાને સાલતો. દિવસ પર દિવસ જતાં સ્નેહનું ઉત્કટ સ્મરણ થતું. આવી સ્થિતિમાં તે કાળા ઝાલને ગામ ગયો. તેનું અંતર જેવું વ્યથિત અને મૂઢ હતું તેવું જ એનું

શરીર સ્વચ્છ વસ્ત્રહીન હતું. ગામને પાદરે આવી પહોંચ્યો ત્યાં એને પાણીઆરીઓએ જોયો. કાળા ઝાલ અને કમાની દોસ્તી જગવિખ્યાત હતી. એકબીજાને ગામ તેઓ જતા આવતા એટલે બંને ગામનાં લોકો બૈરાં છોકરાં સુધ્ધાં એમને ઓળખતાં હતાં. પાણીઆરીઓએ કમાને ઓળખ્યો ને બોલી:

નૈં સાબુ તમારે ગામડે, નૈં નીર તમારે નેસ, કમો મેલે લૂગડે, ક્યાં આવ્યો અમારે દેશ.

રે કમા! તારા ગામમાં શું સાબુનો કાળ પડ્યો છે? નાવા ધોવાનાં પાણી ખૂટી ગયાં છે? આવાં મેલાં લૂગડાં પહેરી તું અમારે ગામ ક્યાંથી આવ્યો?

પાણીઆરીઓએ આવું પૂછ્યું એટલે કમો બોલ્યો:

સાબુ ઘણો અમારે ગામડે, નીર ઘણાં અમારે નેસ, પેરી ઓઢી કેને દેખાડીએ, મારી વીકી ગઈ વદેશ.

બેનો! મારા ગામમાં સાબુ ઘણો છે, પાણી પણ પુષ્કળ છે. પણ મારી વીકી વિદેશ ગઈ છે એટલે કોને નાહી ધોઈ પ્હેરી ઓઢી મારું રૂપ બતાવું?

અંતરમાં છૂપાએલી લાગણી એકદમ પ્રગટ થઈ જાય છે. વીકી ગઈ અને તેની સાથે પોતાનું સર્વસ્વ ગયું; પોતે તદ્દન પાયમાલ થઈ ગયો હતો.

હાથે ચૂડી હેમની, દાંતે સોનાની રેખ, ચલતી વખતનાં સજણાં, ભગવો દઈ ગયાં ભેખ.

એ મારી વીકીને હાથે સોનાજડિત ચૂડી હતી. દાંતમાં સોનાની રેખ જડી હતી. જ્યારથી મારું ઘર તજી વીકી ગઈ છે ત્યારથી મને તો ભેખ દઈ ગઈ છે.

આમ કહેતાં કમાની આંખમાંથી આંસુનાં પૂર ચાલ્યાં. ખરે જ, સ્નેહનું પાત્ર જતું રહે ત્યારે વૈરાગીની જ દશા પ્રાપ્ત થાય.

પાણીઆરીઓ જઈ કાળા ઝાલને ખબર આપે છે. એકદમ કાળો ઝાલ અને વીકી પાદરે દોડી જાય છે. વિયોગથી દુ:ખથી કમો દુર્બલ થયો હતો, વ્યથિત હતો. મનમાં ઊઠેલી શંકા ક્યારનીએ સ્નેહનાં સંભારણામાં નાશ પામી હતી. મિત્ર અને પત્નીના ખુલાસા તરત જ સ્વીકાર્યા. ગૃહચ્યુત, સ્વામીસ્નેહભ્રષ્ટ વીકી પાછી કમાના હૃદય પર સ્થાન પામી. કમાને કાળો ઝાલ પોતાને ઘેર તેડી ગયો. દંપતીના પુન: સમાગમથી બંનેનાં અસલ રૂપ અને સુખ પાછાં ઉદિત થયાં. કાળા ઝાલની મેમાનગિરી માણી તેઓ પાછાં પોતાને ગામ ગયાં. ખોવાયેલું સુખ પાછું ખોવાય નહીં માટે ઘણી જ કાળજીથી સ્નેહનું જતન કરતાં આનંદમાં દિવસો ગાળવા લાગ્યાં.